• Основные стратегические варианты

MARKETING 
REJASI 
3. Amalga oshirish 
vositalari 
4. Nazorat 

---

69 
aniqlash (bozor segmentlari, marketing vositasi, bozorga kirish vaqti va 
boshqalarni tanlash). 
4. 
Rejani ishlab chiqish. Ishlab chiqarish, moliya, baho, kadrlar, reklama, 
sotish va boshqalarni amalga oshirish xarajatlari va natijalarini rejalashtirish 
tizimi. 
5. 
Nazorat qilish. Strategik nazorat (tanlangan tamoyilni aniq bozor 
holatiga to‘g‘ri kelishi). Yillik nazorat (rejadagi tadbirlar va xarajatlarning 
bajarilishi), foyda olish darajasi nazorati. 
Korxonaning imkoniyatlari tahlil qilinganda uning bozordagi shart-
sharoitlari (tashqi muhiti) va o‘zining ichki salohiyati to‘g‘risida batafsil 
axborotlar to‘plab, aniq xulosa chiqariladi. Buning uchun «Bozorni 
kompleks tadqiq qilish» va «Holatli tahlil» usullaridan foydalaniladi. 
Bozorni kompleks tadqiq qilish boshlang‘ich davri bo‘lib, korxona 
marketing dasturi va rejasini tuzish manbai hisoblanadi. Holatli tahlil, firma 
faoliyatini o‘ziga xos taftish qilish va atroflicha baholashni o‘z ichiga oladi. 
Korxonaning rivojlanish maqsadlarini aniqlashda, avvalo, uning ichki 
imkoniyatlarini hisobga olib, qaysi sohada sotishning o‘sishi orqali yoki 
bozorda o‘z ulushini ko‘paytirish, obro‘sini ko‘tarish yo‘li bilan erishilishi 
yoki erishilmasligi kabi savollarga javob izlanadi. Korxonaning rivojlanish 
maqsadlari marketing tajribasiga ko‘ra, bir necha yo‘nalishlar orqali amalga 
oshirilishi mumkin: 
birinchidan, ekstensiv rivojlanish, ya’ni egallangan bozorda (bozor 
segmentida) ishlab chiqarilayotgan tovarni sotish hajmini ko‘paytirish orqali 
daromadni oshirish; ikkinchidan, intensiv rivojlanish, bu yo‘l bilan ekstensiv 
imkoniyatlar tugagach, yangi bozorlarga chiqish yoki segmentlarni 
kengaytirish yoki bozorga yangi modifikatsiyali tovar taklif etiladi. 
Uchinchidan, integratsiyalashgan rivojlanish orqali sotish, korxonalar bilan 
hamkorlikda ular resurslaridan foydalanib, daromadni ko‘paytirish, 
to‘rtinchidan, diversifikatsiya yo‘li bilan, ya’ni korxona o‘z marketing 
faoliyati doirasida qo‘shimcha xomashyo, tovar, texnologiya, iste’molchilarni 
o‘zlashtirish orqali raqobatbardoshligini oshirishga va ko‘proq foyda olishga 
erishadi. 
Marketing strategiyasi - maqsadga erishish uchun qanday harakat qilish 
kerak? - degan savolga javob izlaydi. Strategik rejalashtirish korxonaning 
mahsulot ishlab chiqarish, iste’molchilar, baho, reklama, sotish va boshqa 
faoliyatiga asosiy yo‘nalish belgilaydi, har bir bo‘limi maqsadini belgilaydi va 
ular ishini muvofiqlashtiradi. 
Marketing strategiyasi zaminida quyidagi besh talab, ular korxonalar 
faoliyatida hisobga olinishi mumkin: 
1. 
Bozor bir xil emas, u o‘ziga xos tabaqalar (segmentlar)dan iborat.

---

70 
2. 
Korxona bozorda bir yoki bir nechta segment talablarini nazarda 
tutishi mumkin. Ammo har doim tanlangan bozor tabaqalari (segmentlari)ni 
o‘ziga jalb etishda, ko‘proq muvaffaqiyat kozonishni o‘ylash lozim. 
3. 
Firma bozorda mustaqil yoki boshqa korxonalar bilan hamkorlikda 
faoliyat ko‘rsatishi mumkin. 
4. 
Marketing vositasini tanlashda, ko‘proq bir-biriga mos va o‘zaro 
vazifalari bilan bir-birini to‘ldirib turuvchilarni ishga solishni ko‘zda tutish 
kerak. Masalan, tovar aylanmasi bilan narx, tovar harakati bilan sotish joyi, 
iste’molchilar bilan aloqalarni reklamaga qo‘shib olib borish tavsiya etiladi. 
5. 
Korxonaning bozorga chiqishida iqtisodiy holatni har tomonlama 
hisobga olish talab etiladi. Masalan, umumiy va savdo kon’yukturasi holatini, 
raqobatchilar bilan tutgan o‘rni va boshqalar. 
Marketing strategiyasini ishlab chiqishda eng muhim muammo, 
korxonani foyda olishga yo‘naltirish hisoblanadi. Uning yechimini topishda 
jahon tajribasida quyidagi yondoshuvlar mavjud.