“ Ijtimoiy fanlar

10-MAVZU. 
 
MANTIQ 
ILMINING 
PREDMETI, 
ASOSIY QONUNLARI.
TUSHUNCHA TAFAKKUR SHAKLI SIFATIDA 
143 
tafakkurga etaklaydigan, uning yordamida har safar hulosa chikarayotganda 
adashishga qarshi ehtiyot choralarni ko‘radigan san’atni-mantiq san’atini 
o‘rganishdir. Uning asosiy qonun-qoidalarining aqlga bo‘lgan munosabati 
grammatika san’ati qoidalarining tilga bo‘lgan munosabatiga o‘xshash; xuddi 
grammatika kishilarning tilini to‘g‘rilash ehtiyoji sababli yaratilgani, unga xizmat 
qilishi zarur bo‘lgani singari, mantiq ham tafakkur jarayonini yaxshi amalga oshirish 
maqsadida xatoga yo‘l qo‘yish mumkin bo‘lgan barcha hollarda aklni to‘g‘rilab 
turadi”.
Mantiq ilmining ta’lim sohasidagi vazifalari ham jiddiydir. O‘quv jarayonining 
samaradorligi ma’lum bir darajada ishlatiladigan tushunchalarning, terminlarning 
aniq bo‘lishiga, muammolarning mantiqan to‘g‘ri qo‘yilishi va hal qilinishiga, 
mavjud gipotezalar strukturasini to‘g‘ri tahlil qila olishga, argumentlash 
qoidalaridan to‘g‘ri foydalanishga bog‘liq. 
Fan uchun formal mantiq murakkab muammolarni echish vositasini beradi. 
Bunday vositalar, odatda, ilmiy nazariyaning strukturasini o‘rganishda, unda 
ishlatiladigan formalizmning mohiyatini tushuntirib berishda, formal ziddiyatlar 
bo‘lsa, ularni aniqlashda muhim ahamiyatga ega.
Zamonamiz fanlarining barchasiga inson qadr – qimmati, uning axloqi, madaniyati 
nuqtai nazaridan qarash kerak. Mantiq fani ham bundan istisno emas. Inson 
muammosining xal qilinishi, uning turmush tarzi, moddiy, ma’naviy, axloqiy nuqtai 
nazardan takomillashishiga bog‘liq. 
Insoniylik muammosini hal qilishda mantiq ilmi, ma’naviy madaniyatning tarkibiy 
qismi sifatida, alohida ahamiyat kasb etadi. Chunonchi, hozirgi zamon fanida yuksak 
kashfiyotlar, ijtimoiy hayotda murakkab munosabatlar yuz bermoqda, bularni tahlil 
qilish uchun esa mantiqiy fikrlash madaniyati kerak. Fan yordamida inson faoliyati 
rivojlandi, uning oyoq, qo‘li va boshqa organlarining o‘rnini bosadigan mashinalar 
paydo bo‘ldi. Mantiq ilmini tadbiq etish natijasida inson intellektini rejalashtiruvchi 
«aqliy mashina» lar vujudga keldi, binobarin, sun’iy aql vujudga kelmoqda.
Bularning barchasi insonning aqliy va jismoniy mehnatini bajaradigan mashina 
yaratishning chegarasi bormi? Agar chegarasi bo‘lmasa, insonning o‘zi kelajakda 
qanday axvolga tushib qoladi ?, kabi savollarni keltirib chiqarmoqda va ularga javob 
berishni taqozo etadi. Bu hozirgi davrda hal qilinishi zarur bo‘lgan dolzarb 
muammolardan biridir. Shuning uchun har qanday fan, shu jumladan mantiq ilmi, 
inson hayotining tabiiy va ijtimoiy tomonlarini mutanosib saqlash va 
takomillashtirishga alohida ahamiyat berishi kerak.
Mantiq fanining ilmiy ishonch – e’tiqodning shakllanishida tutgan o‘rni 
Faktlar va boshqa dalillarga tayanib yuritiladigan fikr yuksak ishontirish kuchiga ega 
bo‘ladi, kishilarda ishonch-e’tikodni mustahkamlaydi. Bilishning maqsadi ilmiy 
asosga ega bo‘lgan e’tiqodni yaratishdan iborat. Ana shuning uchun ham yoshlarda 
ilmiy 
asosga 
ega 
ishonch-e’tiqodni 
yaratish muhim ahamiyat kasb 

---