“ Psixologiya” fakulteti “Ijtimoiy iqtisodiyot fanlar” kafedrasi

Sotsial iqtisodiy tip 
jamiyatda 
iqtisodiyotda 
bajaradigan 
funktsiyalar va tutgan 
o’rinning umumiyligi 
bilan belgi-lanadi 
Tuzilmaviy 
guruh-lash - bu bir 
belgi asosida to’plam 
tizilishini tas-virlovchi 
taqsimot qatori-dir. 
Tuzilmaviy guruhlash 
taqsimot qatorlari 
bilan umumiylikka 
ega, ammo ulardan 
qator jihatlari bilan 
farq qiladi. 

---

uning turli jihatlari oydinlashadi. Taqsimot qatorlari esa statistik to’plam 
tuzilmaviy xususiyatlarini va qonuniyatlarini aniqlash uchun xizmat qiladi. 
Tuzilmaviy guruhlashlar tizilishidagi o’zgarishlarni dinamika va fazo 
jihatidan statistik o’rganish va miqdoriy baholash imkonini beradi. Buning uchun 
ikki usuldan foydalanish mumkin: biri - har bir to’plamning ichidagi farqlarni 
miqdoriy baholashga asoslanadi, ikkinchisi esa - to’plamlar tuzilishi orasidagi 
farqlarni baholashga tayanadi. 
Birinchi holda har bir to’plam ichki tuzilmaviy farqlari ularning o’rtacha 
absolyut qiymati va o’rtacha kvadratik qiymati hamda ularning koeffitsiyentlari 
yordamida baholanadi. Agarda ayrim guruhlar uchun o’rganilayotgan ko’rsatkich 
m
i
bo’lsa, ularning to’plamdagi salmog’i (ulushi, qismi) 
d
m
m
i
i
i
=

u holda: o’rtacha absolyut salmoqlar farqi

d
d
d
K
i
=
−

(1) 
(ishorasi hisobga olinmaydi) 
uning koeffitsiyenti 
K
d
d


=
(2) 
salmoqlarning o’rtacha kvadratik farqi 
K
d
d
i
d
2
(

−
=

(3)
va uning koeffitsiyenti 
d
K
d


=
bu yerda: 
d
d
K
i
=

. 
Bu ko’rsatkichlar to’plamlar tuzilishini dinamika yoki fazo jihatdan qiyosiy 
tahlil qilish uchun hisoblanadi.
Ikkinchi holda ikki qiyoslanayotgan to’plamlar tuzilishini ifodalovchi 
tuzilma salmoqlari (d
i
) orasidagi farqlar asosida hisoblanadigan o’rtacha arifmetik 
va o’rtacha kvadratik farqlar qiymati va ularning koeffitsiyentlaridan miqdoriy 
baholash ko’rsatkichlari tashkil topgan. 

---




=
−
=
−
=
=


d
d
K
S
d
d
n
K
d
K
S
d
i
i
i
i
S
i
1
0
1
0
2
1
1
6
7
(5)
(
)
( )
( )
(8)
Bu yerda: d
i1
-joriy davrdagi (yoki taqqoslanuvchi) to’plam guruhlari 
(tuzilma) ning salmoqlari 
d
i0
-o’tgan davrdagi (yoki taqqoslovchi) to’plam guruhlarining salmoqlari 
Q - ikki to’plam tuzilishidagi farqlarning o’rtacha absolyut qiymati (ishorasi 
inobatga olinmaydi) 
S-ikki to’plam tuzilishidagi farqlarning o’rtacha kvadratik qiymati 
K - o’rtacha absolyut farqlar darajasi 
K
S - 
o’rtacha kvadratik farqlar darajasi. 
Analitik guruhlash deb ikki va undan ortiq belgilar 
orasidagi o’zaro bog’lanishlarni ta’riflovchi guruhlash 
ataladi.
Analitik guruhlashda ikki toifadagi belgilar ishtirok 
etadi: biri - omil belgilar, ikkinchisi - natijaviy belgilar. 
Natijaviy belgi deb boshqa belgilar ta’siri ostida 
o’zgarayotgan belgi ataladi, omil belgi esa unga ta’sir 
etayotgan, uni o’zgarishiga sabab bo’layotgan belgi yoki belgilardir.
Analitik guruhlash odatda omil belgi yoki belgilar asosida tuziladi, har qaysi 
guruh esa natijaviy belgilar bilan ta’riflanadi.