№-li palata I

olan xoş, lakin bir az hiyləgər sifətli, alçaq boylu, sarışın bir meşşandır. 

Aydın və şən baxışlı, ağıllı və sakit gözlərindən ağlı başında olduğu və 

çox  mühüm,  xoş  bir  sirr  gizlətdiyi  anlaşılırdı.  Yatağının  və  döşəyinin 

altında  heç  kəsə  göstərmədiyi  bir  şeyi  vardı,  lakin  bu  şeyi  heç  kəsə 

göstərməməsi  -  əlindən  alarlar  və  ya  oğurlarlar,  deyə  qorxduğundan 

deyil,  bəlkə  utandığındandı.  Bəzən,  görürsən,  pəncərəyə  yanaşıb 

arxasını yoldaşlarına çevirir, döşünə nə isə taxır və sonra başını əyərək 

baxırdı, bu əsnada ona yanaşsaydın, pərt olar və döşündəki şeyi dartıb 

gizlədərdi.  Lakin  onun  sirrini  tapmaq  çətin  deyildi.  O,  tez-tez  İvan 

Dmitriçə deyirdi: 

      -  Məni  təbrik  edin,  ikinci  dərəcə  ulduzlu  Stanislav  nişanı  ilə  təltif 

etmək istəyirlər, ikinci dərəcə Stanislav nişanı yalnız xaricilərə verirlər, 

lakin  məndən  ötrü  nədənsə  istisna  etmək  istəyirlər.  –  O  gülümsəyir  və 

çiyinlərini heyrətlə dartırdı. – Sözün düzü, mən heç bunu gözləməzdim! 

      İvan Dmitriç qəmli-qəmli dedi: 

      - Mən bundan heç nə anlamıram. 

      Keçmiş çeşidçi gözlərini hiyləgərcəsinə qıyaraq: 

      - Lakin xəbəriniz varmı,  mən gec-tez nəyə nail olmaq istəyirəm? – 

deyə sözünə davam etdi. – Mütləq İsveç “Qütb ulduzu” əldə edəcəyəm. 

Bu  nişanı  almaq  üçün  əlləşməyə  dəyər.  Ağ  xaç  və  qara  lent.  Gözəl 

şeydir. 

      Yəqin  ki,  heç  bir  yerdə  həyat  fligendəki  kimi  yeksənəq  deyildi. 

Səhər xəstələr, iflic və yorğun mujikdən başqa, dəhlizdə iri çəlləkdə əl-

üzlərini  yuyub  və  xalatlarının  ətəyi  ilə  qurulanırdılar:  sonra  Nikitanın 

baş korpusdan gətirdiyi çayı qalay krujkalarda içirdilər. Hər xəstəyə bir 

krulka çay düşürdü. Günorta turş kələmdən bişirilmiş borş və daşma ilə 

nahar  edir,  axşam  isə  nahardan  qalmış  daşmanı  yeyirdilər.  Boş 

vaxtlarda  yatır,  pəncərədən  baxır  və  otağı  o  küncdən-bu  küncə 

gəzirdilər.  Bu  rejim  hər  gün  təkrar  olunurdu.  Hətta  keçmiş  çeşidçi  də 

həmişə eyni nişanlardan söhbət salırdı. 

      6  №-li  palatada  təzə  adamlara  çox  gec-gec  rast  gəlmək  olurdu. 

Başına  təzəcə  hava  gələn  adamları  həkim  çoxdan  bəri  qəbul  etmirdi, 

dəlixanaları  ziyarət  edən  həvəskarlar  isə  bu  dünyada  çox  deyil.  Dəllək 

Semyon  Lazarıç  təqribən  hər  iki  ayda  bir  dəfə  fligelə  gəlirdi.  Onun 

dəlilərin başını necə qırxmasından və Nikitanın bu işdə ona necə kömək 

etməsindən,  habelə  gülümsəyən  kefli  dəllək  gələn  kimi  xəstələr 

arasında necə şuluqluq düşməsindən burada danışmayacağam. 

      Fligelə  dəlləkdən  başqa  heç  kəs  gəlməzdi.  Xəstələr  hər  gün  yalnız 

Nikitanı görməyə məhkum idilər. 

      Lakin bu yaxınlarda xəstəxana korpusuna qəribə bir şayiə yayıldı. 

      Şayiə  buraxdılar  ki,  guya  6  №-li  palatanı  həkim  ziyarət  etməyə 

başlamışdır. 

 

                                                     

                                                    V 

 

      Qəribə bir şayiə!  

      Həkim 

Andrey  Yefimıç  Ragin  özünə  görə  qəribə  bir 

adamdı.Deyirdilər  ki,  o,  gəncliyində  çox  dindar  imiş  və  özünü  ruhani 

vəzifəsinə  hazırlayırmış.1863-cü  ildə  gimnaziyanı  bitirdikdən  sonra 

ruhani  akademiyaya  gurmək  fikrinə  düşür,  lakin  təbabət  doktoru  və 

cərrah  olan  atası  onu  özünə  oğul  hesab  etməyəcəyini  bildirir.  Bu 

əhvalatın  nə  qədər  doğru  olub-olmadığını  bilmirəm,  ancaq  Andrey 

Yefimıç  təbabət  elminə  və  ümumiyyətlə,  xüsusi  elmlərə  rəğbət 

bəsləmədiyini dəfələrlə özü etiraf etmişdi. 

      Hər halda o, tibb fakültəsini bitirdikdən sonra keşişliyə getmədi. O, 

dindarlıq əlamətləri göstərmirdi və həkimliyə təzə başlayan zamanlarda 

da, indiki kimi, ruhaniyə çox az oxşayırdı. 

      Onun  mujiklərə  məxsus  ağır  və  qaba  görkəmi  vardı;  sifətindən, 

saqqalından,  yatıq  saçlarından  və  yöndəmsiz  möhkəm  gövdəsindən 

böyük yol ağzında olan kök, həyasız və kobud meyxanaçıya oxşayırdı. 

Üzü sərt, göy damarlarla örtülü, gözləri xırda, burnu qırmızı idi. Boyu 

uca,  kürəyi  enli,  qolları  və  qıçları  nataraz  idi;  zorba  yumruğu  ilə  bir 

dəfə  vursaydı  adamın  canı  çıxardı.  Amma  yerişi  sakit  və  ehtiyatlı  idi; 

dar  dəhlizdə  adama  rast  gəldikdə,  həmişə  yol  vermək  üçün  kənara 

çəkilir  və  gözlədiyin  kimi  yoğun  səslə  deyil,  yumşaq  tenor  səsi  ilə 

“bağışlayın!”  deyirdi.  Boynunda  balaca  bir  şiş  vardı,  bu  şiş  nişasta 

yaxalıq taxmasına mane olurdu, ona görə həmişə  yumşaq kətandan və 

ya çitdən köynək geyərdi. Ümumiyyətlə o, həkim kimi geyinməzdi. Bir 

paltarı  azından  on  il  geyərdi,  cuhud  dükanından  aldığı  təzə  paltarı  da 

əynində  daim  köhnə,  geyilmiş  və  əzik  görünürdü,  eyni  sürtukda  həm 

xəstələri  qəbul  edir,  həm  nahar  eləyir,  həm  də  qonaq  gedirdi;  lakin 

bütün  bunlar  xəstəlikdən  deyil,  öz  üst-başına  əsla  fikir  vermədiyindən 

irəli gəlirdi. 

      Andrey  Yefimıç  vəzifəsini  qəbul  etmək  üçün  şəhərə  gəldikdə, 

“xeyirxah  idarə”  müdhiş  bir  halda  idi.  Palatalarda,  dəhlizlərdə  və 

xəstəxana həyətində üfunətdən nəfəs almaq mümkün deyildi. Xəstəxana 

mujikləri,  xəstələrə  baxanda  və  onların  uşaqları  xəstələrlə  bərabər 

palatalarda yatırdılar. Tarakan, taxtabiti və siçan əlindən dad çəkirdilər. 

Cərrahiyyə  şöbəsindən  qızıl  yel  xəstəliyi  əskik  olmurdu.  Bütün 

xəstəxanada  iki  dənə  cərrah  bıçağı  vardı,  termometr  isə  kökündən  yox 

idi,  vannalara  kartof  tökmüşdülər.  Nəzarətçi,  camaşırçı  və  feldşer 

xəstələri  soyurdular.  Andrey  Yefimıçdan  qabaqkı  həkim  barəsində 

danışırdılar  ki,  guya  xəstəxana  spirtini  əlaltından  satırmış  və  xəstəyə 

baxanlardan,  xəstə  qadınlardan  özünə  tam  bir  hərəmxana  düzəldibmiş. 

Şəhərdə  bu  biabırçılıqları  yaxşı  bilirdilər  və  hətta  mübaliğə  ilə  də 

danışırdılar, lakin bu, camaatı heç də narahat etmirdi, bir para adamlar 

bu  biabırçılıqları  safa  çıxarırdılar,  guya  xəstəxanaya  yalnız  meşşanlar 

və  mujiklər  gedir  ki,  onlar  da  narazı  ola  bilməzlər,  çünki  xəstəxanada 

onlar  üçün  öz  evlərindəkindən  yaxşı  keçir,  daha  onlara  kəklik 

yedirtməyəcəklər  ki!  Bəziləri  də  xəstəxana  sahiblərinə  haqq  verməyə 

çalışaraq  deyərdilər  ki,  zemstvonun  yardımı  olmadan  yaxşı  xəstəxana 

saxlamaq  çətindir;  Allaha  şükür  ki,  heç  olmasa  xarab  xəstəxana  var. 

Cavan zemstvo isə nə şəhərlər, nə də şəhər ətrafında xəstəxana tikmək 

istəmirdi, şəhərin artıq öz xəstəxanası var, deyirdi. 

      Andrey  Yefimıç  xəstəxananı  gözdən  keçirərək,  bu  qərara  gəldi  ki, 

bu əxlaqsız bir idarədir və əhalinin sağlamlığı işinə son dərəcə zərərdir. 

Onun zənnincə, xəstələri bayıra atıb, xəstəxananı bağlamaq  ən ağıllı iş 

idi. Lakin sonra Andrey Yefimıç düşündü ki, təkcə onun iradəsi kifayət 

deyil,  bundan  fayda  çıxmaz,  fiziki  və  əqli  murdarlıqları  bir  yerdən 

qovduqda  onlar  başqa  yerə  köçür;  murdarlığın  öz-özünə  yox  olub 

getməsini  gözləmək  lazımdır.  Bir  də  əgər  adamlar  özlərinə  xəstəxana 

açmışlarsa və buna dözülərsə, demək, bu onlara lazımdır, mövhumat və 

bütün  bu  məişət  pozğunluqları,  murdarlıqları  lazımdır,  çünki  bunlar, 

zaman  keçdikcə,  peyinin  qaratorpağa  çevrildiyi  kimi,  faydalı  bir  şeyə 

çevrilirlər, dünyada heç bir yaxşı şey tapılmaz ki, onun ilk mənbəyində 

murdarlıq olmasın. 

      Andrey  Yefimıç  vəzifəsini  qəbul  etdikdən  sonra  bu  biabırçılıqlara 

laqeyd  baxdı.  Yalnız  xəstəxana  mujiklərindən  və  xəstəxana 

baxıcılarından xahiş etdi ki, palatalarda yatmasınlar və xəstəxanaya tibb 

alətləri ilə dolu iki şkaf qoydu; nəzarətçi, camaşarçı, feldşer və qızıl yel 

xəstəliyi tutmuş xəstələr isə öz yerlərində qaldılar. 

      Andrey  Yefimıç  ağıl  və  namusu  son  dərəcə  sevirdi,  lakin  öz 

ətrafında  ağıllı  və  namuslu  bir  həyat  qurmağa  kirdarı  yox  idi  və  öz 

hüququna  inanmırdı.  Əmr  etməyi,  qadağan  etməyi  və  israf  etməyi 

qətiyyən  bacarmırdı.  Adama  elə  gəlirdi  ki,  o,  səsini  heç  vaxt 

ucaltmamağa və felin əmr formasını işlətməməyə söz vermişdir. “Ver” 

və  ya  “gətir”  sözlərini  deməyə  üzü  gəlmirdi,  yemək  istəyəndə 

qətiyyətsizliklə öskürərək, aşpaz qadına deyərdi: “Deyəsən, acmışam...” 

və  ya  “Çay  olsaydı,  içərdim”.  Nəzarətçiyə  oğurluqdan  əl  çəkməsini 

söyləməyi  və  ya  onu  qulluqdan  çıxartmağı,  ya  da  bu  lazımsız,  tüfeyli 

vəzifəsini  büsbütün  ləğv  etməyi  heç  cür  bacarmırdı.  Andrey  Yefimıçı 

aldatdıqda, ya ona yaltaqlıq etdikdə, yaxud da açıq-aşkar saxta bir pul 

sənədini ona imzalatmağa vardikdə, pul kimi qızarır, özünü taqsırlı bir 

adam kimi hiss edirdi, amma bununla belə yenə də sənədi imzalayırdı; 

xəstələr aclıqdan və ya kobud xəstə baxıcılarından ona şikayət etdikdə, 

o utanır və taqsırlı bir adam kimi mızıldayırdı: 

   -  Yaxşı,  yaxşı,  bu  işə  baxaram...  Yəqin  burada  bir  anlaşılmazlıq 

var... 

      Andrey Yefimıç ilk zamanlar çox səylə işləyirdi. Hər gün səhərdən 

nahar vaxtınadək xəstələri qəbul edir, operasiya edir və hətta mamalıq 

təcrübəsi ilə də məşğul olurdu. Qadınlar onun barəsində danışırdılar ki, 

guya çox diqqətlidir və xəstəlikləri, xüsusən uşaq və qadın xəstəliklərini 

çox gözəl bilir. Lakin zaman keçdikcə iş öz yeknəsəqliyi və açıq-aydın 

görünən  faydasızlığı  iılə  onu  darıxdırmağa  başladı.  Bu  gün  otuz  xəstə 

qəbul  etdiyin  halda,  sabah  görürsən  otuz  beş  nəfər  oldu,  birisigün  isə 

bunların  sayı  qırxa  çatırdı,  beləliklə  gündən-günə,  ildən-ilə  xəstələrin 

sayı  şiddətlə  artır,  ölüm  hadisələri  də  şəhərdə  heç  azalmırdı. 

Xəstəxanaya  gələn  qırx  xəstəyə  səhərdən  naharadək  ciddi  yardım 

göstərməyə  imkan  yoxdur,  demək,  gündə  qırx  xəstəni  aldatmalı  olur. 

Hesabat ili ərzində xəstəxanaya gələn min iki yüz xəstə qəbul edilmişdi, 

demək, sadəcə olaraq min iki yüz adam aldadılmışdır. Ciddi xəstələri də 

palatalara  qoymaq  və  onlarla  elmi  qaydada  məşğul  olmaq  mümkün 

deyil,  çünki  qayda  varsa  da,  elm  yoxdur.  Fəlsəfəni  buraxıb,  başqa 

həkimlər kimi qaydalara xırdaçılıqla riayət etdikdə isə, bundan ötrü çirk 

deyil, hər şeydən əvvəl təmizlik və ventilyasiya, iylənmiş turş kələmdən 

bişirilən  borş  deyil,  keyfiyyətli  xörək  lazımdır  və  oğrular  deyil,  yaxşı 

köməkçilər lazımdır. 

      Bir  də  ölüm  hər  kəsin  normal  və  qanuni  aqibətidirsə,  adamların 

ölümünə  mane  olmağın  nə  mənası?  Bir  alverçinin  və  ya  bir  məmurun 

beş-on  il  artıq  yaşamasından  nə  çıxar?  Təbabət  elminin  məqsədini 

dərmanların insan əzablarını azaltmasında gördükdə isə, ortaya belə bir 

sual  çıxır  ki,  bu  əzabı  nə  üçün  azaltmalı?  Əvvələn,  deyirlər  ki,  əzab 

insanı kamala çatdırır, ikincisi, bəşəriyyət, doğrudan da, öz iztirablarını 

cürbəcür həb və damcı dərmanları ilə yüngülləşdirməyi öyrənsə, dini və 

fəlsəfəni  bilmərrə  atmış  olar.  Halbuki  insanlar  bu  vaxta  qədər  din  və 

fəlsəfə  vasitəsilə  nəinki  özlərini  hər  cür  fəlakətdən    qorumuş,  hətta 

onlarda özlərinə xoşbəxtlik də tapmışlar. Puşkin ölərkən müdhiş əzablar 

çəkmiş,  zavallı  Heyne  bir  neçə  il  iflic  olub  yorğan-döşəyə  düşmüşdür, 

nə  üçün  həyatları  mənasız  keçən  və  iztirab  olmasaydı,  amyöb  kimi 

büsbütün  boş  ömür  sürən  Andrey  Yefimıç  və  ya  Matryona  savvişna 

kimiləri xəstələnməsin? 

      Andrey Yefimıç bu cür mühakimələrə qərq olaraq ruhdan düşdü və 

xəstəxanaya gəlməyə başladı. 

  

                                                    VI 

 

      Onun həyatı belə keçirdi. Adətən səhər saat səkkizə yaxın yuxudan 

durub geyinir və çay içirdi. Sonra kabinetində oturub mütaliə ilə məşğul 

olur  və  ya  xəstəxanaya  gedirdi.  Xəstəxanada  qaranlıq,  dar  dəhlizdə 

ambulatoriya xəstələri oturub həkimin qəbulunu gözləyirdilər. Bunların 

yanı  ilə  çəkmələrini  kərpic  döşəməyə  döyəcləyən  mujiklər  və  xəstə 

baxıcıları, xalat geymiş arıq xəstələr keçir, çirkab qabları və s. aparırlar, 

uşaqlar  ağlayır,  dəhlizdə  aralıq  küləyi  əsir.  Andrey  Yefimıç  bilirdi  ki, 

titrətməli,  vərəmli  və  ümumiyyətlə  həssas  xəstələrə  belə  şərait  əziyyət 

verir,  lakin  nə  etməli?  Qəbul  otağında  feldşer  Sergey  Sergeiç  ona  rast 

gəldi,  bu,  alçaq  boylu,  dolu  bir  adam  idi,  kök,  qırxıq  üzü  təmizcə 

yuyulmuşdu,  təzə  gen-  bol  kostyumundan  feldşerə  deyil,  əyana 

oxşayırdı.  Şəhərdə  geniş  praktika  ilə  məşğul  idi,  ağ  qalstuk  taxır  və 

özünü  praktika  ilə  heç  məşğul  olmayan  həkimlərdən  məlumatlı  hesab 

edirdi.  Qəbul  otağının  küncündə  ağır  qəndilli  böyük  bir  ikona  vardı; 

divarlardan  arxiereylərin  şəkli,  Svyatoqorsk  monastırının  görünüşü  və 

peyğəmbər çiçəyindən əklillər asılmışdı. Sergey Sergeiç dindar adamdı 

və  təmtərağı  sevirdi.  İkona  onun  xərci  ilə  qoyulmuşdu;  bazr  günləri 

qəbul  otağında  xəstələrdən  biri,  onun  əmrinə  görə,  minacat  oxuyardı, 

minacatdan  sonra  isə  Sergey  Sergeiç  buxurdanla  bütün  palataları  gəzir 

və onlara kündür tüstüsü verərdi. 

      Xəstə  çox,  vaxt  isə  az  idi,  ona  görə  iş  sual-  cavabla  və  xəstələrə 

ötəri  bir  sürtmə  yağı  və  ya  işlətmə  dərmanı  verməklə  bitirdi.  Andrey 

Yefimıç  yumruğunu  yanağına  dayamış  halda  oturub,  xəstələrə  dalğın- 

dalğın  və  qeyri-  ixtiyari  suallar  verirdi.  Sergey  Sergeiç    də  oturub 

əllərini ovuşdurur və hərdənbir işə qarışırdı:   

      -  Rəhmli  Allaha  yaxşı  ibadət  etmədiyimiz  üzündən  xəstələnir  və 

min cür məşəqqətlərə düçar oluruq, - deyirdi. 

      Andrey  Yefimıç  xəstələri  qəbul  edərkən  heç  bir  operasiya  etmirdi; 

operasiyaları  çoxdan  yadırğamışdı,  qan  görəndə  pis  hala  düşür, 

həyəcana  gəlirdi.  Boğazına  baxmaq  üçün  uşağın  ağzını  açmaq  lazım 

gələndə, uşaq isə ağlayaraq xırda əlləri ilə öz- özünü qoruyanda, uşağın 

çığırtısından  başı  gicəllənir,  gözləri  yaşarırdı.  O,  dərman  yazmağa 

tələsir  və  əllərini  havada  yellədərək,  qadına  işarə  edirdi  ki,  uşağı  tez 

aparsın.      

      Qəbul  zamanı  xəstələrin  qorxaqlığı  və  kütlüyü,  qəşəng  Sergey 

Sergeiçin  yaxınlığı,  divarlardakı  şəkillər  və  iyirmi  ildən  artıq  arası 

kəsilmədən verdiyi eyni suallar tezliklə onu darıxdırırdı. Buna görə beş- 

altı xəstə qəbul etdikdən sonra çıxıb gedirdi. Qalan xəstələri feldşer özü 

qəbul edirdi.    

      Andrey Yefimıç çoxdan bəri xüsusi praktika ilə məşğul olmadığını 

və  buna  görə  ona  heç  kəsin  mane  olmayacağını  düşünərək  xoşhallıqla 

evə gəlir, tez kabinetində stol başında oturur və mütaliəyə başlayırdı. O, 

çox  oxuyur  və  bundan  ayrıca  bir  zövq  alırdı.  Maaşının  yarısını  kitab 

almağa sərf edirdi, altı otaqdan ibarət olan mənzilinin üç otağı kitab və 

köhnə jurnallarla dolu idi. Tarixə və fəlsəfəyə dair əsərləri hamısından 

çox  sevirdi;  təbabət  elmindən  isə  yalnız  “Vraç”  jurnalını  alırdı,  bu 

jurnalı  da  həmişə  axırından  oxumağa  başlardı.  Mütaliəsi  hər  dəfə  bir 

neçə  saat  çəkdiyi  halda  heç  də  onu  yormurdu.  Kitabları  İvan  Dmitriç 

kimi tez- tez və dəlicəsinə oxumayıb, ağır- ağır və mənasına fikir verə-

verə  oxuyardı,  çox  zaman  bəyəndiyi  və  ya  anlaşılmayan  yerlərdə 

dayanıb  fikirləşərdi.  Kitabın  yanında  həmişə  kiçik  araq  qrafini  və 

boşqabsız- zadsız mahudun üstündə duzlu xiyar, ya da alma olardı. Hər 

yarım saatdan bir gözlərini kitabdan ayırmayaraq, bir qədəh araq töküb 

içirdi, sonra yenə baxmadan əli ilə xiyarı tapar və dişlərdi. 

      Saat üçdə üsulluca mətbəx qapısına yanaşıb öskürər və deyərdi:  

  - Daryuşka, xörək yesəydim pis olmazdı... 

      Pis  və  xoşa  gəlməyən  nahardan  sonra  Andrey  Yefimıç  əllərini 

qoynuna qoyub otaqları gəzir və düşünürdü. Saat dördü, dalınca da beşi 

vurur,  o  isə  hey  gəzib  düşünməsində  davam  edirdi.  Hərdənbir  mətbəx 

qapısının cırıltısı eşidilir və Daryuşkanın qırmızı, yuxulu üzü görünürdü. 

      Daryuşka: 

  -  Andrey  Yefimıç,  pivə  içmək  vactınız  deyilmi?  –  deyə  qayğılı  bir 

tərzdə xatırladırdı. 

      Andrey Yefimıç: 

  - Yox, hələ vaxt deyil, - deyə cavab verirdi.- Mən gözlərəm... Bir az 

gözlərəm.  

      Axşamüstü  adətən  poçt  müdiri  Mixail  Averyanıç  onun  yanına 

gəlirdi, Andrey Yefimıç yalnız bu adama ünsiyyət bağlayır və məclisinə 

dözürdü.  Mixail  Averyanıç  vaxtilə  xeyli  dövlətli  bir  mülkədar  olub, 

kavaleriyada qulluq etmişdi, lakin sonradan müflis olub, qoca vaxtında 

poçt idarəsinə qulluğa girmişdi. Bu, sağlam, gümrah görünüşlü, qəşəng 

ağ bakenli, nəzakətli, xoş və uca səsli bir adamdı. Mərhəmətli və həssas 

idisə  də,  xeyli  ötkəmdi.  Poçt  idarəsinə  gələnlərdən  biri  etiraz  edəndə, 

razı  olmayanda  və  ya  mühakimə  yeritməyə  başlayanda,  Mixail 

Averyanıç  hirsindən  pul  kimi  qızarır,  bütün  vücudu  ilə  titrəyir  və 

gurultulu  səslə:  “Sus!”  deyə  bağırırdı,  buna  görə  də  poçt  artıq  çoxdan 

bəri qorxulu bir idarə kimi məşhur olmuşdu. Mixail Averyanıç Andrey 

Yefimıçı,  mərifətli  və  alicənab  olduğuna  görə  sevir  və  ona  hörmət 

edirdi,  başqa  adamlara  isə  öz  tabeliyindəkilər  baxan  kimi  lovğalıqla 

baxırdı. 

      O, Andrey Yefimıçın kabinetinə girərkən: 

       - Bu da mən! – deyirdi. – Xoş gördük, əzizim! Deyəsən, zəhlənizi 

tökmüşəm, hə? 

      Doktor: 

      - Əksinə, çox şadam, - deyə cavab verirdi. – Sizin gəlişiniz həmişə 

mənə xoşdur. 

      Dostlar  kabinetdə  divan  üstə  oturub,  bir  qədər  dinməz-  söyləməz 

papiros çəkirdilər. 

      Andrey Yefimıç: 

  - Daryuşka, pivə olsa, pis olmaz ha! – deyirdi. 

      Birinci butulkanı da dinməz – söyləməz içirdilər, doktor düşüncəyə 

dalır, Mixail Averyanıç isə çox maraqlı bir şey nağıl edəcək adam kimi 

nəşələnir və dirçəlirdi. Söhbəti həmişə doktor başlayırdı. 

      O,  başını  yırğalayaraq  müsahibinin  gözlərinə  baxmadan  yavaş- 

yavaş danışırdı (o, heç vaxt adamın gözlərinə baxmazdı ).  

      - Çox təəssüf ki, Mixail Averyanıç, şəhərimizdə bir nəfər də olsun 

ağıllı və  maraqlı söhbət eləyən adam yoxdur. Bu bizdən ötrü böyük bir 

məhrumiyyətdir. Hətta ziyalılarımız da bayağılığa üstün gələ bilmirlər, 

inandırıram sizi ki, onların inkişaf dərəcəsi aşağı silkdən heç də yüksək 

deyil.  

      - Lap doğru deyirsiniz. Sözlərinizə tamamilə şərikəm. 

      Doktor sakitcə və kəlmə- kəlmə sözünə davam etdi: 

      -  Siz  özünüz  də  gözəlcə  bilirsiniz  ki,  bu  dünyada  insan  zəkasının 

ülvi  mənəvi  təzahürlərindən  savayı,  hər  şey  əhəmiyyətsiz  və 

maraqsızdır.  Ağıl  heyvanla  insan  arasına  möhkəm  bir  sədd  çəkir, 

insanın ilahi bir vücud olmasına dəlalət edir və bir dərəcəyə qədər hətta 

onun üçün ölməzliyi, yəni olmayan bir şeyi əvəz edir. Buradan belə bir 

nəticə çıxır ki, insanın ağlı yeganə mümkün olan bir zövq mənbəyidir. 

Biz isə yan- yörəmizdə ağlı nə görürük, nə də eşidirik, demək, zövqdən 

məhrumuq.  Əlbəttə,  bizim  kitablarımız  vardır,  lakin  bu  heç  də  canlı 

müsahibəni  və  ünsiyyəti  əvəz  etmir.  Əgər  belə  bir  müvəffəqiyyətsiz 

müqayisəyə  icazə  versəniz,  cəsarətlə  deyərəm  ki,  kitablar  notdur, 

müsahibə isə mahnıdır. 

      - Lap doğru deyirsiniz.  

      Aralığa sükut çökdü. Daryuşka üzündə küt bir qüssə əlaməti olaraq 

mətbəxdən çıxdı və  yumruğunu yanağına dayayaraq, söhbəti dinləmək 

üçün qapı ağzında durdu. 

      Mixail Averyanıç köksünü ötürərək dedi: 

      - Eh, siz də indiki adamlardan ağıl umursunuz! 

      Sonra o, keçmişdəki həyatdan danışmağa başladı: 

      - O zamanlar adamın günü xoş və maraqlı keçirdi. Rus ziyalıları nə 

qədər  ağıllı,  nə  qədər  zəkalı  idilər,  namus  və  dostluq  məfhumlarını 

onlar nə qədər əziz tuturdular! O vaxtlar vekselsiz nə qədər istəsən borc 

pul  ala  bilərdin,  ehtiyacı  olan  bir  yoldaşına  yardım  əlini  uzatmamaq 

əskiklik hesab olunurdu. Necə hərbi səfərlər, sərgüzəştlər, vuruşmalar, 

necə  yoldaşlar,  necə  qadınlar  vardı!  Hələ  Qafqaz-  nə  gözəl  bir  diyar! 

Bir  batalyon  komandirinin  arvadı  zabit  paltarı  geyib  axşamlar  dağlara 

gəzməyə  gedərdi,  bu  qəribə  qadın  özü  ilə  bələdçi  də  götürməzdi. 

Deyirdilər ki, aulda onun bir knyazla romantik əhvalatı varmış. 

      Daryuşka:  

      - Ah pərvərdigara... – deyə ah çəkdi.  

      -  Hələ  necə  içirdilər!  Necə  yeyirdilər!  Necə  də  diribaş  liberallar 

vardı! 

      Andrey  Yefimıç  dinləyir,  amma  eşitmirdi;  o  nə  isə  düşünür  və 

pivəni  ağır-  ağır  qurtuldadırdı.  O,  Mixail  Averyanıçın  sözünü  kəsərək, 

birdən- birə danışmağa başladı.  

      -  Çox  zaman  mənim  yuxuma  ağıllı  adamlar  girir  və  onlarla  söhbət 

eləyirəm.  Mən  atamın  sayəsində  gözəl  təhsil  almışam,  lakin  altmışıncı 

illərin  ideyalarının  təsiri  altında  atam  məni  həkimlik  oxumağa  məcbur 

etdi.  Mənə  elə  gəlir  ki,  o  zaman  atama  qulaq  asmasaydım,  indi  zehni 

hərəkatın  tam  mərkəzində  olardım.  Ehtimal  ki,  bir  fakültənin  üzvü 

olardım. Əlbəttə, ağıl da daima deyil, keçib gedən müvəqqəti bir şeydir, 

lakin  mənim  ağla  nə üçün  meyl göstərdiyimi siz artıq  bilirsiniz. Həyat 

insana  qüssə  verən  bir  tələdir.  Mütəffəkir  bir  adam  yaşa  dolub  kamala 

çatdıqda özünü ixtiyarsız olaraq çıxılmaz bir tələdə hiss edir. Doğrudan 

da,  o  öz  iradəsinə  zidd  olaraq,hər  hansı  bir  təsadüf  nəticəsində 

heçlikdən  həyata  keçirilmişdir...  Nə  üçün?  Mütəfəkkir  adam  öz 

həyatının mənasını və məqsədini bilmək istəyəndə, ona demirlər, ya da 

sarsaq  şeylər  söyləyirlər,  o,  qapını  döyür,  amma  açan  olmur;  ölüm  də 

onun  iradəsinə  zidd  olaraq  onu  yaxalayır.  Həbsxanada  ümumi 

bədbəxtliklə bir- birinə bağlı olan adamlar bir yerə toplanarkən özlərini 

yüngül hiss etdikləri kimi, həyatda da analizə və ümumiləşdirməyə nail 

olan  adamlar  bir  yerə  topanıb,  vaxtlarını  məğrur  və  azad  ideya