###### Kriptografiya haqida asosiy tushunchalar «Kriptografiya»

########## 2.Киберхавфсизлик нима
Kiberxavfsizlik bu-tizimlarni tarmoqlarni va dasturiy ilovalarni raqamli xujumlardan
ximoya qilish vazifalarini amalgam oshirishdir. Bunday xujumlar odatda maxfiy axborotlarni olishga o’zgartirishga va yo’q qilishga qaratilgan bo’lib foydalanuvchilardan pul talab qilishga yoki korxonaning normal ishini buzishga qaratilgan. Xozirgi kunda kiberxavfsizlik choralarini amalgam oshirish murakkab masala hisoblanib g’arazli insonlar brogan sari xar xil usullarini izlab topishmoqda.
Kiberxavfsizlik soxasida samarali yondashuv ko’p darajali ximoya ko’rinishda amalgam oshiriladi. Bunda ximoyalanishi kerak bo;lgan kompyuterlarni tarmoqlarni, dasturlarni yoki malumotlarni o’z ichiga oladi.
Kiberxujumlardan samarali ximoyani tashkil etish uchun xodimlar ishchi jarayonlar va texnologiyalar bir-birlarini to’ldirishlari zarur foydalanuchilar axborot xavfsizlikining asosiy prinsiplariga rioya qilishlari zarur bunda ishonchli parollor tanlashi electron xatlarga etiborliroq bo’lishi va ma’lumotlarni zaxiralash amalgam oshirilaadi. Tashkilotlarda bo’ladigan xujumlarga qarshi choralar to’plarni ishlab chiqilgan bo’lishi kerak.


########### 3. Киберхавфсизликка тахдидлар.
Axborot asrida ma'lumot almashish ancha osonlashgan, ammo buning o'ziga xos muammolari ham bor. Xakerlar ma'lumot o'g'irlashidan tortib, kiber xurujlar va hatto qonuniy platformalardan g'arazli maqsadlar yo'lida qurol sifatida foydalanishgacha bo'lgan tahdid turlari mavjud.
Yaqinda bo'lib o'tgan xakerlar konvensiyasida 11 yoshli bola Florida shtati saylov saytining muqobilini 10 daqiqaga yetmay buzib kirishni uddaladi. Bu esa bahslarga sabab bo'ldi.
Vitse-prezident Mayk Pens esa kiber xavfsizlikka oid yangi choralarni e'lon qildi. Maqsad 2016-yilgi saylovda yuz bergan tashqi aralashuvlarga boshqa yo'l qo'ymaslik.
"Maqsadimiz shunday: Amerika xavfsizligi nafaqat jismoniy, balki raqamli dunyoda ham yetakchi bo'lsin", - dedi Pens.
O'tgan yili "Equifax" kompaniyasidan 150 millionga yaqin amerikalikning shaxsiy ma'lumotlari o'g'irlangach, xususiy bizneslar xavotiri oshdi. Ayrimlar professional xakerlarni ishga olmoqda.
"Kompaniyalar menga pul to'lashadi, saytlari yoki himoya tizimlarini buzib zaifliklarini ko'rsatib berganim uchun. Biz ularga o'zimiz aniqlagan m'lumotlarni taqdim etamiz va shu asosda ular kamchiliklarini to'g'rilashadi, toki boshqa xakerlar bundan xabar topmasin", - deydi Vinni Troya ismli xaker.
Xavfga uchrayotgan faqat banklar yoki kredit kompaniyalari emas. Sog'liqni saqlash, ishlab chiqarish, transport infratuzilmalari va hatto hukumatlar ham kiber xurujlardan xoli emas.
Milliy xavfsizlik uchun ham tahdidlar yetarli, deydi 2015-yil Eron yadro tizimiga uyushtirilgan xakerlik hujumi haqida kitob yozgan Kim Zetter.
"Eronning Natanz qishlog'i tashqarisidagi uranni boyitish zavodiga qilingan hujum AQSh va Isroil tomonidan ishlab chiqilgan edi. Maqsad uran gazini to'yintirayotgan sentrifugalarni nazoratdan chiqarish bo'lgan", - deydi muallif.
Kiber xurujlar zarari beqiyos va ular hajmi kengayib boryapti. Tahlilchilar fikricha, kelajakdagi hujumlarning oldini olish uchun keng qamrovli va global hamkorlik zarur.