― pul va banklar

5.1-rasm. 1929-1933 yillarda muvaffaqiyatsiz tijorat baklarining 
depozitlar. 
1930-yil oktabrdan oldin, bankrotlikka uchragan banklardagi depozitlar 1929-
yilga nisbatan ko`p edi. 1930-yil noyabrda, ularning miqdori 1921-yil noyabrning 
boshiga nisbatan 2 barobar ko`p edi. Bir qancha shtatlardagi , Missuri , Indiana, 
Illinois, Ayova, Arkanzas, Shimoliy Karolinadagi banklarning bankrotlikka 
uchrashi , banklardagi depozitlarni pul qilib olishga bo`lgan harakatlarning keng 
tarqalishiga olib keldi. Ushbu vahima , depozitorlar, ayniqsa, qishloq joylaridagi 
depozitorlar orasida keng tarqaldi hamda 20-asrdagi bank tizimidagi eng kata 
ko`ngilsizlikka sabab bo`ldi. 1930-yil noyabrda 180 million $ lik depozitlar bilan 
256ta bank inqirozga uchragan bo`lsa, Dekabrga kelib 370 million $ depozitlarga 
ega 532 ta bankkacha ko`tarildi, eng dramatic bankrotlik 11dekabrda yuz berib , 
200 million $lik depozitlarga ega AQSH banki inqirozga yuz tutdi . 
1929 yildan 1933 yilgacha muvaffaqiyatsiz tijoratb banklarining miqdori 
Buyuk Depressiya davomida bank sohasi inqirozining asoratidir.
 
Portfolio tanlovi nazariyasi birinchi banklarning inqirozi boshlanishi bilan 
depozitorlar o‘zlarining qo‘yilmalarini chekli depozitlardan valutaga (o‘zlarinini 
bankdagi hisob raqamlaridan valutani olish orqali) o‘tkazishlarini xoxlar va c o‘sar 
edi. Bizning oldingi ortiqcha zaxira stavkasi tahlilimiz deposit chiqimida natijaviy 
ko‘tarilish banklarga o‘zlarini ortiqcha zaxira stavkasi e ni ulkan miqdorda orishi 

---

orqali himoya qilishiga ta‘sir etishini ko‘rsatadi. Ushbu ikkala bashorat 2-rasmda 
sana bo‘yicha sanasi bo‘yicha ko‘rsatilgan. Birinchi bank sarosimasi davrida (1930 
yil, oktabr – 1931 yil, yanvar) valuta kursi c yuqorilashni boshladi. Ko‘proq 
tushirish 1930 yilning noyabr oyidan 1931 yilning yanvar oyigacha ikki 
baravardan ko‘proq oshgan ortiqcha zaxira stavkasining tabiatidir. 
Pul taklifi modeli e va c oshganda pul taklifi qisqarishini bashorat qiladi. 
Ko‘p sonli deposit hajmini kengayishining umumiy darajasi susayishishida c 
natijalaridagi o‘sish kichkina pul multiplikatorga va pul taklifida susayish 
boshlaydi. E dagi o‘sish depozitlarni ushlab turish imkoniga egazaxiraning 
miqdorini kamaytiradi va hamda pul taklifini tushishiga ta‘sir ko‘rsatadi.