Zakład Antropologii Treści programowe

Zakład Antropologii - Treści programowe

• 
  ANTROPOLOGIA
  
• 
  ANTROPOLOGIA (kier. FIZJOTERAPIA)
  
• 
  BIOLOGICZNY ROZWÓJ CZŁOWIEKA (kier. TURYSTYKA I REKREACJA)
  

ANTROPOLOGIA

Kierunek Wychowanie Fizyczne

WYKŁADY:

Przedmiot i zakres antropologii, definicje, charakterystyka poszczególnych działów, cele i zadania antropologii sportu, znaczenie antropologii dla nauk o kulturze fizycznej. Ontogeneza - definicje, auksologia jako nauka o rozwoju osobniczym, podstawowe pojęcia i aspekty dotyczące procesów rozwojowych, ogólne prawidłowości rozwoju osobniczego. Okresy rozwoju osobniczego - kryteria podziału ontogenezy na okresy, charakterystyka okresów: prenatalnego, noworodka, niemowlęctwa, dzieciństwa niezróżnicowania płciowo, dzieciństwa zróżnicowania płciowo (przebieg dojrzewania płciowego, regulacja hormonalna), młodzieńczego, dorosłego, dojrzałego, starości (zjawiska klimakterium i andropauzy). Próby wyjaśnienia procesów starzenia. Problematyka długości życia.
Czynniki rozwoju osobniczego - klasyfikacja czynników:
- Czynniki endogenne genetyczne (genotyp i fenotyp, geny a cechy, typy dziedziczenia, pojęcie odziedziczalności). Płeć jako czynnik genetyczny: zaburzenia w procesie różnicowania płci, dymorfizm płciowy. Rasa jako czynnik genetyczny: współczesna koncepcja rasy, proces rasogenezy (mechanizmy) główne ugrupowania rasowe współczesnej ludności. Konstytucja psychofizyczna jako czynnik genetyczny: przegląd głównych ujęć konstytucjonalnych. Teorie ukierunkowania rozwoju (kanalizacja rozwoju, limitowane ukierunkowanie rozwoju, koncepcja rozwoju wielopoziomowego, typy rozwoju). Zagadnienie doboru małżeńskiego i efektów heterozji.
- Czynniki endogenne niegenetyczne - (paragenetyczne) - niektóre wyznaczniki do szacowania wpływu czynników endogennych niegenetycznych (wiek rodziców, kolejność urodzenia). - Czynniki egzogenne - biogeograficznego - wpływ klimatu i wysokości nad poziomem morza na wymiary ciała i procesy rozwojowe, rytmika sezonowa wzrastania.
- Czynniki egzogenne społeczno-ekonomiczne - zróżnicowanie poziomu i tempa rozwoju biologicznego w zależności od warunków społeczno-ekonomicznych i stylu życia (stopień urbanizacji środowiska miejsca zamieszkania, wykształcenie, liczba dzieci w rodzinie jako główne wyznaczniki czynników). Międzypokoleniowe tendencje przemian przebiegu ontogenezy (trendy sekularne) - elementy składowe, przyczyny i skutki tendencji przemian. Wpływ aktywności ruchowej na budowę ciała i procesy rozwoju biologicznego.
Antropogeneza Człowiek na tle Naczelnych: cechy charakterystyczne rzędu Naczelnych, systematyka i charakterystyka Naczelnych, cechy specyficznie ludzkie. Morfologiczne konsekwencje pionizacji ciała i dwunożnej lokomocji. Przebieg hominizacji - główne etapy form i ich charakterystyka (drzewo genealogiczne hominidów). Zasadnicze etapy rozwoju kultur związane z kształtowaniem się form ludzkich.
Mechanizmy ewolucji (mutacje, dobór naturalny, izolacje, dryf genetyczny, migracja). Ujęcie procesu antropogenezy jako układu sprzężeń zwrotnych dodatnich.

ĆWICZENIA

Antropometria i antroposkopia - jako podstawowe metody badawcze w antropologii (punkty pomiarowe, technika pomiarów, ocena podstawowych cech somatoskopowych). Wskaźniki ilorazowe proporcji i budowy ciała oraz ich interpretacja. Rozwój wysokości, masy oraz kształtowania się proporcji ciała w ontogenezie (kinetyka i dynamika rozwoju, zróżnicowanie płciowe).
Metody kontroli i oceny rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży:
- pojęcie norm rozwojowych i zasady ich konstruowania (tabele i siatki centylowe),
- wiek biologiczny i metody jego określania (morfologiczny, zębowy, wtórnych cech płciowych, szkieletowy,).
Przewidywanie dorosłej wysokości ciała (metoda Milicerowej, Welona, RWT i Żarowa). Zagadnienia konstytucji i somatotypologii: przegląd metod somatotypologicznych Kretschmera, Sheldona, Heath i Carter, Wankego i Milicerowej. Określanie typu budowy ciała wskaźnikami przyrodniczymi według Milicerowej.
Ocena składu tkankowego ciała - metody szacowania tłuszczowej i beztłuszczowej masy ciała, określanie należnej masy ciała, nadwagi i otyłości.

LITERATURA PODSTAWOWA

1. 
   Charzewski J., J. Lewandowska, T. Łaska-Mierzejewska, H. Piechaczek, J. Charzewska, A. Skibińska (red. naukowa - J. Charzewski) - Antropologia, Wyd. AWF Warszawa 1999r.
   
2. 
   Chrzanowska M., S. Gołąb, Z. Bocheńska, S. Panek - Dziecko krakowskie. Poziom rozwoju biologicznego dzieci i młodzieży miasta Krakowa. Wyd. Monograf. nr 34, AWF Kraków, 1988.
   
3. 
   Gołąb S., M. Chrzanowska (red.). Przewodnik do ćwiczeń z antropologii. Podręczniki i Skrypty nr 2, AWF Kraków, 1998.
   
4. 
   Łaska-Mierzejewska T. (red.) - Zeszyt do ćwiczeń z antropologii. Zeszyty Naukowo-Metodyczne, AWF Warszawa 1989.
   
5. 
   Łaska Mierzejewska T. - Antropologia w sporcie i wychowaniu fizycznym. Centralny Ośrodek Sportu, Biblioteka Trenera, Warszawa 1999.
   
6. 
   Malinowski A., J. Strzałko (red.) - Antropologia. PWN, Warszawa - Poznań, 1989.
   
7. 
   Malinowski A. Wstęp do antropologii i ekologii człowieka. Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, 1999.
   
8. 
   Wolański N. - Rozwój biologiczny człowieka. PWN, Warszawa, 1983 (lub wyd. następne).
   

Plan realizacji antropologii w roku akad. 2010/2011,

kierunek fizjoterapia, studia I stopnia, rok I, semestr II

Zajęcia obejmują 15 godzin wykładów i 30 godzin ćwiczeń oraz 4 godziny pracy własnej. Nauczanie zakończone jest zaliczeniem i egzaminem pisemnym. Cele nauczania przedmiotu:

• 
  przekazanie wiedzy o człowieku jako istocie biospołecznej, żyjącej w określonych warunkach środowiska przyrodniczego i społecznego
  
• 
  poznanie podstawowych prawidłowości rozwoju biologicznego człowieka
  
• 
  poznanie antropometrycznej metody jego oceny
  
• 
  kształtowanie umiejętności dokonywania diagnozy i oceny postępu rozwoju fizycznego
  w poszczególnych fazach ontogenezy człowieka na tle norm rozwojowych
  

Tematyka wykładów i ćwiczeń:

1. 
   Antropologia jako nauka, definicje antropologii. Główne działy (obszary zainteresowań) antropologii. Antropologia a fizjoterapia, główne zagadnienia i tematyka badań. Rozwój biologiczny człowieka a auksologia. Definicje rozwoju, pojęcie ontogenezy.
   

2. 
   Antropometria jako podstawowa metoda stosowana w badaniach rozwoju biologicznego człowieka. Punkty antropometryczne. Przyrządy antropometryczne. Technika przeprowadzania pomiarów.
   

3. 
   Wskaźniki ilorazowe (antropologiczne), przykłady wskaźników długościowych, szerokościowych i ogólnej budowy ciała (wagowo-wzrostowych). Powierzchnia ciała. Kierunek i tempo zmian wybranych proporcji ciała u chłopców i dziewcząt. Przeciętne wartości niektórych wskaźników antropologicznych w okresie młodzieńczym
   

4. 
   Ocena wzrastania i rozwoju morfologicznego dzieci i młodzieży. Składowe procesu rozwojowego (wzrastanie /rozrost/, różnicowanie, dojrzewanie. Poziom, tempo, rytm (rytmiczność) rozwoju, kinetyka i dynamika rozwoju.
   

5. 
   Rozwój jako funkcja czynników genetycznych, środowiskowych i czasu. Teoria limitowanego ukierunkowania rozwoju – teoretyczne wzorce rozwoju biologicznego człowieka. Wielopoziomowy rozwój fenotypowy osobnika w ontogenezie (model rozwoju stabilnego, progresywnego, regresywnego i wielopoziomowego). Zmienność międzyosobnicza, norma reakcji, norma adaptacyjna
   

6. 
   Czynniki rozwoju biologicznego człowieka, ich klasyfikacja. Czynniki endogenne genetyczne. Genotyp a fenotyp. Dymorfizm płciowy. Czynniki egzogenne. Zróżnicowanie geograficzne
   i wpływ klimatu oraz wysokości nad poziomem morza na wymiary i procesy rozwojowe. Oddziaływanie czynników społeczno-ekonomicznych na wielkość ciała i tempo dojrzewania (środowisko zamieszkania, poziom wykształcenia i zawód rodziców, dzietność rodziny). Trendy sekularne /tendencja przemian/ i akceleracja rozwoju, przykłady cech, przyczyny zmian.
   

7. 
   Etapy (okresy) rozwoju osobniczego człowieka – kryteria podziału. Charakterystyka morfologiczna i motoryczna okresów rozwoju osobniczego człowieka: noworodka; niemowlęcia; wczesnego dzieciństwa („niezróżnicowanego płciowo”); starszego dzieciństwa („zróżnicowanego płciowo”) – faza prepubertalna, pubertalna; młodzieńczego.
   

8. 
   Podstawowe reguły rozwoju motorycznego. Skala V. Apgar. Odruchy bezwarunkowe noworodka. Wiek płodowy, urodzeniowa długość i masa ciała, zakresy zmienności. Przeciętne dalsze trwanie życia w wieku 0 w Polsce w ostatnich latach.
   

9. 
   Kształtowanie się wysokości i masy ciała u chłopców i dziewcząt od urodzenia do zakończenia procesu wzrastania na podstawie średnich arytmetycznych i wielkości przyrostów rocznych. Ilustracje graficzne. Ocena kinetyki i dynamiki zmian, dymorfizm płciowy. Rozwój funkcji układu kostno-stawowego i mięśniowo-nerwowego w okresie niemowlęcym. Początki kształtowania się fizjologicznych krzywizn kręgosłupa. Czas i kolejność wyrzynania się zębów mlecznych, wyrzynanie się zębów stałych.
   

10. 
    Dojrzewanie płciowe dziewcząt i chłopców. Typowa kolejność (sekwencja zmian) objawów dojrzewania oraz przeciętny wiek ich występowania. Skok pokwitaniowy cech morfologicznych. Wiek oraz wielkość skoku pokwitaniowego a tempo rozwoju. Regulacja hormonalna okresu pokwitania. Przebieg i mechanizmy regulacyjne cyklu płciowego kobiety. Wiek występowania menarche w Polsce
    

11. 
    Pojecie wieku rozwojowego (biologicznego). Kryteria (metody) oceny wieku rozwojowego. Czas stosowania poszczególnych metod oceny wieku rozwojowego
    

• 
  Wiek szkieletowy (kostny), główne etapy kostnienia kości długich
  
• 
  Wiek morfologiczny
  
• 
  Wiek zębowy
  
• 
  Wiek dojrzałości płciowej, skala Tannera
  

12. 
    Pojecie norm rozwojowych. Norma jako biologiczny układ odniesienia. Statystyczne zakresy norm. Średnia arytmetyczna (x) i odchylenie standardowe (s). Siatki centylowe, pozycje centylowe, zakresy norm pomiędzy 25 a 75 centylem, 10 a 90 oraz 3 a 97 centylem. Rodzaje norm rozwojowych. Aktualność norm
    

13. 
    Prognozowanie dorosłej wysokości ciała. Charakterystyka wybranych metod prognozowania: metoda siatek centylowych, metoda Milicerowej, Welona, RWT, Żarowa. Ocena wielkości błędu prognozy.
    

14. 
    Ocena składu tkankowego ciała. Szacowanie składu ciała metodą antropometryczną i BIA.
    

15. 
    Pojęcie konstytucji i somatotypu. Przegląd wybranych metod oceny budowy ciała. Charakterystyka metody Sheldona, Wankego, wskaźników przyrodniczych Perkala w modyfikacji Milicerowej i metody Heath-Carter. Ocena typu budowy ciała wg metody Milicerowej; Heath-Carter.
    

Literatura podstawowa

/z poniższych pozycji wybrane rozdziały czy podrozdziały dotyczące rozwoju ontogenetycznego człowieka/

1. 
   Antropologia. 1989. Pod red. A. Malinowskiego i J. Strzałko. PWN Warszawa-Poznań.
   
2. 
   Antropologia. 2004. Red. nauk. J. Charzewski. AWF Warszawa
   
3. 
   Auksologia. Rozwój biologiczny człowieka i metody jego oceny od narodzin do dorosłości. 2001. Pod red. I. Mięsowicz. APS Warszawa.
   
4. 
   Łaska - Mierzejewska T. 1999. Antropologia w wychowaniu fizycznym i sporcie. COS Warszawa.
   
5. 
   Przewodnik do ćwiczeń z antropologii. 2010. Podręczniki i skrypty nr 2. Pod red. S. Gołąba
   i M. Chrzanowskiej. AWF Kraków.
   
6. 
   Wolański N. 2005. Rozwój biologiczny człowieka. Wydawnictwo Naukowe PWN.
   
7. 
   Żarów R. 2001. Prognozowanie dorosłej wysokości ciała chłopców. Model własny i analiza porównawcza innych metod. Studia i Monografie nr 17, AW Kraków.
   

BIOLOGICZNY ROZWÓJ CZŁOWIEKA

Kierunek: Turystyka i Rekreacja

WYKŁADY:

Podstawowe pojęcia dotyczące procesów rozwojowych: wzrastanie, różnicowanie, dojrzewanie. Podział rozwoju osobniczego na okresy i ich charakterystyka. Rozwój prenatalny (przedurodzeniowy). Zapłodnienie. Bruzdkowanie i gastrulacja. Tworzenie się listków zarodkowych. Powstawanie narządów pierwotnych. Błony płodowe. Budowa i funkcje łożyska. Rozwój postnatalny (pourodzeniowy). Charakterystyka okresów rozwojowych z uwzględnieniem ich specyfiki i odrębności w zakresie rozwoju morfologicznego i motorycznego. Rozwój morfologiczny i motoryczny w okresie noworodka. Rozwój morfologiczny i motoryczny w okresie niemowlęctwa. Rozwój morfologiczny i motoryczny w okresie dzieciństwa niezróżnicowanego płciowo, (podokres poniemowlęcy, podokres przedszkolny). Rozwój morfologiczny i motoryczny w okresie dzieciństwa zróżnicowanego płciowo (podokres przedpokwitaniowy, podokres pokwitaniowy). Neurohormonalna regulacja dojrzewania płciowego. Rozwój morfologiczny i motoryczny w okresie młodzieńczym. Okres dojrzały. Cykl płciowy kobiety i jego regulacja hormonalna. Motoryczność człowieka w wieku dojrzałym. Okres inwolucji. Współczesny stan wiedzy o procesach starzenia. Zmiany motoryczności w okresie inwolucji. Rola aktywności ruchowej w procesie rewitalizacji.Wiek biologiczny i kryteria jego oceny. Pojęcie normy jako biologicznego układu odniesienia. Kryteria oceny wieku rozwojowego: wiek morfologiczny, wiek szkieletowy, wiek zębowy, wiek drugorzędnych cech płciowych, wiek sprawności ruchowej. Czynniki warunkujące procesy rozwoju. Czynniki endogenne genetyczne. Genotyp człowieka. Mechanizm przekazywania informacji genetycznej. Dziedziczność i zmienność. Geny i cechy. Cechy mono- i poligeniczne. Fenotyp. Płeć jako czynnik genetyczny. Genetyczna determinacja płci. Zaburzenia w procesie różnicowania się płci. Dymorfizm płciowy w budowie ciała i rytmice rozwoju. Rasa jako czynnik genetyczny. Współczesna koncepcja rasy. Mechanizmy procesu rasogenezy. Główne ugrupowania rasowe współczesnej ludności. Konstytucja psychofizyczna człowieka. Rozwój metod oceny typów konstytucyjnych. Czynniki endogenne - paragenetyczne. Czynniki egzogenne-środowiskowe. Wpływ środowiska biogeograficznego. Wpływ środowiska społeczno-ekonomicznego. Trendy sekularne i akceleracja rozwoju. Wpływ aktywności ruchowej na procesy rozwoju i budowę ciała. Biologiczne skutki rozwoju cywilizacji. Rola gruczołów dokrewnych w regulacji procesów rozwojowych. Gruczoły wydzielania wewnętrznego i działanie wydzielanych przez nie hormonów. Neurohormonalna regulacja wydzielania. Biorytmika organizmu ludzkiego. Znaczenie rytmów biologicznych w organizacji pracy i wypoczynku.

ĆWICZENIA

Elementy budowy histologicznej i anatomicznej człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem układów: kostnego i mięśniowego. Metody badań rozwoju biologicznego człowieka. Antropometria - płaszczyzny ciała i punkty pomiarowe. Instrumentarium, technika wykonywania pomiarów. Ćwiczenia praktyczne z antropometrii. Doskonalenie techniki pomiarów. Antroposkopia - ocena cech opisowych. Ocena proporcji ciała. Obliczanie podstawowych wskaźników ilorazowych. Diagnostyka nadwagi i otyłości. Rozwój osobniczy człowieka. Podział ontogenezy na etapy rozwojowe. Ilościowe i jakościowe aspekty rozwoju. Zmienność z wiekiem wysokości i masy ciała - analiza kinetyki i dynamiki rozwoju. Kształtowanie się proporcji ciała w progresywnej fazie rozwoju. Wiek biologiczny i metody jego oceny. Normy rozwoju fizycznego. Zasady wyznaczania norm. Posługiwanie się siatką centylową. Charakterystyka kryterium morfologicznego, szkieletowego, zębowego, dojrzałości płciowej i sprawności fizycznej. Metody oceny typów somatycznych. Metody oceny składu tkankowego ciała.

LITERATURA PODSTAWOWA

1. 
   Charzewski J. (red.) - Zarys antropologii dla studiujących wychowanie fizyczne. Wyd. AWF Warszawa, 1999.
   
2. 
   Chrzanowska M., Gołąb S., Żarów R. Sobiecki J., Brudecki J. Dziecko krakowskie 2000. Studia i Monografie AWF w Krakowie Nr 19, 2002.
   
3. 
   Malinowski A. , Strzałko J. (red.) - Antropologia, PWN Warszawa - Poznań, 1989 (wybrane rozdziały).
   
4. 
   Gołąb S., Chrzanowska M. (red.) - Przewodnik do ćwiczeń z antropologii. Podręczniki i Skrypty Nr 2, AWF Kraków, 1998.
   
5. 
   Aleksandrowicz R. - Mały atlas anatomiczny. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2000.
   
6. 
   Łaska-Mierzejewska T. (red.) - Ćwiczenia z antropologii, AWF Warszawa, 1997, 2002.
   
7. 
   Łaska-Mierzejewska T. - Antropologia w sporcie i wychowaniu fizycznym. Centralny Ośrodek Sportu. Biblioteka Trenera. Warszawa, 1999.
   
8. 
   Szopa J., Mleczko M., Żak S. - Podstawy antropomotoryki. Wyd. Naukowe PWN. Warszawa - Kraków, 1996 (wybrane rozdziały).
   
9. 
   Wolański N. - Rozwój biologiczny człowieka, PWN Warszawa, 1986
   
10. 
    Ostrowski K. - Embriologia człowieka, PZWL, (wybrane rozdziały).