““ 2015 yil «Himoyaga ruxsat beraman» Kafedra mudiri

Ekologik 

muammolarni 

tasniflash.
YUqorida ta`kidlangandek ekologik 
muammolar odatda biror tabiiy resurs yoki geotizim bilan bog’liq bo`ladi. Bir, ba`zan ikki
yoki uch turdagi resurslar bilan bog’liq bo`lgan ekologik muammolar ham tarkib topadi. 
O`zbekistonda quyidagi ustuvor ekologik muammolarni mavjudligi barchaga
ma`lum:

1) suv, ayniqsa ichimlik suvining tanqis bo`lib borayotganligi;

2) atmosfera havosi, unga chiqarilayotgan zararli va zaharli chiqindilar;
3) er, tuproq unumdorligining pasayib borishi muammolari;
4) o`simlik, tabiiy nabotot olamining yo`qolib borishi;
5) hayvonot olami, yildan-yilga ayrim turlarning yo`qolishi;

---

---

36

6) ma`dan, foydali qazilmalardan tejamkorlik bilan foydalanmaslik;
7) aholi sog’lig’i va unga etkazilayotgan bitmas-tuganmas ekologik muammolar kabi 
noxushliklardir.
Ekologik muammolar ma`lum ma`noda tabiatni muhofaza qilish muammolariga juda 
yaqin turadi. SHuni hisobga olib, ularni bir muammo tarkibida tadqiqot qilish maqsadga
muvofiq.
Hududiy ekologik muammolar ularning miqyosiga qarab turli kattalikdagi
maydonlarni egallaydi. Ularning barchasi ham ustuvorligi bilan ajralib turadi, lekin Orol 
va Orolbo`yi muammosi eng ustuvor va oliy darajali amaliy ahamiyati bilan jahonga
ma`lum.

O`zbekistonda, shuningdek butun O`rta Osiyo va Qozog’istonning tekislik qismi

uchun suv muammosi eng ustuvorligi bilan tavsiflanadi. Suv taqchilligi ko`plab xalq 
xo`jaligining sohalarini rivojlantirishni cheklaydi, boz ustiga mavjud suv resurslarini
ifloslanib borayotganligi muammoni yanada keskinlashishiga va tanglikni kuchayishiga 
ta`sir etmoqda.
Suv resurslarini ifloslanishi bilan bog’liq ekologik muammolar.
XX-asrning 
50-60 yillarida O`rta Osiyoda suv muammosi amalda hali kun tartibida bo`lmagan.
1960-yillarning oxiridan boshlab, bu muammo tarkib topa boshladi. 1970-80 yillarda 
shakllanib, bu jarayon hanuz davom etmoqda. Muammoni tarkib topishiga vohalardan
chiqayotgan qaytgan suvlarni 31 kub km qismini Amudaryo va Sirdaryo havzalariga 
tashlanishi bilan bog’liq. Bu hodisa daryo suvlarining ifloslanishiga olib keladi.
Kollektor-zovur suvlari (KZS) tarkibida suvda eriydigan tuzlar, mineral o`g’itlar, 
pestitsidlar, sanoat, kommunal-maishiy va fermalarning oqova suvlari hamda boshqa
toifadagi organik, biogen, kimyoviy tozalanmagan suvlarni qo`shilishi tufayli Amudaryo 
Termizdan, Sirdaryo Uchqo`rg’ondan boshlab ichimlik sifatida foydalanish uchun
mutloqo yaroqsiz. Boz ustiga suvning minerallashuv darajasini me`yordan 2-5 baravar 
ortib kelganligi sug’orishda foydalanishni ham murakkablashtirmoqda.
Darvoqe, suv resurslarini ifloslanishi nafaqat sug’orma dehqonchilik, shuningdek 
aholining ichimlik suvi sifatida foydalanishni, daryo yoqalaridagi to`qayzorlar,
del’talardagi yaylov, pichanzorlar va boshqa tarmoqlarni vegetatsiya faoliyati funktsiyasi, 

---

---

37

inson hayotini murakkablashtirmoqda, turli noxush hodisalarni rivojlanishiga ta`sir
etmoqda. Boshqacha aytganda, suv bilan bog’liq sanoat va qishloq xo`jaligi ishlab 
chiqarishlarida qurilish, transport va aholi sog’lig’i sohalarida ekologik vaziyatlarni tang
ahvolga solmoqda. 
Suv muammosi murakkab, ko`p qirrali, keng miqyosdir. U bir qancha kichik yoki bir
aspektli muammolar majmuasidan iborat. Ularning jami bir-birlari bilan uzviy bog’liqlikni 
taqozo etadi. Suv muammosini echimi- da ularni barchasiga alohida ahamiyat va e`tibor
berilishi darkor.