ÛÛÛ Cild Í ß Ñ È Ì È À Ä Û Í À Ä È Ë × È Ë È Ê È Í Ñ Ò È Ò Ó Ò Ó ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ Ä È Ë È Í È Í È Ç À Ù Ë Û

ÉÒÊÀ

èñ. [ôð.] 1. Êóêëà òåàòðû íþâö.

2. Áàøãàñû òÿðÿôèíäÿí èäàðÿ îëóíàí àäàì,

òÿøêèëàò.

Ì

ÁÐÊÀ

1

[àëì.] 1. Ïî÷ò, ýåðá âÿ áàøãà ðö-

ñóìëàðûí þäÿíèëäèéèíè áèëäèðìÿê ö÷öí öçÿ-

ðèíäÿ ìöÿééÿí øÿêèë îëàí âÿ ãèéìÿòè ýþñòÿ-

ðèëÿí êè÷èê êàüûç ïàð÷àñû. Ïî÷ò ìàðêàñû.

2. Ìàëëàðäà, ìÿìóëàòëàðäà ùàçûðëàíàí éåð,

êåéôèééÿòè âÿ ñ. ýþñòÿðèëÿí èøàðÿ, äàìüà. Ôàá-

ðèê ìàðêàñû. Éåíè ïîëàä ìàðêàëàðû.

3. Ìàëûí, ìÿìóëàòûí ñîðòó, íþâö, òèïè.

291

ÌÀÐÀË×Û

ÌÀÐÊÀ

ÌÀÐÊÀ

2

Àëìàíèéàäà, ùàáåëÿ Ôèíëàíäèéàäà

ïóë âàùèäè.

ÌÀÐÊÀËÀÌÀ

“Ìàðêàëàìàã”äàí ô.èñ.

ÌÀÐÊÀËÀÌÀÃ

ô. Áèð øåéèí öçÿðèíÿ ìàðêà

éàïûøäûðìàã, ìàðêà âóðìàã. Ïàêåòè ìàðêàëà-

ìàã. Àéàããàáûíû ìàðêàëàìàã.

ÌÀÐÊÀËÀÍÌÀ

“Ìàðêàëàíìàã”äàí ô.èñ.

ÌÀÐÊÀËÀÍÌÀÃ

ìÿúù.  Öçÿðèíÿ ìàðêà

éàïûøäûðûëìàã, ìàðêà âóðóëìàã.

ÌÀÐÊÀËÛ

ñèô.  1. Ìàðêà éàïûøäûðûëìûø,

ìàðêàëàíìûø, ìàðêàñû îëàí. Ìàðêàëû ïàêåò.

– Ìèíëÿðëÿ ìÿêòóá ýÿëèð; Öñòö ÷åøèä-÷åøèä

ìàðêàëû. Ð.Ðçà.

2. Öçÿðèíäÿ ôàáðèê âÿ éà çàâîä ìàðêàñû

(äàìüàñû) îëàí. Áàëàúà áèð ãóòóäàí [Ñÿêèíÿ]

“Çâåçäà” ìàðêàëû ãûçûë ñààò âÿ çöìðöä ãàøëû

áèð öçöê ÷ûõàðòäû. Ì.Èáðàùèìîâ.  ..Áèðúÿ àé

ñîíðà [Ýþé÷ÿê] éåíè ìàðêàëû .. ìàøûíäà ýÿ-

çÿúÿêäè. ß.ßáöëùÿñÿí.

ÌÀÐÊÀÑÛÇ

ñèô. 1. Öçÿðèíäÿ ìàðêàñû îëìà-

éàí, ìàðêà éàïûøäûðûëìàìûø (ìÿêòóá, ñÿíÿä

âÿ ñ.).

2. Öçÿðèíäÿ ôàáðèê âÿ çàâîä ìàðêàñû îëìà-

éàí. Ìàðêàñûç ìàë.

ÌÀÐÊÅÒ

èñ. [èíý.] Áàçàð.

Ì

ÁÐÊÅÒÈÍÃ

èñ. [èíý.] Áàçàð ïðîñåñëÿðè-

íèí ó÷îòó, áàçàðûí òÿøêèëè, àëûø-âåðèø.

ÌÀÐÊÈ´Ç

èñ. [ôð. ìàðãóèñ] Ôðàíñàäà, Èíýèë-

òÿðÿäÿ, Èòàëèéàäà âÿ Èñïàíèéàäà çàäÿýàí ðöò-

áÿñè, ùàáåëÿ áåëÿ ðöòáÿñè îëàí øÿõñ.

ÌÀÐÊÈÇÅÒ

[ôð. ìàðãóèñåòòå] ×îõ íàçèê

ñàïäàí òîõóíàí íàçèê ïàìáûã âÿ éà èïÿê øÿô-

ôàô ïàð÷à. Áåø ìåòð ìàðêèçåò. // Ùÿìèí ïàð-

÷àäàí òèêèëìèø. Ìàðêèçåò ïàëòàð.

ÌÀÐÊÑÈÑÒ

èñ.  Ìàðêñèçì òÿðÿôäàðû.

// Ìàðêñèçìëÿ áàüëû îëàí, ìàðêñèçìÿ õàñ îëàí,

ìàðêñèçì ïðèíñèïëÿðèíè èôàäÿ åäÿí. Ìàðêñèñò

äèàëåêòèêà. Ìàðêñèñò äöíéàýþðöøö.

ÌÀÐÊÑÈÑÒÚßÑÈÍß

çÿðô Ìàðêñèçì íþã-

òåéè-íÿçÿðèíäÿí (ìþâãåéèíäÿí), ìàðêñèçìè

ÿñàñ òóòàðàã. Ìÿñÿëÿéÿ ìàðêñèñòúÿñèíÿ éà-

íàøìàã.

ÌÀÐÊÑÈÑÒ-ËÅÍÈÍ×È

ñèô.  Ìàðêñèçìÿ-

ëåíèíèçìÿ àèä îëàí, ìàðêñèçì-ëåíèíèçì ïðèí-

ñèïëÿðèíè èôàäÿ åäÿí. Ìàðêñèñò-ëåíèí÷è ïàðòèéà.

ÌÀÐÊÑÈÇÌ

[Ê.Ìàðêñûí àäûíäàí] Òÿáèÿò

âÿ úÿìèééÿòèí èíêèøàô ãàíóíëàðû, ìÿçëóì âÿ

èñòèñìàð îëóíàí êöòëÿëÿðèí èíãèëàáû ùàããûíäà

äöíéàýþðöøö.

ÌÀÐÊÑÈÇÌ-ËÅÍÈÍÈÇÌ

èñ. Ìàðêñ-Åíýåëñ-

Ëåíèí íÿçÿðèééÿñè.

ÌÀÐÃÀÐÈ´Í

[ôð.] Ùåéâàí ïèéè, áèòêè éàü-

ëàðû âÿ áÿçè áàøãà ìàääÿëÿðèí ãàðûøûüûíäàí

ùàçûðëàíàí éàü.

ÌÀÐÌÅË

ÁÄ

[ïîðò.] Ìåéâÿ ïöðåñè, ïàòêà

âÿ øÿêÿðäÿí ùàçûðëàíàí øèðíèééàò íþâö. Àëìà

ìàðìåëàäû.

ÌÀÐÎÊÅÍ

èñ.  [õöñ. èñ.-äÿí] Êèòàá úèëäè

ö÷öí ìàòåðèàë; ãóìàø.

ÌÀÐÎÍÈ´

èñ. [õöñ. èñ.-äÿí] Õðèñòèàí èúìà-

ëàðûíäàí áèðè.

ÌÀÐÑ

1

èñ.  Íÿðä îéóíóíäà: îéóíóí àõû-

ðûíà êèìè áèð äàø äà îëñà ÷ûõà áèëìÿéèá èêèãàò

óäóçìà. Ãàéûíàòà èëÿ êöðÿêÿí íÿðä îéíàéûð-

äûëàð. Êÿðèì .. ìàðñà ÷àëûøûðäû. È.ßôÿíäèéåâ.

Ìàðñ îëìàã (ãàëìàã) – íÿðä îéóíóíäà:

áèð äàø äà îëñà ÷ûõà áèëìÿéèá èêèãàò óäóçìàã.

Ìàðñ âåðìÿê (ãîéìàã, åëÿìÿê) – íÿðä

îéóíóíäà: ãàðøû òÿðÿôÿ áèð äàø äà îëñà ÷ûõìàüà

èìêàí âåðìÿéèá èêèãàò óäìàã. [Ãÿäèìîâ:]

[Êàìàíäàðîâ] ìÿíÿ áèð-èêè ìàðñ âåðèá, ãîé

ùÿëÿ áèð îíóí áîðúóíäàí ÷ûõûì, ñîíðà îéíàðûã.

ß.ßáöëùÿñÿí.

ÌÀÐÑ

2

èñ. [ëàò.] Ãÿäèì ðîìàëûëàðûí ìèôî-

ëîýèéàñûíäà ìöùàðèáÿ àëëàùû.

ÌÀÐÑ

3

èñ. Ýöíÿø ñèñòåìèíèí äþðäöíúö

ïëàíåòè. Àé êèìè, Ìàðñ êèìè, Âåíåðà êèìè; Ãÿë-

áèíèí ÷îõ ñèððè êÿøô îëóíìàìûø... Ì.Àðàç.

ÌÀÐÑÅËÉ

ÉÇÀ

[ôð. Ìàðñåë øÿùÿðèíèí àäûí-

äàí] Ñîíðàäàí Ôðàíñàíûí ìèëëè ùèìíè îëìóø

ôðàíñûç èíãèëàáè ìàùíûñû. Ìàðñåëéåçà àõûð êö-

÷ÿëÿðäÿ; Áÿëêÿ áàùàð éåëèäèð, àõûð? Ð.Ðçà.

ÌÀÐØ

[ôð.] 1. Ñûðàäà áèð ãàéäàäà, ðèòìèê

éöðöø òÿðçè. Òÿíòÿíÿëè ìàðø.

2. Ñûðàäà áèð ãàéäàäà, ðèòìèê éåðèìÿéÿ áàø-

ëàìàã ö÷öí êîìàíäà. Ìàðø, èðÿëè! Àääûìëà,

ìàðø!

3. Ãîøóíëàðûí éöðöø ãàéäàñû èëÿ áèð éåðäÿí

áàøãà éåðÿ ùÿðÿêÿòè. Ö÷ýöíëöê ìàðø.

4. Àääûì òàêòûíà óéüóí þë÷öñö îëàí ýöì-

ðàù, àéäûí ðèòìëè ìóñèãè ÿñÿðè. Ìöñàâàòûí èëê

ùèìíè, èëê ìàðøû, èëê áàéðàüû îíóí àäû èëÿ áàüëû

îëäóüó êèìè, èëê øÿùèäè, 37-äÿ ìåùðàáà ýÿ-

òèðäèéè èëê ãóðáàí äà ßùìÿä Úàâàä îëóá.

É.Ãàðàéåâ.

Ì

ÁÐØÀË

[ôð.] Áÿçè þëêÿëÿðèí îðäóëàðûíäà

éöêñÿê ùÿðáè àä âÿ éà ðöòáÿ, ùàáåëÿ áåëÿ àäû

âÿ éà ðöòáÿíè äàøûéàí àäàì. Ñÿëèì õàíñà

292

ÌÀÐÊÀ

ÌÀÐØÀË

ýöâÿíèá óúà, êÿñêèí äàüëàðà; Íèøàí àëäû ìàð-

øàëûí äÿëè ìÿüðóð áàøûíû.. À.Èëäûðûì.

ÌÀÐØÀËËÛÃ

èñ. Ìàðøàë ðöòáÿñè, àäû.

ÌÀÐØÐÓÒ

[àëì.] Àäàìëàðûí, îðäóíóí,

íÿãëèééàòûí âÿ ñ.-íèí äàéàíàúàã éåðè ýþñ-

òÿðèëìÿêëÿ, ãàáàãúàäàí ìöÿééÿí îëóíìóø

éîëó. Áàêû-Ìîñêâà ìàðøðóòó.

ÌÀÐÒ

[ëàò.] Òÿãâèì èëèíèí ö÷öíúö àéû.

Ìàðò ãûðüûíëàðû. –  Ìàðò ÷ûõäû, äÿðä ÷ûõäû.

(Àòà. ñþçö).

ÌÀÐÒ

ÉÍ

[õöñ. èñ.-äÿí]: ìàðòåí ïå÷è (ñî-

áàñû) – ïîëàä ÿðèòìÿê ö÷öí õöñóñè ãóðóëóøëó

ñîáà.

ÌÀÐÒÅÍ×È

èñ. õöñ. Ìàðòåí ñîáàñûíäà èø-

ëÿéÿí ôÿùëÿ.

ÌÀÐÒÛ, ÌÀÐÒÛÃÓØÓ

çîîë. Ãàüàéû. Éåíè

äîüàí ýöíÿøèí äàøãûí øÿôÿãëÿðèíäÿ; Äÿíèçäÿ

ìàðòû êèìè éóéóíóðàì ùÿð ñÿùÿð. À.Øàèã.

Ðÿíýèí øÿôÿãëÿðÿ áîéàíûð Õÿçÿð; Ó÷óøóð ìàð-

òûëàð – î íàçëû ãóøëàð. Ñ.Âóðüóí. ..Áÿçÿí äÿ

ìàðòû ãóøëàðû ãèééÿ ÷ÿêèá ýàù åíèð, ýàù äà

ãàëõûðäûëàð. Ù.Ñåéèäáÿéëè.

ÌÀÐÒÈÒ

èñ. Ìèíåðàë.

ÌÀÑÀ

èñ. [ðóìûíúàäàí] Ìèç, ñòîë. Îòàüûí

êöíúöíäÿ áèð äÿéèðìè ìàñà ýþðöíöðäö.

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ìåùðèáàí] âàõòûí ýåú îëìà-

ñûíà áàõìàéàðàã, êö÷ÿ áàëêîíóíà áèð ìàñà

÷ûõàðûá ñöôðÿ äöçÿëòäè. Ñ.Ùöñåéí. Úÿôÿð ÿìè

ÿââÿëúÿ ùàçûðëàäûüû àíêåòè ìàñàíûí öçÿðèíÿ

ãîéäó. Ù.Íÿçÿðëè.

ÌÀÑÀÁßÉÈ

èñ. Ãîíàãëûüû, çèéàôÿòè, ìÿú-

ëèñè èäàðÿ åäÿí àäàì; òàìàäà. Ýåúÿíèí äî-

äàãëàðû ýöëöìñÿéèðäè; Ìàñàáÿéè ñåâèíúëÿ:

– È÷èí! – äåéèðäè. Ì.Ìöøôèã. Áèð àüûçäàí ùÿ-

êèìè; Ìàñàáÿéè ñå÷äèëÿð. Á.Âàùàáçàäÿ.

ÌÀÑÀÁßÉÈËÈÊ

èñ. Ìàñàáÿéèíèí èøè, âÿçè-

ôÿñè; òàìàäàëûã.

ÌÀÑ

ÁÆ

[ôð.] Ìöàëèúÿ âÿ éà êîñìåòèê ìÿã-

ñÿäëÿ áÿäÿíè âÿ éà îíóí áèð éåðèíè ÿëëÿ ñûüàë-

ëàìà, ñöðòìÿ, îâóøäóðìà. Ìàñàæ åòìÿê. Ìà-

ñàæëà ìöàëèúÿ.

ÌÀÑÀÆ×Û

èñ. Ìàñàæ åäÿí òèáá èø÷èñè.

ÌÀÑÀÆËÀÌÀ

“Ìàñàæëàìàã”äàí ô.èñ.

ÌÀÑÀÆËÀÌÀÃ

ô. Ìàñàæ åòìÿê.

ÌÀÑÀÆËÀÍÌÀ

“Ìàñàæëàíìàã”äàí ô.èñ.

ÌÀÑÀÆËÀÍÌÀÃ

ìÿúù. Ìàñàæ åäèëìÿê.

ÌÀÑÀË

èñ. Íàüûë, ùåêàéÿ. Ãûøûí îüëàí çà-

ìàíû; Àüúà ìàñàë ñþéëÿðñÿí. ß.Úàâàä. Êèì

éàíûëûá äåéèð: þìöð ìàñàëäûð; Áèð øèðèí óéãó-

äóð, áèð áîø õÿéàëäûð? Ì.Ìöøôèã.

ÌÀÑÀÖÑÒÖ

ñèô. 1. Ìàñàíûí öñòöíÿ ñàëûí-

ìàüà, ãîéóëìàüà ìÿõñóñ; ñòîëöñòö. Ìàñà-

öñòö ëàìïà.

2. ìÿú. Äàèì èñòèôàäÿ åäèëÿí, ÿë àëòûíäà îëàí,

÷îõ ëàçûì îëàí; ñòîëöñòö. Ìàñàöñòö êèòàá.

ÌÀÑßÂÀ

ãîø. [ÿð.] êþùí.  Ãåéðè, áàøãà,

ÿëàâÿ, î áèðèñè. ..Ïàäøàùûí ùöçóðóíäà íÿäèì-

ëÿðäÿí ìàñÿâà áþéöê ìþáèä äÿõè îëóðäó êè,

úÿìè öëóìÿ õÿáÿðäàð èäè. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.

[Íèéàç áÿé:] Îíäàí ìàñÿâà áó îõóéóá òÿð-

áèéÿ àëàíëàðûí íÿçÿðëÿðè êöëôÿòÿ àéðû, àâàì-

ëàðûíêû àéðû. Í.Íÿðèìàíîâ.

ÌÀÑÊ

Á

[ôð. ÿñëè ÿð. ìÿñõÿðÿ-äÿí] 1. Òà-

íûíìàìàã ö÷öí öçÿ òàõûëàí âÿ ýþç ö÷öí äå-

øèêëÿðè îëàí õöñóñè þðòöê. Ìàñêà òàõìûø ïÿù-

ëÿâàí. – Ãÿðèáÿ çàìàíäà éàøàäûã, îüóë; Áèë-

ìÿäèê ìàñêàéëà öçöí ôÿðãèíè. Á.Âàùàáçàäÿ.

// Öçÿðèíäÿ ìöõòÿëèô ùåéâàí, ãóø, èíñàí ñó-

ðÿòëÿðè îëàí öç þðòöéö. Àéû ìàñêàñû. Ïèøèê ìàñ-

êàñû. – Áó çàìàí ìàñêàëàð ýåéìèø àêòéîðëàð,

ìÿíôóð ÷àð ìÿìóðëàðûíû, ðóùàíèëÿðè, áÿé âÿ

õàíëàðû .. òÿãëèä åäÿðÿê îéóí ÷ûõàðûá àäàì-

ëàðû ýöëäöðöðäöëÿð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

2. Èíñàí âÿ éà ùåéâàí ñèôÿòèíè òÿñâèð åäÿí

ùåéêÿëòÿðàøëûã ÿñÿðè. // Þëìöø àäàìûí öçö-

íöí ýèïñëÿ ÷ûõàðûëàí ñóðÿòè, ãÿëèáè.

3. õöñ. Öçö ãîðóìàã ö÷öí öçëöê. Ãàéíàã÷û

ìàñêàñû. Ãàç ìàñêàñû.

4. Öçö âÿ éà îíóí áèð ùèññÿñèíè òóòàí õöñóñè

þðòöê. Îêñèýåí ìàñêàñû. Úÿððàù ìàñêàñû.

5. Ùÿðáè ìàñêàëàìà âàñèòÿñè. Òîï ìàñêàñû.

◊ Ìàñêà ýåéìÿê (ãîéìàã) ìÿú.  – þç

ùÿãèãè ñèìàñûíû, ìàùèééÿòèíè, è÷-öçöíö ýèç-

ëÿòìÿê. Ìàñêàñûíû àòìàã – þç íèééÿòëÿðèíè,

ìàùèééÿòèíè àøêàðà ÷ûõàðìàã. Ìàñêàñûíû

éûðòìàã – ýèçëè íèééÿòëÿðèíè àøêàðà ÷ûõàðìàã,

è÷-öçöíö à÷ûá ýþñòÿðìÿê. Áóíà ýþðÿ íÿ èìà-

ðÿò, íÿ ñÿëòÿíÿò èñòÿéèðÿì; Öçëöëÿðèí ìàñêà-

ñûíû éûðòìàã ö÷öí ñÿëàùèééÿò èñòÿéèðÿì! Õ.Ðçà.

ÌÀÑÊÀËÀÌÀ

“Ìàñêàëàìàã”äàí ô.èñ.

ÌÀÑÊÀËÀÌÀÃ

ô. 1. Áèð àäàìûí âÿ éà áèð

øåéèí öçöíÿ ìàñêà òàõìàã, ìàñêà êå÷èðòìÿê.

2. Áèð øåéëÿ öñòöíö þðòìÿê, ýèçëÿòìÿê; ýþ-

ðöíìÿç, ÿòðàô ìöùèòäÿí ñå÷èëìÿç ùàëà ñàë-

ìàã. Ñÿíýÿðëÿðè ìàñêàëàìàã. Òîïëàðû ìàñ-

êàëàìàã.

ÌÀÑÊÀËÀÍÌÀ

“Ìàñêàëàíìàã”äàí ô.èñ.

ÌÀÑÊÀËÀÍÌÀÃ

ô.  1. Ìàñêà òàõûëìàã,

ìàñêà êå÷èðèëìÿê.

293

ÌÀÐØÀËËÛÃ

ÌÀÑÊÀËÀÍÌÀÃ

2. Áèð øåéëÿ öñòö þðòöëìÿê, ýèçëÿäèëìÿê;

ýþðöíìÿç, ñå÷èëìÿç ùàëà ñàëûíìàã. Àòÿø íþã-

òÿëÿðè ìàñêàëàíìûøäû.

3. ãàéûä. Öçöíÿ ìàñêà òàõìàã, ìàñêà ýåé-

ìÿê.

4. ìÿú. Þçöíö îëäóüó êèìè äåéèë, áàøãà úöð

ýþñòÿðìÿê, áàøãà úèëäÿ (äîíà) ýèðìÿê, þç ñè-

ìàñûíû ýèçëÿòìÿê, èêèöçëöëöê åòìÿê.

ÌÀÑÊÀËÛ

ñèô. Öçöíäÿ ìàñêà îëàí; ìàñêà

òàõìûø, ìàñêà ýåéìèø. Ìàñêàëû óøàã.

ÌÀÑÊÀÐ

ÁÄ

[ôð. ìàñúàðàäå, ÿñëè ÿð. ìÿñ-

õÿðÿäÿí] Èøòèðàê÷ûëàðû õöñóñè ìàñêàëàð òàõ-

ìûø âÿ úöðáÿúöð ãÿðèáÿ âÿ ôàíòàñòèê, éàõóä

êå÷ìèø äþâðëÿðèí ïàëòàðëàðûíû ýåéìèø ùàëäà

êå÷èðèëÿí øÿíëèê, çèéàôÿò, áàë. Ìàñêàðàä ýå-

úÿñè. Ìàñêàðàä ïàëòàðû.

ÌÀÑÊÀÐ

ÓÍ

èñ. [ôð.] Ïÿíúÿðÿ âÿ ãàïû à÷û-

ðûìëàðûíäà, ôÿââàðÿëÿðäÿ, ùÿì÷èíèí ìåáåë,

ãàá âÿ ñ. áÿäèè òÿðòèáàòûíäà òÿòáèã îëóíàí èíñàí

ñèôÿòè âÿ éà ùåéâàí áàøû øÿêëèíäÿ ìàñêà âÿ

éà äåêîðàòèâ ðåëéåô.

ÌÀÑÊ

ÓÍ

èñ. [èíý.] Àé ñÿòùèíäÿ éåðëÿøèá,

êöòëÿ ñûõëûüû áþéöê îëàí ùèññÿëÿð.

ÌÀÑÃÀÐÀ

èñ.  [ÿð.] Èñòåùçà, ÿëÿ ñàëìà,

äîëàìà, ðèøõÿíä, ýöëìÿ. Àíúàã áÿçèëÿðè ìàñ-

ãàðà ö÷öí ñîíðàëûãúà âÿðäèø åòäèêëÿðèíäÿí

[Ñöëåéìàí áÿéÿ] “Ìèðçÿ Ñöëåéìàí áÿé” äå-

éèðäèëÿð. Á.Òàëûáëû. [Øàù Èñìàéûë] éîëäàøûíà

êþìÿê ÷ûõàðàã áèð àòàëàð ñþçöíö êèíàéÿ èëÿ

îðòàëûüà àòäû âÿ ìàñãàðà èëÿ ùûðûëäàäû..

ß.Ñàäûã. 

Ìàñãàðà åòìÿê – èñòåùçà åëÿ-

ìÿê, ÿëÿ ñàëìàã, àðàéà ãîéìàã, äîëàìàã.

Ìÿêòÿáèí òÿëÿáÿëÿðè Ùöñåéíèí .. èðè àéàããàáû-

ëàðûíà ìàñãàðà åäèá ýöëöðäöëÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ.

Ìàñãàðàéà ãîéìàã –  á à õ ìàñãàðà åò-

ìÿê. “Ìîëëà Íÿñðÿääèí” èñòèõàðÿíè ìàñãà-

ðàéà ãîéóá, âà øÿðèÿòà! Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

[Íàçëû:]  Ýþðöðñÿíìè, Úàááàð ÿìè äÿ ñÿíè

ìàñãàðàéà ãîéóð. ß.ßáöëùÿñÿí.

ÌÀÑÃÀÐÀÁÀÇ

ñèô. âÿ èñ. [ÿð. ìÿñõÿðÿ âÿ

ôàðñ.  ...áàç] Ìåéäàí òåàòðû àêòéîðó, òÿëõÿê,

ìÿçêÿðÿ÷è, ýöëöø óñòàñû. Ìàñãàðàáàç àäàì.

ÌÀÑÃÀÐÀÁÀÇËÛÃ

èñ.  Ìàñãàðà åòìÿê

õàñèééÿòè, ìàñãàðà åòìÿ; ðèøõÿíä÷èëèê.

ÌÀÑÃÀÐÀ×Û

á à õ ìàñãàðàáàç. Áóðàäà

ùÿð êÿñ .. åéíè çàìàíäà ìàñãàðà÷û, îéóí÷ó,

ìÿçùÿêÿ÷èäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

ÌÀÑÃÀÐÀ×ÛËÛÃ

á à õ ìàñãàðàáàçëûã.

Áóíëàð äà åéíè ìÿçùÿêÿ÷èëèê âÿ åéíè ìàñãà-

ðà÷ûëûãäà èøòèðàê åäèðäèëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

ÌÀÑÃÓÐÀ

èñ. [ôàðñ. ìàñòõóðÿ] Êè÷èê êàñà,

êè÷èê ïèéàëÿ. Ìàñãóðàäà áèð àç ïåíäèð, áèð àç

äîøàá âàðäû. Ú.Úàááàðëû.

ÌÀÑÎÍ

èñ. [ôð.] ÕÂÛÛÛ ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ

Ôðàíñàäà éàðàíìûø äèíè-åòíèê ùÿðÿêàòûí öçâö.

ÌÀÑÑÈ´Â

[ôð.] 1. úîüð. Ýåîëîæè ãóðóëóø úÿ-

ùÿòäÿí áèð úöð îëàí éàñòû äàü òÿïÿëÿðèíäÿí

èáàðÿò ñàùÿ. Òéàí-øàí ìàññèâè.

2. Ùÿð ùàíñû ÿëàìÿòëÿðèíÿ ýþðÿ áèð úöð îëàí

ýåíèø ñàùÿ. Ìåøÿ ìàññèâè. ×þë ìàññèâè. – Åëäàð

[àòûí]  öñòöíäÿ ïàìáûã ìàññèâëÿðèíè ýÿçèðäè.

ß.Ìÿììÿäõàíëû.

ÌÀÑÒÈ´ÊÀ

[éóí.] 1. Úöðáÿúöð ìÿãñÿäëÿð

ö÷öí èøëÿäèëÿí ìöõòÿëèô òÿðêèáëè ãÿëèç ìàääÿ.

2. Äþøÿìÿéÿ ñöðòìÿê ö÷öí òÿðêèáèíäÿ

ìóì âÿ áîéà îëàí ìàääÿ. Äþøÿìÿíè ìàñ-

òèêà èëÿ ñèëìÿê.

ÌÀÑÒÈ´Ò

èñ. [éóí.] òèá. Äþø âÿçèñèíèí èëòè-

ùàáû, äþøýÿëìÿ.

ÌÀØ

èñ. áîò. Ëîáéà.

ÌÀØÀ

èñ. Îúàãäàí îä âÿ éà ãûçìàð áèð øåéè

ýþòöðìÿê ö÷öí ìåòàë àëÿò. Âàãèô àðàáèð áóõà-

ðûíû ìàøà èëÿ ãóðäàëàéûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè.

Ðÿùèì áÿé äîäàãàëòû ýöëöìñÿäè, áþéðöíäÿêè

ìàøàíû ýþòöðöá ìàíãàëûí êþçëÿðèíè ãóðäà-

ëàäû. Ì.Ùöñåéí.

ÌÀØÀËÀÌÀ

“Ìàøàëàìàã”äàí ô.èñ.

ÌÀØÀËÀÌÀÃ

ô.  Ìàøà èëÿ ãóðäàëàìàã.

Îúàüû ìàøàëàìàã.

ÌÀØÀËËÀÙ

[ÿð.] “Àëëàù ýþçäÿí ñàõëà-

ñûí”, “àôÿðèí”, “ìÿðùÿáà” êèìè ìÿíàëàðäà

áÿéÿíìÿ âÿ òÿðèô áèëäèðèð. [Ìèðçÿ:] Äöíÿí

îüëóíó ýþðäöì, ìàøàëëàù, éàõøû îüëàíà îõ-

øàéûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Àíàñû:] Îüëóì àõûðäà

îõóéóá íÿ÷ÿðíèê îëàúàã. Ìàøàëëàù, èíäèäÿí

åëÿ íÿ÷ÿðíèê êèìè äÿ äîëàíûð. Ãàíòÿìèð. // Áÿ-

çÿí èñòåùçà, êèíàéÿ ìÿãàìûíäà èøëÿíèð.

Ìàøàëëàù, ýåúÿ-ýöíäöç âàëèìèç; ×àëûð ôàð-

òàïèéàí, îéíàéûð áèëéàðò. Ã.Çàêèð. Ìàøàëëàù,

ñþç äàíûøàíà! Ýþòöðöá ãàðïûç ãàáûüûíû øàï-

ïûëòû èëÿ âóðàñàí .. äàíûøàíûí àüçûíäàí, àüçûíû

éóìñóí, ýåòñèí èøèíÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

ÌÀØÛÍ

[ôð.  ÿñëè ëàò.] 1. Åíåðæèíè áèð øÿ-

êèëäÿí áàøãà øÿêëÿ ñàëìàã éîëó èëÿ ùÿð ùàíñû

áèð ôàéäàëû èø ýþðÿí ìåõàíèçì âÿ éà ìåõà-

íèçìëÿð òîïëóñó. Ùåñàáëàéûúû ìàøûí. ×àï ìà-

øûíû. Òèêèø ìàøûíû. 

Éàçû ìàøûíû – ìÿòíè ÷àï

åòìÿê ö÷öí äèëëÿð öçÿðèíäÿ ùÿðôëÿð îëàí ìå-

õàíèçì. Âÿêèëëÿð .. áó ÿðèçÿëÿðè âÿ ñèéàùûëàðû

294

ÌÀÑÊÀËÛ

ÌÀØÛÍ

ìàøûíäà ñÿëèãÿ èëÿ ÷àï åëÿéèá, ýÿòèðèá ãîéìóø-

äóëàð Ñÿðäàðûí ãàáàüûíà. Ú.Ìÿììÿäãóëó-

çàäÿ.

2. ìÿú. Ãåéðè-èðàäè, ìåõàíèêè ñóðÿòäÿ ùÿ-

ðÿêÿò åäÿí àäàì ùàããûíäà. // ìÿú. Ìåõàíèçì

êèìè ôàñèëÿñèç âÿ äÿãèã èøëÿéÿí èäàðÿ, òÿøêè-

ëàò âÿ ñ. Äþâëÿò ìàøûíû.

3. Ùÿð ùàíñû áèð ìåõàíèçì âàñèòÿñèëÿ ùÿ-

ðÿêÿòÿ ýÿòèðèëÿí íÿãëèééàò âàñèòÿñè (ÿñàñÿí

àâòîìîáèë). Ìàøûíà ìèíìÿê. Éöê ìàøûíû. Ìè-

íèê ìàøûíû. – Øîôåð .. òÿñàäöôÿí îðàäàí êå÷ÿí

áàøãà áèð ìàøûíëà ýåðè ãàéûòìûøäû. Ñ.Ùöñåéí.

// êþùí. Äÿìèðéîë ãàòàðû. Ìàøûí ñààò 5-äÿ éîëà

äöøöð.

ÌÀØÛÍ×Û

èñ. 1. Á à õ ìàøèíèñò.

2. Ìàøûíäà èøëÿéÿí ôÿùëÿ. Ýÿíú ìàøûí÷û,

íàñîñó éàüëàéàí éàøëû áèð àðâàä âÿ Øÿôèãÿ äà-

éàíìûø íàñîñó ýþçäÿí êå÷èðèðäèëÿð. Ù.Ñåéèä-

áÿéëè.

ÌÀØÛÍ×ÛËÛÃ

èñ.  Ìàøûí÷ûíûí èøè, ñÿíÿòè;

ìàøèíèñòëèê. [Ýöëöø Àòàêèøèéÿ:] Ìÿí ñÿíè äÿ-

ìèð éîëóíäà ìàøûí÷ûëûã êóðñëàðûíà éàçäûðàúà-

üàì, ýåäÿðñèíèçìè? Ú.Úàááàðëû.

ÌÀØÛÍÕÀÍÀ

èñ.  [ëàò. ìàúùèíà âÿ ôàðñ.

...õàíÿ] Ìàøûíëàðûí îëäóüó áèíà, ìàøûíëàð

èøëÿéÿí éåð. Ìåõàíèêè çîð èëÿ ìàøûíõàíàäàí

êÿíàðà ÷ûõàðòäûëàð. Ù.Íÿçÿðëè.

ÌÀØÛÍÊÀ

[ðóñ.] 1. Á à õ ïèëÿòÿ.  Ðöñòÿì

êèøè .. ìàøûíêàíû éàíäûðûá ãàçàíû îíóí öñòöíÿ

ãîéäó. Ì.Èáðàùèìîâ. Êÿðàìÿò ÿòÿ ñîüàí ãà-

òûá, êîòëåòëèê ùàçûðëàìàüà áàøëàäûãäà, Ãàôàð

àéàüà ãàëõäû, íåôò ìàøûíêàñûíû éàíäûðäû.

ß.ßáöëùÿñÿí.

2. Áàõ ìàêèíà 1-úè ìÿíàäà. Ùÿðäÿí .. ãà-

ïûíûí äàëûíäàí êöò ìàøûíêà ÷àããûëòûñû åøèäè-

ëèðäè. È.Ùöñåéíîâ.

ÌÀØÛÍÃÀÉÛÐÀÍ

èñ. 1. Ìàøûíãàéûðìà ñÿ-

íàéåñè èø÷èñè.

2. Á à õ ìàøûíãàéûðìà.

ÌÀØÛÍÃÀÉÛÐÌÀ

èñ. Ìàøûí åìàëû, ìàøûí

èñòåùñàëû.  Ìàøûíãàéûðìà çàâîäó. Ìàøûíãà-

éûðìà ñÿíàéåñè.

ÌÀØÛÍËÀÌÀ

“Ìàøûíëàìàã”äàí ô.èñ.

ÌÀØÛÍËÀÌÀÃ

ô. 1. Òèêèø ìàøûíûíäà òèê-

ìÿê. Ïàëòàðû ìàøûíëàìàã.

2. Ìàøûíëà ãûðõìàã. [Ãàðàêèøè:] Ýÿëäèì êè,

áèð áàøûìû ìàøûíëàéàñàí, àé Éóñèô! Á.Áàé-

ðàìîâ.

ÌÀØÛÍËÀÍÌÀ

“Ìàøûíëàíìàã”äàí ô.èñ.

ÌÀØÛÍËÀÍÌÀÃ

ìÿúù. 1. Òèêèø ìàøûíûíäà

òèêèëìÿê. Êþéíÿê ìàøûíëàíûá.

2. Ìàøûíëà ãûðõûëìàã.

ÌÀØÛÍËÀØÄÛÐÛËÌÀ

“Ìàøûíëàøäûðûëìàã”-

äàí ô.èñ.

ÌÀØÛÍËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ

ìÿúù. Èñòåùñàëàòà

ìàøûíëàð, ìåõàíèçìëÿð òÿòáèã åäèëìÿê.

ÌÀØÛÍËÀØÄÛÐÌÀ

“Ìàøûíëàøäûðìàã”äàí

ô.èñ.

ÌÀØÛÍËÀØÄÛÐÌÀÃ

ô. Èñòåùñàëàòà ìàøûí-

ëàð, ìåõàíèçìëÿð òÿòáèã åòìÿê, èñòåùñàëàòû

ìåõàíèçìëÿøäèðìÿê.  Èñòåùñàë ïðîñåñëÿðèíè

ìàøûíëàøäûðìàã. – [Éàøàð:] Áèç òÿñÿððöôàòû

ìàøûíëàøäûðìàãëà òÿáèÿòèí ÿëèíäÿ îëàí áöòöí

ñÿðâÿòè àíúàã ñèíèôñèç úÿìèééÿòèí èõòèéàðûíà

âåðìÿëèéèê. Ú.Úàááàðëû.

ÌÀØÛÍËÀØÌÀ

“Ìàøûíëàøìàã”äàí ô.èñ.

ÌÀØÛÍËÀØÌÀÃ

ô. Ìàøûíëàðëà, ìåõàíèçì-

ëÿðëÿ òÿúùèç îëóíìàã, èñòåùñàëàòà ìàøûí òÿò-

áèã îëóíìàã. Àçÿðáàéúàí êÿíäëÿðè ñöðÿòëÿ

ìàøûíëàøûð. È.ßôÿíäèéåâ.

ÌÀØÛÍËÀÒÄÛÐÌÀ

“Ìàøûíëàòäûðìàã”äàí

ô.èñ.

ÌÀØÛÍËÀÒÄÛÐÌÀÃ

ô. 1. Òèêèø ìàøûíûíäà

òèêäèðìÿê. Éîðüàíöçöíö ìàøûíëàòäûðìàã.

2. Ìàøûíëà ãûðõäûðìàã. [Àäèë:] [Àòàì] ñà-

÷ûíû äèáèíäÿí ìàøûíëàòäûðäûüû ö÷öí ùÿìèøÿ-

êèíäÿí àðûã ýþðöíöðäö. Á.Áàéðàìîâ.

ÌÀØÛÍËÛ

ñèô. Ìàøûíû îëàí; ìàøûíëàð, ìå-

õàíèçìëÿð òÿòáèã åäèëÿí. Ìàøûíëû òÿñÿððöôàò.

ÌÀØÛÍÑÖÐßÍ

èñ. Ìàøûíû èäàðÿ åäÿí èø÷è;

ñöðöúö.

ÌÀØÛÍØÖÍÀÑ

èñ.  [ëàò. ìàúùèíà âÿ ôàðñ.

...øöíàñ] Ìàøûíøöíàñëûã ìöòÿõÿññèñè.

ÌÀØÛÍØÖÍÀÑËÛÃ

èñ.  Ìàøûí âÿ ìåõà-

íèçìëÿðèí òÿñâèðè âÿ íÿçÿðèééÿñè ùàããûíäà

ôÿíí. Ìàøûíøöíàñëûã êóðñó.

ÌÀØÈÍÈÑÒ

[ëàò.] Ìàøûíû (ïàðîâîçó, åëåê-

òðîâîçó âÿ ñ.) èäàðÿ åäÿí èø÷è. Áàõûí úàâàí

ìàøèíèñòÿ, íÿüìÿ ñþéëÿéèð; Ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðÿ-

ðÿê èëê ïàðîâîçó. Ñ.Ðöñòÿì. Ãàòàðëàðû ñöðÿí

ìàøèíèñòëÿð ùàìûñû Ôÿðìàíëà òàíûøäûð. ß.Ñàäûã.

ÌÀØÈÍÈÑÒÊÀ

[ðóñ.]  á à õ ìàêèíà÷û.

ÌÀØÈÍÈÑÒËÈÊ

èñ.  Ìàøûíû èäàðÿåòìÿ èøè,

ìàøèíèñòèí èøè, ïåøÿñè, ñÿíÿòè. [Äóðñóí] ìàøè-

íèñòëèéÿ, øîôåðëèéÿ, ìîíòéîðëóüà äà ãûçëàðäàí

øàýèðä ãîéäó. ß.ßáöëùÿñÿí.

ÌÀÒ

èñ. [ôàðñ.] 1. Ùåéðÿò è÷èíäÿ îëàí, òÿÿú-

úöáëÿíìèø.  Ìÿí áó èøÿ ìàòàì. 

Ìàò åò-

ìÿê –  á à õ ìàò ãîéìàã.  Éàøû îí ñÿêêèçÿ

295

ÌÀØÛÍ×Û

ÌÀÒ

éåíèúÿ éåòìèø; Ýþçÿëëèêäÿ òàìàì õÿëãè ìàò

åòìèø. Ì.Ï.Âàãèô. Ôÿãèðëÿðÿ éöç ìèíëÿðëÿ åù-

ñàí åäèá, áöòöí øÿùÿðè þç ñÿõàâÿò âÿ ìÿð-

ùÿìÿòèíÿ ìàò åòìèøäè. Ú.Úàááàðëû. Ìàò ãàë-

ìàã – òÿÿúúöáëÿíìÿê, ùåéðÿò åòìÿê, ùåé-

ðÿòëÿíìÿê. Áó èøëÿðÿ ìàò ãàëìûøàì. – Àüúà

õàíûì .. äèâàíûí àëòûíà áàõäû âÿ Ãàðàúà ãûçû

îðàäà ýþðìÿéèá ìàò ãàëäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

Ìÿúëèñäÿêèëÿð î ãÿäÿð øèääÿòëÿ áó ñþçö àëãûø-

ëàäûëàð êè, Úÿôÿðãóëó þçö äÿ ìàò ãàëäû. Ãàí-

òÿìèð. Ìàò ãîéìàã – ùåéðÿòëÿíäèðìÿê, òÿÿú-

úöáëÿíäèðìÿê.

2. Øàùìàò îéóíóíäà: ìÿüëóáèééÿò, ìÿü-

ëóá îëìà.

Ìàò åòìÿê – ìÿüëóá åòìÿê,

óäìàã, àïàðìàã. Ðÿãèáè ìàò åòìÿê. Ìàò ãàë-

ìàã – óäóçìàã, ìÿüëóá îëìàã. Ìàò ãîé-

ìàã –  á à õ ìàò åòìÿê.

ÌÀÒÀÄ

ÓÐ

[èñï.] Èñïàíèéàäà âÿ Ëàòûí

Àìåðèêàñûíûí áÿçè þëêÿëÿðèíäÿ: áóüà äþéö-

øöíäÿ áóüàéà ãûëûíúëà àõûðûíúû, þëäöðöúö çÿð-

áÿíè âóðàí áàø äþéöø÷ö, òîðåàäîð. Ôèðÿíýèç

ëàï ýÿíúëèêäÿí ìàòàäîðëàðà ðÿüáÿò áÿñëÿðäè.

Á.Áàéðàìîâ.

ÌÀÒÀÙ

èñ. [ÿð. “ìÿòÿ” ñþçöíöí úàíëû äèëäÿ

èøëÿíÿí ôîðìàñû] Ãèéìÿòëè, àçòàïûëàí øåé,

ÿçèç øåé (àäÿòÿí èñòåùçà ìÿãàìûíäà èøëÿíèð).

[Ãàñûì êèøè:] Ãàäàì îíóí ãóëàãëàðûíà äà,

ýþçëÿðèíÿ äÿ, ãàøëàðûíà äà, ÷îõ ìàòàù øåéäè,

ùÿëÿ äóðóá îíó òóòóá ãóëàãëàðûíû äà .. àõòà-

ðàúàüàì êè, ýþðöì ùàðàäàäû. Ú.Ìÿììÿä-

ãóëóçàäÿ. [Ìÿùÿððÿìèí àíàñû:] Àïàð ìàòàùûíû

åâèíäÿ ñàõëà, èíäè êè, ÷þðÿéèìèçÿ íàøöêöðëöê

åäèð. Ìèð Úÿëàë.

ÌÀÒÀÍ

ñèô. âÿ èñ. äàí. Êþê, àü, ýþé÷ÿê,

êîïïóø. Ìàòàí áàëà. Ìàòàí ãûç.

ÌÀÒÀÐÀ

á à õ ìÿòÿðÿ.

ÌÀÒ×

[èíý.] Øàùìàò âÿ éà èäìàíûí áó

âÿ éà áàøãà íþâö öçðÿ èêè ðÿãèá, éàõóä èêè

êîìàíäà àðàñûíäà êå÷èðèëÿí éàðûø. Øàùìàò

ìàò÷û. – [Äîñòóì] áó àõøàì øÿùÿðäÿ ôóòáîë

ìàò÷û îëàúàüûíäàí îðàéà ýåòìÿëè èäè. Ì.Ðçà-

ãóëóçàäÿ.

ÌÀÒÄÛÌ-ÌÀÒÄÛÌ

çÿðô: ìàòäûì-ìàòäûì

áàõìàã – ñóñìóø, ñàêèò äàéàíìûø ùàëäà ýþç-

ëÿðèíè áèð íþãòÿéÿ çèëëÿéèá òÿÿúúöáëÿ áàõìàã.

[Úÿáè] ÷îõ âàõò ìàòäûì-ìàòäûì áèð íþãòÿéÿ

.. áàõûðäû. Í.Íÿðèìàíîâ. ×îõ àüûð íÿôÿñ àëûá

èíëÿéèðäè äÿðèíäÿí; Ìàòäûì-ìàòäûì áàõûðäû,

òÿðïÿíìèðäè éåðèíäÿí. Ñ.Ðöñòÿì.

ÌÀÒÅÐÈÀË

[ëàò.] 1. Áèð øåé ãàéûðìàã, èñ-

òåùñàë åòìÿê, ãóðìàã ö÷öí èøëÿäèëÿí úèñèì,

øåé, ìàääÿ, ëÿâàçèìàò, õàììàë. Òèêèíòè ìà-

òåðèàëû. – [Äèðåêòîð:] Ìàòåðèàë âàð. Òàõòà-

øàëáàí ýþíäÿðèáëÿð. Ì.Ùöñåéí. Ãóì, ÷ûíãûë

âÿ áàøãà ìàòåðèàëëàð äàøûéàí îíëàðúà éöê

àâòîìîáèëëÿðèíèí àëîâëó ýþçëÿðè ïàðëàéûðäû.

ß.Ñàäûã. 

Ñàðüû ìàòåðèàëû – éàðàíû ñàðûìàã

ö÷öí òÿíçèô, áèíò, ïàìáûã.

2. Ùÿð ùàíñû áèð øåé ö÷öí ÿñàñ, ñöáóò îëà

áèëÿí ìÿõÿç, ìÿëóìàò, âÿñàèò. Åëìè òÿäãèãàò

ìàòåðèàëëàðû. // Ùÿð ùàíñû áèð èøÿ, ìÿñÿëÿéÿ

äàèð ñÿíÿäëÿð, êàüûçëàð, éàçûëàð. Ñöáùàíâåðäè-

çàäÿíèí òîïëàäûüû èêè úèëä ìàòåðèàë ßáèøèí áàü-

ðûíû éàðûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ.

3. Äöøìÿí÷èëèê, ãÿðÿçêàðëûã ìÿãñÿäèëÿ âå-

ðèëÿí éàçûëû ìÿëóìàò. Ñÿëèì éöç úöð áþùòàí÷û

ìàòåðèàëëàðëà Äèëàðàíû ìÿêòÿáäÿí .. ãîâäóðäó.

Ì.Èáðàùèìîâ.

ÌÀÒÅÐÈÀËÁÀÇ

èñ. [ëàò. ìàòåðèàëèñ âÿ ôàðñ.

...áàç] Áàøãàñû ùàããûíäà äöøìÿí÷èëèê, ãÿðÿç-

êàðëûã ìÿãñÿäèëÿ ìàòåðèàë âåðìÿéè þçöíÿ ïåøÿ

åòìèø àäàì; äîíîñ÷ó.

ÌÀÒÅÐÈÀËÁÀÇËÛÃ

èñ. Áàøãàñû ùàããûíäà

äöøìÿí÷èëèê âÿ ãÿðÿçêàðëûã ìÿãñÿäèëÿ ìà-

òåðèàë âåðìÿ; äîíîñáàçëûã. Î, ìàòåðèàëáàçëûã,

äåäè-ãîäó, ýèëåé-ýöçàð èëÿ äÿ ìÿøüóë îëìà-

ìûøäû. “Êèðïè”.

ÌÀÒÅÐÈÀËÈÑÒ

[ôð.] Ôÿëñÿôè ìàòåðèàëèçì

òÿðÿôäàðû.

ÌÀÒÅÐÈÀËÈÑÒÚßÑÈÍß

çÿðô Ìàòåðèàëèç-

ìÿ ÿñàñëàíàðàã, ìàòåðèàëèçì ïðèíñèïëÿðè ÿñà-

ñûíäà. Òÿáèÿòè ìàòåðèàëèñòúÿñèíÿ äÿðê åòìÿê.

Ìÿñÿëÿéÿ ìàòåðèàëèñòúÿñèíÿ éàíàøìàã.

ÌÀÒÅÐÈÀËÈÇÌ

[ôð.] Èäåàëèçìèí ÿêñèíÿ

îëàðàã, øöóðà, òÿôÿêêöðÿ íèñáÿòÿí ìàòåðèéà-

íûí, òÿáèÿòèí, îáéåêòèâ âàðëûüûí èëêèíëèéèíè,

øöóðäàí, òÿôÿêêöðäÿí àñûëû îëìàéàðàã, äöí-

éàíûí îáéåêòèâ âàðëûüûíû âÿ îíóí ãàíóíàóé-

üóíëóãëàðûíûí äÿðê îëóíìàñûíûí ìöìêöíëö-

éöíö ãÿáóë åäÿí åëìè-ôÿëñÿôè úÿðÿéàí.

Äèàëåêòèê ìàòåðèàëèçì – ìàðêñèçì-

ëåíèíèçìèí, äèàëåêòèê ìåòîäà, òÿáèÿòèí âÿ úÿ-

ìèééÿòèí àðäûúûë ìàòåðèàëèñòúÿñèíÿ áàøà äö-

øöëìÿñèíÿ èñòèíàä åäÿí ôÿëñÿôè ÿñàñû. Òàðèõè

ìàòåðèàëèçì – úÿìèééÿòèí èíêèøàôûíûí ÿí

öìóìè ãàíóíëàðû ùàããûíäà åëì.

ÌÀÒÅÐÈÀËØÖÍÀÑ

èñ.  [ëàò. ìàòåðèàë âÿ

ôàðñ. ...øöíàñ] Ìàòåðèàëøöíàñëûã ìöòÿõÿññèñè.

296

ÌÀÒÀÄÎÐ

ÌÀÒÅÐÈÀËØÖÍÀÑ

ÌÀÒÅÐÈÀËØÖÍÀÑËÛÃ

èñ.  Èñòåùñàëûí ùÿð

ùàíñû áèð ñàùÿñèíÿ àèä îëàí ìàòåðèàëëàð ùàã-

ãûíäà åëì.

ÌÀÒÅÐÈÊ

[ëàò.] úîüð. Ùÿð òÿðÿôäÿí äÿíèç

âÿ îêåàíëàðëà ÿùàòÿ îëóíìóø ÿí áþéöê ãóðó

ñàùÿñè; ãèòÿ.

ÌÀÒÅÐÈÉÀ

[ëàò.] 1. ôÿëñ. Èíñàí øöóðóíäàí

êÿíàðäà âÿ îíäàí àñûëû îëìàéàðàã ìþâúóä

îëàí îáéåêòèâ âàðëûã; ìàääÿ.

2. Òÿáèÿòèí ôèçèêè úèñèìëÿðèíè òÿøêèë åäÿí

ìàääÿ. Ìàòåðèéàíûí ãóðóëóøó.

3. äàí. Ïàð÷à, àðøûíìàëû, ìàòåðèàë.

ÌÀÒßÌ

èñ. [ÿð.] Éàñ, òÿçèéÿ, ÿçà. 

Ìà-

òÿì ýåéìÿê ìÿú. – ìàòÿì ÿëàìÿòè îëàðàã

ãàðà ýåéìÿê; éàñ ñàõëàìàã, òÿçèéÿ òóòìàã.

Ìÿí êþ÷äöì äöíéàäàí âàõòûíäàí ãàáàã; Êè,

ìàòÿì ýåéìÿñèí áó àíà òîðïàã. Ì.Ðàùèì.

Ìàòÿì ãîïìàã – àüëàøìà áàøëàìàã, éàñ

ãóðóëìàã. Âÿãòà êè, ãîïóð áèð åâäÿ ìàòÿì;

Òÿøêèë åäèëèð áöñàòè-åùñàí. Ì.ß.Ñàáèð. Ìà-

òÿì ãóðóëìàã – éàñ ìÿúëèñè ãóðóëìàã.

..Äàíàáàø êÿíäèíäÿ ö÷ éåðäÿ ìàòÿì ãóðó-

ëóáäó.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ìàòÿì ñàõëà-

ìàã – éàñ ñàõëàìàã, éàñà áàòìàã. Ìèíëÿðëÿ

àäàì àòîì áîìáàëàðû ãóðáàíëàðûíà ìàòÿì

ñàõëàéûð. // ìÿú. Éàñ, êÿäÿð, ùöçí. Îô, àíà,

Ôèòíÿíè ýþðÿðñÿ Áÿùðàì; Áèçÿ ìàòÿì îëàð

áó òîé, áó áàéðàì. À.Øàèã. Èíñàíëàð þïöøöá

ãàðäàø îëñàëàð; Äöíéàäà íÿ ìàòÿì, íÿ ìÿù-

áÿñ ãàëàð. Ñ.Âóðüóí. 

Ìàòÿì ÷ÿêìÿê –

éàñà áàòìàã, êÿäÿðÿ ãÿðã îëìàã. Ùÿð éåð

âèðàí, ñÿññèç, ñàíêè ìàòÿì ÷þêìöø ÷þëëÿðÿ.

À.Ñÿùùÿò. Ìàòÿìÿ áàòìàã – êÿäÿð è÷ÿðè-

ñèíäÿ îëìàã, éàñà áàòìàã. [Äîñòÿëè:] Øÿùÿðèí

òàìàì éàðûñû ìàòÿìÿ áàòûá, àììà ñèç áóðàäà

øàäëûã åäèðñèíèç. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ùÿð ýÿëÿí éóð-

äóìäà áèð àò îéíàòäû; Àíàëàð ýÿíú èêÿí ìà-

òÿìÿ áàòäû. Ñ.Âóðüóí. Ìàòÿìÿ áöðöíìÿê –

á à õ ìàòÿìÿ áàòìàã.  Áöðöíöá ìàòÿìÿ

êÿíäëÿð âÿ øÿùÿðëÿð þëöäöð; Åëÿ áèë, îðäà ùÿ-

éÿòëÿð, êö÷ÿëÿð ãàí ýþëöäöð. Ñ.Ðöñòÿì.

◊ Ìàòÿìèíÿ îòóðóì! – ãàðüûø ìÿãàìûíà

èøëÿíèð.

ÌÀÒßÌßÍÝÈÇ

ñèô.  [ÿð. ìàòÿì âÿ ôàðñ.

...ÿíýèç] êëàñ. Ìàòÿìè õàòûðëàäàí, ùöçí âÿ êÿ-

äÿð äîüóðàí. Ýåúÿíèí ö÷ ïàéû êå÷ìèø, ìóì-

ëàð, ÷ûðàãëàð ñþíìöø, òÿáèÿòè ìàòÿìÿíýèç áèð

çöëìÿò áöðöìöøäö. À.Øàèã.

ÌÀÒßÌÝÀÙ

èñ. [ÿð. ìàòÿì âÿ ôàðñ. ...ýàù]

êëàñ. Ìàòÿì ñàõëàíûëàí éåð; éàñõàíà.

ÌÀÒßÌÕÀÍÀ

èñ.  [ÿð. ìàòÿì âÿ ôàðñ.

...õàíÿ] Ìàòÿì ñàõëàíàí åâ, éàñëû åâ. Êÿð-

áÿëàéû Êàçûìûí ìàòÿìõàíàéà äþíìöø åâèíè

áåøëèê áèð íåôò ÷ûðàüû èøûãëàíäûðûðäû. Ï.Ìàêóëó.

ÌÀÒßÌÊßÄß

[ÿð. ìàòÿì âÿ ôàðñ. ...êÿäÿ]

êëàñ.  á à õ ìàòÿìýàù.  Ìàòÿìêÿäÿ åéëÿäè

ìÿãàìûí; Ìàòÿìäÿ êå÷èðäè ñöáùö øàìûí.

Ôöçóëè.

ÌÀÒßÌËÈ

ñèô.  1. Éàñëû. Ìàòÿìëè àäàì.

– Ýþéëÿð ìàòÿìëèëÿð êèìè ãàðà ÷àðøàáà áö-

ðöíìöø, äàüëàð, ÷þëëÿð àü êÿôÿíëÿ þðòöëìöøäö.

À.Øàèã.

2. ìÿú.  Ìàòÿìè àíäûðàí; ãÿìëè, êÿäÿðëè,

ãöññÿëè, ùöçíëö. Éàíàí øàìëàð îòàüà ìàòÿìëè

áèð ñöñ âåðìèøäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.

ÌÀÒßÌÇßÄß

ñèô.  [ÿð. ìàòÿì âÿ ôàðñ.

...çÿäÿ] êëàñ.  Éàñëû, ìàòÿìëè, ôÿëàêÿòçÿäÿ,

ôÿëàêÿò öç âåðìèø, ôÿëàêÿòÿ óüðàìûø. Ìàòÿì-

çÿäÿ îëäóüóí åøèòäèì; Ãûëäûì éàõà ÷àêö øèâÿí

åòäèì. Ôöçóëè.

ÌÀÒÃÀÁ

èñ. [ÿð.] Äÿëèúè àëÿò, áóðüó. 16-úû

âÿ 17-úè íþìðÿëÿðèí àðàñûíäà îëàí òàõòà ãàïû

ìàòãàá èëÿ èêè éåðäÿí äåøèëèá ýèçëèíúÿ áàõìàã

ö÷öí ýþç éåðëÿðè ãàéðûëìûøäû. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ.

ÌÀÒ-ÃÓÒ

èñ.: ìàòû-ãóòó ãóðóìàã (÷ÿ-

êèëìÿê) – äîíóá ãàëìàã, ùåéðÿò è÷èíäÿ îë-

ìàã. Ãîðõóäàí ìàòû-ãóòó ÷ÿêèëäè. – Àòàíûí

ìàòû-ãóòó ãóðóäó. Îüëóíà íÿ úàâàá âåðÿ-

úÿéèíè áèëìÿäè. ß.Âÿëèéåâ.

ÌÀÒ-ÌÀÒ

çÿðô: ìàò-ìàò áàõìàã – äî-

íóõìóø ùàëäà ñàêèò-ñàêèò áàõìàã, ùåéðÿòëÿ,

òÿÿúúöáëÿ áàõìàã. Áàëàúà äþðä éàøûíäà Úÿáè

àòàñûíà ìàò-ìàò áàõàðäû, áèð ñþç äÿ ñþéëÿ-

ìÿçäè. Í.Íÿðèìàíîâ.  Ìàò-ìàò ýþçëÿðèíè

äþéìÿê –  á à õ ìàò-ìàò áàõìàã.  Þçöíö

èòèðÿí Øàùìàð ìàò-ìàò ýþçëÿðèíè äþéäö.

Á.Áàéðàìîâ.

ÌÀÒ-ÌßÁÙÓÒ

çÿðô  [ÿð.] Ùåéðÿò è÷èíäÿ,

áþùò è÷èíäÿ, ÷îõ òÿÿúúöáëÿ. Ìàò-ìÿáùóò äóð-

ìàã. – Ùàìû ìàò-ìÿáùóò áèð-áèðèíÿ áàõûð-

äûëàð. Ù.Íÿçÿðëè. [Äÿðâèø:] Ìÿí ìàò-ìÿáùóò

ãàëäûì. À.Äèâàíáÿéîüëó. Êÿðèì ìàò-ìÿáùóò

îòóðóá äÿðèí ôèêðÿ ýåòìèøäè. ß.Âÿëèéåâ.

ÌÀÒ-ÌßßÒÒßË

á à õ ìàò-ìÿáùóò. Áÿëëè

ßùìÿä ìàò-ìÿÿòòÿë äàéàíìûøäû. “Êîðîüëó”.

Ôàòìà áèð ìöääÿò ìàò-ìÿÿòòÿë ÿòðàôûíà áàõûð.

Ì.Äèëáàçè.

297

ÌÀÒÅÐÈÀËØÖÍÀÑËÛÃ

ÌÀÒ-ÌßßÒÒßË

ÌÀÒÐÈÀÐÕÀÒ

[ëàò. ìàòåð – àíà âÿ éóí.

àðúùå – ùàêèìèééÿò] á à õ ìàäÿðøàùëûã.

ÌÀÒÐÈÊÓË

[ëàò. ìàòðèúóëà – à÷ûã ñèéàùû]

Òÿëÿáÿíèí ãèéìÿòëÿðè ãåéä îëóíàí ñÿíÿä;

çà÷îò äÿôòÿð÷ÿñè.

ÌÀÒÐÈÑÀ

[àëì.] 1. Ìåòàë ëþâùÿëÿðèíè áàñãû

öñóëó èëÿ èøëÿìÿê, òþêìÿ öñóëó èëÿ ëèòåðëÿðè

âÿ ñ. ùàçûðëàìàã ö÷öí òÿòáèã åäèëÿí ÷óõóð

ìåòàë ãÿëèá.

2. Ìÿòáÿÿäÿ éûüûëìûø ìÿòíèí (ùöðóôàòûí)

ÿêñ ñóðÿòè îëàí êàðòîí ãÿëèá. Êèòàáûí éåíè

íÿøðè ìàòðèñàäàí ÷àï îëóíóá.

ÌÀÒÐÎÑ

[ùîëë.] Ùÿðáè äîíàíìàäà: êî-

ìàíäà ùåéÿòèíÿ ìÿíñóá îëìàéàí ñûðàâè õèä-

ìÿò÷è, ùàáåëÿ ìöëêè äîíàíìàäà àäè äÿíèç÷è.

ÌÀÒÐÎÑÊÀ

[ðóñ.] Õöñóñè áè÷èìëè, èðè ãàò-

ëàìà éàõàëûãëû ðÿñìè ìàòðîñ áëóçàñû. // Áó

áè÷èìäÿ óøàã âÿ éà ãàäûí öñò áëóçàñû. Óøàã

ö÷öí ìàòðîñêà àëìàã.

ÌÀÒÐÎÑËÓÃ

èñ.  Ìàòðîñóí èøè, âÿçèôÿñè.

Ìàòðîñëóã êóðñó.

ÌÀÓÇÅÐ

[õöñ. èñ.-äÿí] Îäëó ñèëàù ñèñòå-

ìèíèí àäû. // Àâòîìàò òàïàí÷à íþâö. Äàøäÿ-

ìèð ÿëèíè ìàóçåðèíèí öñòÿ ãîéóá ãîíàüû ýþç-

ëÿéèðäè. À.Øàèã. Ìÿøÿäèáÿé î áèðè òÿðÿôÿ áàõ-

äûüûíäàí ìàóçåðè äÿ, îíó ãàëäûðàí àäàìû äà

ýþðìöðäö. Ì.Ùöñåéí.

ÌÀÂßÐÀ

èñ.  [ÿð.] êþùí.  Íÿéèíñÿ àðõà-

ñûíäà îëàí, î òàéûíäà âÿ éà ýåðèñèíäÿ îëàí.

Ñûüìàäûí çöëìÿòñÿðàéè-àëÿìÿ; Ùèúðÿò åòäèí

ìàâÿðàéè-àëÿìÿ. À.Ñÿùùÿò.

ÌÀÂÈ

ñèô. [ÿð.] À÷ûã-ýþé, àéäûí ýþé ðÿí-

ýèíäÿ îëàí. Ìàâè ýþç. – [Îðõàí:] Åé ìàâè

ýþéëÿð! Åé éàøûë îðìàíëàð! Åé áàúàëàðäàí

éöêñÿëÿí äóìàíëàð! Ù.Úàâèä. Äÿçýàùëàð äà-

ëûíäà îëàí Àãèë, áàøûíäà ìàâè ëÿ÷ÿêëè áèð ãûçëà

äàíûøûðäû. Ã.Èëêèí.

ÌÀÂÈÝÞÇ

ñèô. Ýþçëÿðè ìàâè ðÿíýäÿ îëàí.

Ìàâèýþç ãûç.

ÌÀÂÈËßØÌß

“Ìàâèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ.

ÌÀÂÈËßØÌßÊ

ô.  Ìàâè ðÿíýÿ äöøìÿê,

ìàâè ðÿíý àëìàã. Ñÿìà ìàâèëÿøèð.

ÌÀÂÈËÈÊ

èñ. Ìàâè ðÿíýäÿ îëìà. Ñÿìàíûí

ìàâèëèéè. Ýþçöí ìàâèëèéè. – Ñÿíÿ ìåøÿëÿðäÿí

éàøûë õûøûëòû; Ñÿíÿ äÿíèçëÿðäÿí ñÿðèí ìàâèëèê;

..Ýÿòèðìèøÿì ìÿí. Ñ.Òàùèð.

ÌÀÂÈÌÑÎÂ, ÌÀÂÈÌÒÐÀÃ

ñèô.  Ìàâèéÿ

÷àëàð, àç ìàâè îëàí. Òèòðÿøÿí ìàâèìòðàã àëîâ-

ëàð áàëàúà Øèðèí ö÷öí ÿôñàíÿâè áèð àëÿì èäè.

È.ßôÿíäèéåâ.

ÌÀÂÇÎË