###### Kriptografiya haqida asosiy tushunchalar «Kriptografiya»

######### 14.RAID технология
RAID massivlari ingl.: RAID arrays rus.: массивы RAID Ma’lumotlarni saqlash ishonchliligini ta’minlash tizimi. U mustaqil disklardan iborat radiostansiya 243 bo‘lgan ortiqcha massiv (RAID-massiv). Yuqori hajm, samaralilik va ishonchlilikka ega disk tizimlarini yaratish texnologiyasi. Maxsus qurilma – RAID-nazoratchisi – yordamida bir necha disklar operatsion tizim tomonidan yagona katta disk sifatida qabul qilinadigan tarzda birlashtirilishi mumkin. RAID-tizimlarida ishonchlilik ortiqchalik orqali amalga oshiriladi. Eng oddiy misol, bu RAIDning 1 pog‘onasi, ya’ni, disklar oynasi mavjud bo‘lgan hol. RAIDning mashhur 5 pog‘onali xilida to‘plamdagi disklarning bittasi qolgan disklarning nazorat summasini saqlaydi. Ortiqchalik to‘plamdagi disklarning biri ishdan chiqqan holatda uni almashtirish va dastlabki axborotni qayta tiklash imkonini beradi. RAIDning pog‘onalar deb nomlanuvchi oltita ish maromi mavjud: - 0 pog‘onasi ma’lumotlarni disklar bo‘yicha taqsimlashni ta’minlaydi. Bunda xatolarni tekshirish va ma’lumotlarni ortiqcha yozishlar yo‘q. - 1 pog‘onasi oyna disklarni taqdim etadi. Ularning har biri o‘z «aksida» taqrorlanib, boshqa diskdagi ma’lumotlarni to‘la taqrorlaydi. - 2 pog‘onasi disklarning ketma-ket almashishini ta’minlaydi va nazorat diskini ajratadi. Har bir amal jarayonida barcha disklardan o‘qiladi. - 3 pog‘onasi baytlarning ketma-ket almashishini ta’minlaydi va ma’lumotlarni qayta tiklash uchun juftlik diskini ajratadi. Juftlik diski nazorat summalarini saqlaydi va ayrim disklarning ishdan chiqishi oqibatlarini bartaraf qilish imkonini beradi. - 4 pog‘onasi bitlarning ketma-ket almashishi va nazorat summasi bilan tavsiflanadi. Ma’lumotlar disklar bo‘yicha taqsimlanadi. - 5 pog‘onasi ma’lumotlar bloklarining ketma-ket almashishini amalga oshiradi va nazorat diskini ajratadi. Nazorat summalari disklar bo‘yicha taqsimlanadi.

####### 15. Parollarga bo’ladigan xujimlar.
Parollarni saqlash va parollarga bo’ladigan xujmlar. Ixtiyoriy account yoki tizmga kirish uchun yaratiladigan.Parollar murakkab bo’lishi lozim ularning raziryadligi 9 va undan ortiq bo’lishi kerak .Ichidagi simvollar sonlarda Harflarda va simvollardan tashkil topishi kerak Parollarni himoyalash uchun parollar menijiri ishlatiladi parollar menijiri bu dasturiy taminot bo’lib faydalonuvchiga uning parollarini saqlash uchun xizmat qiladi nbunday dasturiy taminotlardaParollarni shifrlanganholda saqlovchi fayillaryoki malumotlar bazasi bo’ladi.paydo bo’lgan inson jamiyatining xar xil kompyuter tizmlarga bog’liqligi kun sayin oshib bormoqda.
Bugungi kunda kompyuter va Internetda parolsiz ishlashni tasavvur qilib bo‘lmaydi. Kompyuterga kirishda, turli saytlar va forumlarda ro‘yxatdan o‘tishda, elektron pochtamizni ochishda va boshqa ko‘plab holatlarda parol ishlatamiz.
Qandaydir ahamiyatsiz, bir marta kiriladigan saytda, masalan, o‘yinlar yuklab olish uchun ro‘yxatdan o‘tadigan bo‘lsangiz, istalgan parolni kiritishingiz mumkin. Lekin jiddiy saytda, doimiy akkaunt ochish uchun ishonchli parol topish kerak.
Aks holda parol yomon niyatli kimsalar tomonidan buzib ochilishi va olingan ma’lumotlar bizning nomimizdan birovlar bilan suhbatlashish, turli xatlar yuborish va hatto moliyaviy jinoyatlar uchun ham ishlatilishi mumkin.
Hammasi juda oson. Parol buzishning eng keng tarqalgan yo‘li – barcha ehtimoliy variantlarni terib chiqishdir. Uni «brutfors» (inglizcha «brute force» – «qo‘pol kuch») deb ataydilar. Dastlab standart parollar («123456», «111111», «789456», «qwerty», «asdf», «йцукен» va boshqalar) tekshiriladi, keyin barcha belgilar turli ketma-ketlikda qo‘yib chiqiladi.
Albatta, bu ishlar qo‘lda emas, maxsus dasturlar yordamida qilinadi. Bu dasturlar qisqa muddatda ko‘plab turli kombinatsiyalarni tekshirishga qodir.