“ Ijtimoiy fanlar

4.
 
XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Markaziy Osiyoda ilg‘or falsafiy, ijtimoiy–siyosiy 
fikrlar. 
9
Ибн Сино. Трактат о разделении существующих вещей. – Т.: «Шарк», 1983 г. с. 128. 

---

2-MAVZU: FALSAFIY TAFAKKUR TARAQQIYOTI BOSQICHLARI: 
SHARQ FALSAFASI 
31 
5.
 
XX–XXI asr o‘zbek falsafasi. 
XX asr o‘zbek falsafasi kam o‘rganilgan ziddiyatli davrni 
qamrab oladi. Chunki hozirgi davr tanqidchilarida sovet davrida falsafa bo‘lmagan, u davrda 
intellektual hayot o‘lgan va uzoq muddatga qotib qolgan, faqat ayrim hollarda ba’zi mardlargina 
o‘zlarining g‘oya va qarashlarini ayta olganlar, degan fikr shakllangan. Biroq bu noto‘g‘ri. Chunki 
aynan XX asr boshlarida shakllangan jadidchilar harakati «jamiyatni ma’rifat orqali yangi-lash» 
g‘oyasini ilgari surganlar, Behbudiy, A.Avloniy, A.Fitrat kabilar bir guruh yoshlarni chet elga 
o‘qishga yuborib, yangi avlod ziyolilarini tarbiyalashga o‘zlarining munosib hissasini qo‘shganlar. 
Shu bois, 1917 yilda bolsheviklar partiyasi g‘alaba qozonib, dunyo xaritasini katta Sovet Ittifoqi 
degan mamlakat egallab, unda partiyaviylik mafkurasi hukmronlik qilsada, O‘zbekistonda falsafiy 
fikr rivoji to‘xtab qolgan emas. Falsafaning fidoyilari yangi qaror topgan siyosiy tizimda yashash, 
ishlash va juda ko‘p sinovlardan o‘tishlari lozim bo‘ldi. Ayrim ziyolilar chet elga qochib ketdilar, 
ko‘pchilikda esa marksizm g‘oyasining haqiqiy insonparvarligiga qat’iy ishonch shakllandi va shu 
bois, shu yo‘nalishda faoliyat olib bordilar. Biroq muayyan darajada sovet mafkurasi ta’siri 
bo‘lsada, o‘tgan asrda o‘zbek falsafasi to‘rt yo‘nalishda Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston 
Milliy universiteti falsafa fakulteti, O‘zbekiston Fanlar
Akademiyasining falsafa va huquq instituti, viloyatlar oliy o‘quv yurtlari falsafa bo‘limlari, 
O‘zbekiston Falsafa jamiyati va O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati faoliyatida namoyon 
bo‘ldi va olimlar o‘z falsafiy qarashlarida inson omilining ma’naviy ruhini ifoda eta oldilar. 
Darhaqiqat, I.A.Karimov aytganlaridek, «Odam qancha chuqur bilimga ega bo‘lsa, dunyoni 
yaxshi bilsa, yon atrofda bo‘layotgan voqealarni to‘g‘ri anglay olsa, shundan keyingina unda 
g‘urur-iftixor bo‘ladi. Shundagina, juda murakkab, tahlikali davlarda ham ko‘pchilik unga 
murojaat qilib, maslahatlashadi. Maslahat kimdan so‘raladi – avvalombor, salohiyatli odamdan, 
katta falsafiy bilim va intellektual bilimga ega bo‘lgan kishidan.»
10
. SHunday ekan, 
O‘zbekistondagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlarni tushunishda va ularning mohiyatini tushuntirishda 
yurtimiz faylasuf-olimlarining xizmati ham katta.