№-li palata I

mübadiləsi  ilə  keçirdikdə,  tələdə  olduğunu  hiss  etmirsən.  Ağıl  bu 

mənada əvəzedilməz bir zövqdür.  

      - Tamamilə doğrudur. 

      Andrey  Yefimıç  müsahibinin  gözlərinə  baxmadan  sakitcə  və  ara 

verə-  verə  ağıllı  adamlar  və  onların  söhbəti  haqqında  danışırdı,  Mixail 

Averyanıç  isə  onu  diqqətlə  dinləyir  və  “  tamamilə  doğrudur  ”  deyə 

onunla razılaşırdı. 

      Poçt müdiri birdən:  

      - Siz ruhun ölməz olmasına inanırsınızmı? – deyə soruşdu. 

      -  Xeyr,  möhtərəm  Mixail  Averyanıç,  inanmıram  və  inanmağa  da 

əsasım yoxdur. 

      -  Sözün  düzü,  mən  də  şübhələnirəm.  Hərçənd  məndə  belə  bir  hiss 

vardır ki, guya heç ölməyəcəyəm. Bu yandan da öz- özümə deyirəm: ay 

qoca  kaftar,  vaxtındır,  bu  gün-  sabah  öləcəksən.  Amma  ürəyimdə  bir 

səs mənə deyir: inanma, ölməyəcəksən!.. 

      Mixail Averyanıç saat ona işləyəndə çıxıb getdi. Dəhlizdə kürkünü 

geyinərkən içini çəkərək dedi: 

      -  Amma  tale  bizi  nə  hicra  bir  guşəyə  atıb!  Hər  şeydən  çox  adam 

buna yanır ki, biz elə burada da öləcəyik. Eh!..  

                 

                                                    VII    

 

      Andrey Yefimıç dostunu yola salıb stol başına oturur və yenə kitab 

oxumağa  başlayır.  Axşamın,  sonra  gecənin  sükutu  heç  bir  səslə 

pozulmur,  sanki  vaxt  dayanır  və  doktorla  bərabər  kitabın  üzərində 

donurdu,  adama  elə  gəlirdi  ki,  bu  saat  dünyada  bu  kitabdan  və  yaşıl 

şarlı  lampadan  başqa  heç  bir  şey  yoxdur.  Doktorun  müjiklərə  məxsus 

kobud  sifəti  insan zəkasının  hərəkəti  qarşısında  yavaş-  yavaş  riqqət  və 

vəch təbəssümü ilə parlayırdı. “Ah, nə üçün insan ölməz deyil!- deyə o 

düşünürdü.- Əgər hər şey torpağa gömülməyə məhkum isə və  nəhayət, 

Yer  kürəsinin  qabığı  ilə  bərabər  soyuyacaqsa,  sonra  da  milyonlarla  il 

mənasız  və  məqsədsiz  bir  halda  günəşin  ətrafına  dolanacaqsa-  əcəba, 

beyin  mərkəzləri  və  qırışıqları,  görmə,  danışma  qabiliyyəti,  xüsusi 

hisslər,  düha  nə  üçünmüş?  Soyumaq  və  sonradan  günəş  ətrafında 

mənasızcasına  hərlənmək  üçün,  yoxluqdan  yüksək  və  bəlkə  də  ilahi 

ağla  malik  insan  yaratmaq,  sonra  da  onu  sanki  lağa  qoymaq  üçün 

torpağa çevirmək nəyə lazımmış?”.  

      Maddələr  mübadiləsi! Lakin bu ölməzlik surroqatı ilə özünə təsəlli 

vermək nə böyük bir qorxaqlıqdır! Təbiətdə baş verən şüursuz proseslər 

insan  səfehliyindən  də  alçaqdır,  çünki  səfehlikdə,  necə  olsa,  şüur  və 

iradə  var,  proseslərdə  isə  heç  nə  yoxdur.  Yalnız  ölüm  qarşısında 

qorxaqlığı qürur və ləyaqətindən çox olan bir qorxaq özünə təsəlli verə 

bilər ki, bir zaman onun bədəni otda, daşda, qurbağada yaşayacaqdır... 

Öz  ölməzliyini  maddələr  mübadiləsində  görmək-  qiymətli  və  əziz  bir 

skripka  sındıqdan  sonra,  onun  qabının  parlaq  gələcəyi  olduğunu 

qabaqcadan xəbər vermək kimi çox qəribə bir şeydir. 

      Saat  zəng  vuranda  Andrey  Yefimıç  kresloya  söykənib  bir  az 

düşünmək  üçün  gözlərini  yumur,  sonra  kitabdan  oxuduğu  gözəl 

fikirlərin  təsiri  altında  öz  keçmişinə  və  hal-  hazırına  bir  nəzər  salırdı. 

Keçmiş iyrəncdir, bunu yadına salmasan yaxşıdır. Lakin hazırda da hər 

şey  keçmişdəki  kimidir.  Andrey  Yefimıç  bilirdi  ki,  onun  fikirləri, 

soyumuş  yer  kürəsi  ilə  birlikdə  günün  ətrafında  hərlənməkdə  ikən, 

həkimin  mənzili  ilə  yanaşı    olan  böyük  korpusda  adamlar  cürbəcür 

xəstəliklər  və  natəmizliklər  içərisində  əzab  çəkirlər;  bəlkə  bu  saat  bu 

adamlardan biri həşəratla çarpışır, digəri qızıl yel xəstəliyinə tutulur və 

ya  bərk  sarınmış  sarğının  əziyyətindən  inləyir;  bəlkə  xəstələr  xəstə 

baxıcıları  ilə  bir  yerdə  kart  oynayır,  yaxud  da  araq  içirlər.Hesabat  ili 

ərzində min iki yüz adam aldadılmışdır; xəstəxananın bütün işi, iyirmi il 

bundan qabaqkı kimi, oğurluq, qeybət, dava- dalaş, qohumbazlıq,kobud 

şarlatanlıq  üzərində  qurulmuşdur,  ona  görə  xəstəxana  yenə  qabaqkı 

kimi  əhalinin  sağlamlığı  üçün  son  dərəcə  zərərli  bir  müəssisədir.  O 

bilirdi  ki,  6  No-  li  palatada  Nikita  xəstələri  barmaqlıq  arxasında 

kötəkləyir, Moyseyko da hər gün şəhəri dolaşıb sədəqə yığır. 

      Digər  tərəfdən,  ona  gözəlcə  məlum  idi  ki,  son  iyirmi  beş  il 

içərisində  təbabət  elmində  ağlasığmaz  bir  dəyişiklik  əmələ  gəlmişdir. 

Universitetdə oxuyan zaman ona elə gəlirdi ki, təbabət elminin aqibəti 

də  tezliklə  yalançı  kimyanın  və  metafizikanın  aqibətinə  dönəcəkdir; 

indi isə gecələr mütaliə edərkən təbabət elmi ona təsir edir, onda heyrət 

oyadır  və  hətta  onu  vəcdə  gətirərdi.  Doğrudan  da,  nə  gözlənilməz 

inkişaf,  nə  böyük  bir  inqilab!  Antiseptika  sayəsindəelə  operasiyalar 

edilir  ki,  böyük  alim  Piroqov  bunu  hətta  in  sne  qeyri-mümkün  hesab 

edirdi.  Adi  zemstvo  həkimləri  diz  oynağının  kəsilməsi  əməliyyatına 

cəsarətlə  girişirlər,  mədə  operasiyasının  yalnız  yüzdə  biri  ölümlə 

nəticələnir, daş bağlama  xəstəliyi isə, o qədər bekara şey hesab olunur 

ki, hətta bu xüsusda heç yazmırlar. Sifilisi olan xəstə tamamilə sağalır. 

Hələ  irsiyyət  nəzəriyyəsi,  hipnotizm,  Pasterin  və  Koxun  kəşfləri, 

statistika  ilə  gigiyena,  hələ  bizim  rus  zemstvo  təbabəti!  Psixiatriya 

indiki  xəstəliklər  təsnifatı  ilə,  xəstəliyi  tanımaq  və  müalicə  etmək 

metodları ilə bərabər qabaqkına nisbətən tam bir Elbrusdur. İndi ağlını 

itirmiş  adamların  başına  soyuq  su  tökmür  və  əyinlərinə  dəli  köynəyi 

geyindirmirlər,  başına  hava  gəlmiş  adamların  indi  insan  kimi  saxlayır 

və qəzetlərdə yazıldığı kimi, hətta onlar üçün teatr tamaşaları və ballar 

da  düzəldirlər.  Andrey  Yefimıç  bilirdi  ki,  indiki  baxışları  və  zövqləri 

nəzərə aldıqda, 6 №-li palata kimi bir biabırçılıq yalnız dəmir yolundan 

iki yüz verst uzaq olan bir yerdə mümkündür, bu, yalnız bələdiyyə rəisi 

və bütün qlasnıları yarımsavadlı meşşan olan şəhərdə ola bilər; çünki bu 

yarımsavadlı  meşşanların  nəzərində  elə  bir  kahindir  ki,  o,  xəstənin 

boğazına  qalay  töksə  belə,  ona  tənqidsiz-zadsız  inanması  lazımdır! 

Başqa  yerdə  olsaydı,  camaat  və  qəzetlər  bu  balaca  Bastiliyanı  çoxdan 

darmadağın etmişdilər. 

      Andrey Yefimıç gözlərini açıb öz-özündən soruşdu: “Yaxşı, bəs nə 

olsun?  Bundan  nə  çıxsın?  Antiseptika  da  var,  Kox  və  Paster  də  var, 

amma  mahiyyət  etibarilə,  işlər  heç  dəyişməmişdir.  Xəstəlik  və  ölüm 

hadisələri eyni dərəcədədir. Dəlilər üçün ballar və tamaşalar düzəldirlər, 

amma  onları  azadlığa  buraxmırlar.  Demək,  bütün  bunlar  boş-boş 

şeylərdir,  əbəs  yerə  əlləşib-vuruşmaqdır  və  gözəl  Vyana  klinikası  ilə 

mənim xəstəxanamın arasında, mahiyyət etibarilə, heç bir fərq yoxdur”. 

      Lakin  kədər  və  paxıllığa  oxşayan  bir  hiss  onun  laqeyd  qalmasına 

mane olurdu. Bu yəqin yorğunluqdan idi. Ağırlaşmış başı kitabın üstünə 

düşür, yumşaq olsun deyə əllərini üzünün altına qoyub düşünürdü: 

      “Mən  zərərli  bir  işə  xidmət  edirəm,  aldatdığım  adamlardan  maaş 

alıram, mən namuslu adam deyiləm. Ancaq öz-özlüyümdə mən axı bir 

heçəm,  yalnız  zəruri  ictimai  bəlanın  bir  zərrəsiyəm:  bütün  qəza 

məmurları pisdirlər, ziyalı adamdırlar və müftə maaş alırlar... İki yüz il 

bundan sonra dünyaya gəlsəydim, başqa adam olardım”. 

      Saat üçü vuranda Andrey Yefimıç lampanı söndürüb yataq otağına 

getdi. Lakin o yatmaq istəmirdi. 

 

                                                    VIII 

 

      İki  il  bundan  əvvəl  zemstvo  səxavətə  gəlib,  zemstvo  xəstəxanası 

açılanadək  şəhər  xəstəxanasında  işləyən  tibbi  heyətin  gücləndirilməsi 

üçün ildə üç yüz manat buraxmağı qərara almışdı, qəza həkimi Yevgeni 

Fyodorıç  Xobotov  Andrey  Yefimıça  köməkçi  sifəti  ilə  göndərilmişdi. 

Bu, hələ otuz yaşına dolmamış, qarayanız bir gənc idi, onun boyu uca, 

almacıq  sümükləri  enli,  gözləri  xırda  idi;  yəqin  ki,  ata-babası  başqa 

millətdənmiş. Şəhərə qəpiksiz gəlmişdi, yanında balaca bir çamadan və 

gənc,  lakin  kifir  bir  qadın  vardı,  öz  dediyinə  görə,  bu  onun  aşpazı  idi. 

Qadının südəmər bir uşağı vardı. Yevgeni Fyodorıç günlüklü şapka və 

uzunboğaz  çəkmə  geyirdi,  qışda  isə  yarımkürkdə  gəzirdi.  O,  çox 

çəkmədən  feldşer  Sergey  Sergeyeviçlə  və  xəzinədarla  dostlaşdı,  qalan 

məmurları  isə  nədənsə  aristokrat  adlandırır  onlardan  çəkinirdi. 

Mənzilində vur-tut bir kitabı vardı. “Vyana klinikasının 1881-ci il üçün 

ən yeni reseptləri”. O, xəstələrin yanına gələrkən həmişə bu kitabı özü 

ilə  götürərdi.  Axşamlar  klubda  bilyard  oynardı,  kart  oyununu  isə  heç 

sevməzdi.  Danışarkən:  ganitel,  sirkəli  mantifoliya,  indi  isə  basacaq 

gopa və sair bu kimi sözləri həvəslə işlədərdi. 

      Xəstəxanaya  həftədə  iki  dəfə  gələr,  palataları  gəzər  və  xəstələri 

qəbul edərdi. Antiseptikanın yoxluğu və həcəmət bankları onun xoşuna 

gəlməzdi,  lakin  Andrey  Yefimıçı  haramzadə  bir  adam  sayırdı,  onun 

böyük  məbləğ  sahibi  olduğunu  güman  edir  və  ona  həzəd  aparırdı. 

Mümkün olsaydı Andrey Yefimıçın yerini məmnuniyyətlə tutardı. 

 

                                                    IX 

 

      Bahar gecələrindən birində, martın axırlarında, qar tamam əriyərkən, 

doktor öz dostu poçt müdirini qapıyadək ötürmək üçün həyətə çıxmışdı. 

Bu dəmdə sədəqə  yığmaqdan qayıdan cuhud Moyseyko həyətə girirdi. 

Onun başı açıqdı, yalın ayaqlarına dayaz qaloş geymişdi, əlində balaca 

bir sədəqə torbası vardı. 

      O, soyuqdan əsə-əsə təbəssümlə doktora müraciət etdi: 

      - Bir qəpik ver! 

      Rədd  etməyi  bacarmayan  Andrey  Yefimıç  ona  bir  dənə  ikişahılıq 

verdi.  Doktor  onun  qırmızı,  arıq  topuqlu  yalın  ayaqlarına  baxıb 

fikirləşdi: 

      “Belə də iş olar? Bu soyuqda ayaqyalın necə davam gətirir?”. 

      Doktor həm yazığı gəlməyə, həm də iyrənməyə oxşayan bir hisslə, 

gah  yəhudinin  daz  başına,  gah  qırmızı  topuqlarına  baxaraq,  onun 

ardınca  fligelə  getdi.  İçəri  girərkən  Nikita  cır-cındır  üstündən  qalxıb 

gərnəşməyə başladı. 

      Andrey Yefimıç yumşaq bir tərzdə dedi: 

      -Xoş  gördük,  Nikita.  Bu  yəhudiyə  bir  cüt  çəkmə  düzəltsəydik,  pis 

olmazdı, yoxsa soyuqlayacaqdır. 

      - Baş üstə, zati-aliləri! Buyurduğunuzu nəzarətçiyə çatdıraram. 

      - Zəhmət olmasa! Mənim dilimdən xahiş edərsən. De ki, doktor özü 

təvəqqe elədi. 

      Dəhlizin  palataya  olan  qapısı  açıldı.  İvan  Dmitriç  çarpayıda 

uzanmışdı. O, özgə adamın səsini eşidib dirsəkləndi. Dinləməyə başladı 

və  danışan  adamın  doktor  olduğunu  anladı.  Qəzəbindən  bütün  vücudu 

titrədi, acıqlı üzü qızarmış, gözləri hədəqədən çıxmış bir halda yerindən 

sıçrayıb, palatanın ortasına yüyürdü. 

      -  Doktor  gəldi!  –  deyə  bağırdı  və  qəhqəhə  çəkdi.  –  Axır  ki,  gəlib 

çıxdı! Ağalar, təbrik edirəm, doktor sizi yad eləyib! Alçaq hərif! – deyə 

lap özündən çıxmış bir halda çığırdı, palatada bu vaxta qədər onda belə 

hal görməmişdilər, o, qəzəblə ayağını yerə döydü. – Bu əclafı öldürmək 

də azdır! Ayaqyoluna salıb boğulmalıdır! 

      Bu  sözləri  eşidən  Andrey  Yefimıç  dəhlizdən  palataya  baxdı  və 

yumşaq bir əda ilə dedi: 

      - Nə üçün? 

      İvan Dmitriç hədəliyici bir görkəmlə ona yanaşdı və rəşə ilə xalata 

bürünərək: 

      -  Nə  üçün?  Onun  üçün  ki,  oğrusan!  –  dedi  və  tüpürmək  istəyirmiş 

kimi dodaqlarını nifrətlə büzdü. – Şarlatan! Cəllad! 

      Andrey Yefimıç taqsırını duyan bir adam kimi gülümsəyərək dedi: 

      -  Sakit  olun!  İnandırıram  sizi  ki,  mən  ömrümdə  bir  dəfə  də  olsun 

oğurluq eləməmişəm, qalan şeylərə gəldikdə siz çox mübaliğə edirsiniz. 

Mənim əlimdən acıqlı olduğunuzu görürəm. Xahiş edirəm, sakit olun və 

soyuqqanlıqla deyin: niyə mənim əlimdən acıqlısınız? 

      - Məni niyə burada saxlayırsınız? 

      - Xəstə olduğunuz üçün. 

      -  Hə,  xəstəyəm.  Amma  onlarla,  yüzlərlə  dəli  azad  gəzib  dolaşır, 

çünki  siz  nadan  olduğunuz  üçün  onları  sağlam  adamlardan  ayırd  edə 

bilmirsiniz. Nə üçün mən və bu yazıqlar hamının əvəzində bir günahkar 

kimi  burada  qalmalıyıq?  Nə  üçün  siz,  feldşer,  nəzarətçi  və  sizin  kimi 

xəstəxana  rəzilləri,  əxlaqca  bizdən  qat-qat  aşağı  olduğunuz  halda, 

özünüz burda yatmayıb, bizi yatırdırsınız? Bəs məntiq hanı? 

      -  Əxlaqın  və  məntiqin  buraya  dəxli  yoxdur.  Hər  şey  təsadüfdən 

asılıdır. Kimi tutub buraya salıblarsa, o burada qalır, kimi salmayıblarsa, 

özü üçün gəzir, vəssalam. Mənim doktor, sənin isə ruhi xəstə olmağında 

nə bir əxlaq var, nə də bir məntiq, bu yalnız boş bir təsadüfdür. 

      - İvan Dmitriç boğuq bir səslə: 

      -  Mənim  bu  cəfəngiyatdan  başım  çıxmır...  –  deyib  öz  çarpayısına 

əyləşdi. 

      Nikita  doktorun  hüzurunda  Moyseykanın  ciblərini  axtarmaqdan 

utandı;  Moyseyko  yığmış  olduğu  çörək  qırıqlarını,  kağız  və  sür-

sümükləri  yatağı  üzərinə  qoydu.  O,  soyuqdan  hələ  də  titrəyə-titrəyə 

yəhudi dilində nə isə avazla danışmağa başladı.Yəqin təsəvvür edirdi ki, 

özünə bir dükan açıbdır. 

      İvan Dmitriç titrək bir səslə: 

      - Məni buraxın! – dedi. 

      - Buraxa bilmərəm. 

      - Axı nə üçün? Nə səbəbə? 

      -  Ona  görə  ki,  buna  mənim  ixtiyarım  yoxdur.  Özünüz  fikirləşin, 

mən sizi buraxsam, bundan sizə nə fayda? Gedin. Şəhər əhli və ya polis 

sizi tutub yenə buraya salacaq. 

      İvan Dmitriç: 

      - Hə, hə, düzdür... – dedi və alnının tərini sildi. 

      - Bu dəhşətdir. Bəs mən başıma nə kül töküm? Nə çarə qılım? 

      İvan  Dmitriçin  səsi  və  onun  xoş  ifadəli  gənc  siması  Andrey 

Yefimıçın  xoşuna  gəldi.  O,  bu  cavan  oğlanı  oxşamaq  və  sakit  etmək 

istədi. Onun yanında çarpayıya oturdu, bir qədərdüşünüb dedi: 

      -  Siz  soruşursunuz  ki,  başıma  nə  çarə  qılım?  Sizin  indiki 

vəziyyətinizdən  yaxşı  çarə  -  buradan  qaçmaqdır.  Lakin  təəssüf  ki, 

bundan  bir  fayda  çıxmaz.  Sizi  tutacaqlar.  Cəmiyyət  özünü  canilərdən, 

ruhi xəstələrdən və ümumiyyətlə, yaramaz adamlardan qoruduqda, ona 

batmaq  olmaz.  İndi  bircə  çarəniz  var,  siz  bu  qənaətə  gəlməlisiniz  ki, 

burada qalmağınız vacibdir. 

      - Mənim burada qalmağım kimə lazımdır?! 

      -  Madam  ki,  həbsxanalar  və  dəlixanalar  var,  demək,  bunlarda  bir 

adam  yatmalıdır,  eləmi?  Siz  düşməsəniz,  mən  düşəcəyəm,  mən 

düşməsəm,  bir  başqası  düşəcək.  Səbr  eləyin,  bir  vaxt  gələcək  ki, 

həbsxana və dəlixanalar olmayacaq, o zaman nə pəncərələrdə barmqlıq 

olacaq, nə də dəlilərə geyindirilən xalatlar. Əlbəttə, belə bir zaman gec-

tez gəlib çatacaqdır. 

      İvan Dmitriç istehza ilə gülümsədi və gözlərini süzərək dedi: 

      -  Siz  zarafat  edirsiniz.  Siz  və  sizin  köməkçiniz  Nikita  kimi  ağalar 

gələcəyin  fikrini  çəkmirsiniz,  lakin,  möhtərəm  cənab,  əmin  ola 

bilərsiniz ki, gözəl vaxtlar gəlib çatacaqdır. Qoy  mənim  sözlərim sizin 

xoşunuza gəlməsin, bu sözlərə gülün, lakin yeni həyat şəfəqi parlayacaq, 

həqiqət qalib gələcək və bizim küçədə də bayram olacaqdır! Mən bunu 

görə  bilməyəcəm,  ölüb  gedəcəyəm,  ancaq  kimin  isə  nəvəsi,  nəticəsi  o 

günü  öz  gözləri  ilə  görəcək.  Onları  səmimi  qəlbdən  təbrik  edirəm  və 

xoşbəxtliklərinə sevinirəm! Allah köməyiniz olsun, dostlarım! 

      İvan  Dmitriçin  gözləri  fərəhlə  parladı,  o  ayağa  qalxdı  və  əlini 

pəncərəyə doğru uzadaraq həyəcanlı səsi ilə sözünə davam etdi: 

      -  Bu  barmaqlıqlar  arxasından  sizə  xeyir-dua  verirəm!  Yaşasın 

həqiqət! Mən sevinirəm! 

      İvan Dmitriçin hərəkəti doktora bir qədər suni göründüsə də, yenə 

xoşuna gəldi. O: 

      -  Burada  sevinməyə  bir  səbəb  görmürəm,  -  dedi.  –  Həbsxana  və 

dəlixanalar  olmayacaq,  siz  buyurduğunuz  kimi,  həqiqət  qalib  gələcək, 

lakin  şeylərin  mahiyyəti  dəyişməyəcək  ,  təbiət  qanunları  olduğu  kimi 

qalacaqdır.  Adamlar  indiki  kimi  xəstələnəcək,  qocalacaq  və  öləcəklər. 

Həyatınızı  nə  qədər  gözəl  bir  şəfəq  işıqlandırsa  da,  yenə  axırda  sizi 

tabuta qoyub torpağa basdıracaqlar. 

      - Bəs ölməzlik, bəs əbədiyyət necə? 

      - Bəsdir, canım! 

      -  Siz  inanmırsınız,  amma  mən  inanıram.  Dostoyevskinin  və  ya 

Volterin  əsərlərində  birisi  deyir  ki,  əgər  Allah  olmasaydı,  onu 

insanlar  özü  uydurub  yaradardılar.  Mən  qəti  surətdə  əminəm  ki, 

ölməzlik - əbədiyyət yoxdursa, böyük insan zəkası buna gec-tez nail 

olacaqdır. 

      Andrey Yefimıç sevincindən gülümsəyərək dedi: 

      -Yaxşı  sözdür.  Sizin  bu  cür  etiqadlı  olmağınız  yaxşıdır.  Nelə  bir 

etiqadla, adamı lap divar arasına hörsələr belə, adam firavan yaşayar. 

Siz bir yerdə təhsil almısınızmı? 

      - Bəli, universitetdə oxumuşam, ancaq qurtarmamışam. 

      -  Siz  düşüncəli  və  dərrakəli  adamsınız.  Siz  hər  bir  şəraitdə  öz-

özünüzdən təsəlli tapa bilərsiniz. Həyatı dərk etməyə çalışan azad və 

dərin  təfəkkür  və  dünyanın  mənasız  qayğılarına  tam  bir  həqarətlə 

baxmaq – insan bu iki nemətdən ən yüksək bir şey görməmişdir. Siz 

üç qat barmaqlıq arxasında yaşamalı olsanız belə, bu nemətlərə nail 

ola  bilərsiniz.  Diogen  çəllək  içində  yaşadığı  halda,  bütün  dünyadakı 

padşahlardan xoşbəxt imiş. 

      İvan Dmitriç qaşqabağını töküb: 

          -  Sizin  bu  Diogeniniz  sarsağın  biri  imiş,  -  dedi  və  birdən-birə 

acıqlanaraq yerindən sıçradı, uca səslə danışmağa başladı, - Diogen və 

ya  nə  bilim  dərk  etmək  barəsində  danışmaqdan  nə  çıxar!  Mən  həyatı 

sevirəm,  həm  də  ehtirasla  sevirəm!  Məndə  təqib  olunma  xəstəliyi, 

əzabverici  daimi  qorxu  var,  amma  elə  dəqiqələr  də  olur  ki,  yaşamaq 

arzusu  mənim  bütün  vücudumu  qapayır,  belə  anlarda  qorxuram  dəli 

olam. Ehtirasla, ağlagəlməz bir həvəslə yaşamaq istəyirəm! 

      O, həyəcan içində otaqda gəzindi və alçaq səslə dedi: 

      -  Xəyala  dalanda  məni  kabuslar  narahat  edir.  Yanıma  bir  cür 

adamlar  gəlir,  cürbəcür  səslər,  musiqilər  eşidirəm,  mənə  elə  gəlir  ki, 

meşələrdə, dəniz sahilində gəzirəm... İstəyirəm, yana-yana istəyirəm ki, 

mənim də işim-gücüm, qayğılarım olsun... Bir deyin, görüm, orada yeni 

bir şey varmı? – deyə İvan Dmitriç soruşdu. – Orada nə var? 

      - Siz şəhər barəsində bilmək istəyirsiniz, yoxsa ümumiyyətlə? 

      - Əvvəlcə mənə şəhər haqqında danışın, sonra ümumiyyətlə. 

      -  Nə  olar,  deyim  də.  Şəhərdə  qüssədən  bərk  darıxırsan.  Bir  adam 

tapmırsan  ki,  dərdini  ona  açıb  deyəsən,  ya  da  birini  dinləyəsən.  Təzə 

adam  yoxdur.  Amma  bu  yaxında  şəhərə  Xobotov  adlı  gənc  bir  həkim 

gəlibdir. 

      - O hələ mənim vaxtımda gəlib. Yoxsa qanmazdır? 

      -  Bəli,  tərbiyəsiz  adamdır.  Qəribə  işdir...  Hər  şeydən  görünür  ki, 

bizim  paytaxtımızda  zehni  durğunluq  yoxdur,  hərəkət  var.  Demək, 

orada həqiqi adamlar da olmalıdır, amma nədənsə hər dəfə oradan bizə 

sarsaq adamlar göndərirlər. Şəhərimiz nə bədbəxtdir” 

      İvan Dmitriç ah çəkdi və: 

      - Hə, bədbəxt şəhərdir! – deyə güldü. – Yaxşı, indi də ümumiyyətlə 

danışın. Qəzetlərdə və jurnallarda nə yazırlar? 

      Palata  artıq  qaranlıqdır.  Doktor  ayağa  qalxıb,  xarici  ölkələrdə  və 

Rusiya  mətbuatında  nələr  yazıldığını  və  ictimai  fikrin  hansı  istiqamətə 

doğru yönəldiyini nağıl etməyə başladı. İvan Dmitriç diqqətlə qulaq asır 

və  suallar  verirdi,  lakin  birdən  dəhşətli  bir  şey  xatırlayan  adam  kimi 

əlləri ilə başını qucaqladı və arxası doktora olaraq yatağa uzandı. 

      Andrey Yefimıç soruşdu: 

      - Sizə nə oldu? 

      - Bundan sonra siz məndən bir söz də eşitməyəcəksiniz! – deyə İvan 

Dmitriç kobud cavab verdi: - Məni tək buraxın! 

      - Axı nə üçün? 

      Andrey  Yefimıç  çiyinlərini  dartdı,  köksünü  ötürüb  bayıra  çıxdı. 

Dəhlizdən keçərkən dedi: 

      -  Nikita,  buranı  sil-süpür  eləsəydin,  nə  yaxşı  olardı...  Havası  çox 

ağırdır! 

      - Baş üstə, zati-aliləri. 

      Andrey  Yefimıç  öz  mənzilinə  gedərkən  düşünürdü:  “Nə  xoş 

gəncdir!  Burada  yaşadığım  müddət  ərzində  bu,  gərək  ki,  söhbət 

eləməyə layiq olan birinci adamdır. O, mühakimə yürütməyi bacarır və 

məhz lazımlı şeylərlə maraqlanır”. 

      O,  mütaliə edərkən və  yatağında  uzandığı zaman hey  İvan Dmitriç 

haqqında düşünürdü, səhər tezdən yuxudan oyandıqda isə dünən ağıllı 

və  maraqlı  bir  adamla  tanış  olduğunu  xatırladı  və  mümkün  olan  kimi 

onun yanına getməyi qərara aldı. 

 

                                                    X 

 

      İvan  Dmitriç  dünənki  vəziyyətdə  uzanmış,  başını  əlləri  arasına 

almış və qıçlarını altına yığmışdı. Üzü görünmürdü. 

      - Xoş gördük, dostum, - deyə Andrey Yefimıç onunla salamlaşdı. – 

Yatmayıbsınız ki?.. 

      İvan Dmitriç üzünü yastıqdan ayırmayaraq dedi: 

      -  Əvvələn,  mən  sizə  dost  deyiləm,  ikincisi,  nahaq  yerə  zəhmət 

çəkirsiniz: məndən bir kəlmə də söz ala bilməyəcəksiniz. 

      Andrey Yefimıç pərt olub mızıldandı: 

      - Qəribə işdir... Dünən sizinlə mehribancasına söhbət edirdik, amma 

nədənsə  birdən-birə  inciyib  söhbəti  qırdınız...  Bəlkə  mən  söhbətimdə 

kobud  bir  söz  işlətmişəm,  ya  da  bəlkə,  sizin  əqidənizə  zidd  bir  fikir 

söyləmişəm... 

      İvan  Dmitriç  yerində  dikələrək  istehza  və  təşvişlə  doktora  baxdı. 

Gözləri qızarmışdı. 

      -  Hə,  siz  dediniz;  mən  də  inandım!  –  dedi.  –  Casusluq  etmək  və 

işgəncə vermək üçün başqa yerə getməniz məsləhətdir, buradan sizə bir 

iş  çıxmaz.  Mən  sizin  buraya  nə  üçün  gəldiyinizi  hələ  dünən