• Основные стратегические варианты

«Porterning umumiy strategik modeli»
da 
korxona 
barcha 
imkoniyatlarini bozordagi bir segmentga qaratadi, tovar ishlab chiqarish 
xarajatlarini 
kamaytirish 
evaziga 
mahsulotga 
past 
baho 
belgilab 
iste’molchilarni ko‘proq jalb etadi va sotish hajmini oshiradi. Boshqa holatda 
esa, raqobatchilar yo‘q bozorni yangi tovar assortimenti bilan egalllab oladi. 
«Tovarlar (bozorlar imkoniyatlari qolipi(matritsasi)»da foydani 
ko‘paytirish, birinchidan -tovar harakatini o‘zgartirmagan holatda bozorni 
kengaytirish, ikkinchidan - hali talab qondirilmagan bozorlarga kirib borish; 
uchinchidan - korxona bozorda yaxshi tanilgandan so‘ng yangi tovar ishlab 
chiqarish yoki modifikatsiyasini o‘zgartirish; to‘rtinchidan - yangi bozorlar 
uchun yangi tovarlar ishlab chiqarish orqali erishiladi. 
Quyidagi rasmda M. Porterning beshta raqobat kuchlari keltirilmoqda.
O‘rnini
bosadiganlar 
Potensial 
raqobatchilar 
yangi raqobatchilarning maydonga 
chiqish xavf-xatari 
Yetkazib
beruvchilar 
Yetkazib
beruvchilarning 
savdolashish qobiliyati 
Xaridorlar 
Xaridorlarning
savdolashish qobiliyati 
O‘z sektoringizdagi
raqobatchilar 
Harakatdagi 
firmalar 
o‘rtasidagi o‘zaro raqobat 

---

71 
5.3-rasm. M. Porterning beshta raqobat kuchi 
 
«Boston konsalting guruhi qolipi» orqali bozorda foyda olish, korxona 
faoliyat ko‘rsatadigan hududlardan eng samarali strategik xo‘jalik 
bo‘limlarini tanlash orqali amalga oshiriladi. 
Birinchi hudud - «yulduzlar» (katta talab va bozorda yuqori ulushga 
erishilgan). Bu hududni e’zozlab, yanada mustahkamlash choralari ko‘riladi. 
Bozordagi ulushni saqlash uchun narxlarni pasaytirish, reklama xarajatlarini 
ko‘paytirish, mahsulot turlarini ko‘paytirish va boshqalar amalga oshiriladi. 
Ikkinchi hudud - «sog‘in sigirlar» (past talab, ammo bozorda firmaning 
ulushi yuqori). Bu hududga qat’iy nazorat o‘rnatiladi. 
Uchinchi hudud - «tarbiyasi qiyin bolalar» (talab yuqori, ammo bozorda 
ulush kam). Bu hudud imkoniyatlarini o‘rganish va «yulduzlar» hududi 
darajasiga ko‘tarilishi ehtimoli mavjud yoki mavjud emasligi aniqlanadi. 
To‘rtinchi hudud - «itlar» (past talab va bozorda kam ulush). Agar 
bunday hududni egallab turishga keskin sabab bo‘lmasa, undan qutilish kerak. 
Marketing rejasi asosiy hujjat bo‘lib, kim, nima va qayerda hamda qaysi 
yo‘l bilan aniq vazifani bajarish shart degan savollarga javoblarni ifodalaydi. 
Taktik rejalashtirish yaqin muddatga assortiment, savdo, narx, reklama, 
moliya, kadrlar va boshqalar bo‘yicha korxona siyosatini belgilaydi. 

Mahsulot assortimentini rejalashtirish - bo‘lajak iste’molchilar 
guruhini va ular talabini aniqlash, mahsulotni texnik ko‘rsatkichlari va 
iste’mol qiymatlarini muvofiqlashtirish, uning raqobatbardoshligini baholash, 
qadoqlashni rivojlantirish, tovar turlarini yangilash va boshqalarni o‘z ichiga 
oladi; 

tovar harakati yo‘nalishlari va sotishni rejalashtirish - tovarlar oqimi 
yo‘llari, qancha zaxiraga ehtiyoj borligi, transport orqali tashish, qayta 
qadoqlashni, tovar aylanmasi va sotishdan keyingi xizmat kabilarni 
aniqlashdan iborat; 

reklama va sotishni rag‘batlantirishni rejalashtirish - reklama 
vositalarini tanlash, sotuvchilarni va xaridorlarni rag‘batlantirish usullarini 
aniqlash, raqiblarga ta’sir ko‘rsatish yo‘llarini baholash demakdir; 

---

72 

moliyaviy ko‘rsatkichlarni rejalashtirish - shu jumladan, marketing 
xarajatlarini aniqlash, bahoni belgilash (talab, xarajatlar, raqobatchilar, 
marketing tadbirlaridan olinadigan daromadga asoslanib)ni tashkil etadi; 

kadrlar bilan ta’minlash rejasi-rahbariyat va mutaxassislarni joy-joyiga 
qo ‘yish, kadrlar tayyorlash va malakasini oshirish, maslahatchilarni yollash, 
boshqa korxonalar tajribasini o‘rganishni o‘z ichiga oladi. 
Marketing nazorati uch xil shaklda olib boriladi: strategik, yillik va 
rentabellikni tekshirib borishdan iborat. Strategik nazorat - ma’lum davr 
mobaynida korxona marketing faoliyatini har tomonlama taftish qilib, uning 
bozordagi haqiqiy holatiga mos kelish-kelmasligini aniqlashdan iboratdir. 
Yillik 
rejani 
nazorat 
qilishda 
sotish 
hajmi, 
bozordagi 
ulushi, 
iste’molchilarning tovarlarga bo‘lgan munosabati va boshqalar tahlil qilinadi. 
Korxonaning foyda va zararlari balansi orqali va foydaning xarajatlariga 
solishtirish yo‘li bilan uning rentabelligi nazorat qilinadi.