― pul va banklar

2-bosqich: Bank inqirozi (15.1-chizma) 
Balansning yomonlashish va qattiq ish sharoitlari ba‘zi bir moliyaviy 
institutlarni balanslari salbiy bo‘ladigan nochor holatga olib borishi mumkin. 
Depositor va kreditorlarga to‘lash qobiliyati bo‘lmaganligidan ba‘zi bir banklar 
biznesdan chiqib ketadi. Agar omillar jiddiy bo‘lsa, ular bir nechta banklar 
birdaniga tizimdan chiqib ketadigan bank vahimasiga olib kelishi mumkin. Salbiy 
manbayi assimmetrik ma‘lumot hisoblanadi. Vahima holatida omonatchilar o‘z 
omonatining xavfsizligidan qo‘rqishadi va bank kredit portfelining sifatini bilgan 
holda o‘z omonatlarini bank muvaffaqiyatsizlikka uchraguniga qadar qaytarib 
olishga harakat qiladilar. 
Oxir oqibatda davlat va xususiy korxonalar to‘lovga qobilyati bo‘lmagan 
firmalarni sotib yuborishdi yoki yopib yuborishdi. Moliya bozorida noqaniqlik 
kamaydi, fond bozori qayta tiklandi va natijada balans yaxshilandi. Moliyaviy 
yemirilish kamayib, natijada moliyaviy inqiroz ham pasaydi. Yaxshi amal 
qilayotgan moliya bozorlari yana sahnaga chiqdi. 
3-bosqich: Qarzlar deflyatsiyasi (15.1-chizma) 
Agar iqtisodiyotdagi pasayish narxlarning keskin tushib ketishiga ta‘sir 
ko‘rsatsa, tiklanish jarayonida qisqa muddatli uzilish bo‘ladi. Inflyatisya darajasi 
o‘rtacha bo‘lgan ko‘pchilik rivojlangan mamlakatlarda qat‘iy belgilangan foizli 
ko‘p uzoq muddatli shartnomalar 10 yil yoki undan yuqori bo‘lgan muddatlarga 
berilgan. Uzoq muddatli shartnomalarda qat‘iy belgilangan foiz stavkalari 
nominal qiymatda bo‘lishiga qaramasdan, narxlarning to‘satdan tushib ketishi 
qarz oluvchi firmalarning majburiyatini oshiradi. Lekin qarzning real qiymatiga 
ta‘sir ko‘rsatmaydi. Demak, shunday qilib qarz oluvchi firmaning aktiv va 
majburiyatlari real qiymatda tushib ketadi. 
Sof qiymatdagi pasayishlar qanday yuzaga kelganini aniqroq tushunish 
uchun quyidagi holatga e‘tibor qarataylik. Firma 2013-yilda $100 million aktivga 
va $90 million uzoq muddatli majburiyatga ega. Demak, firma $10 million sof 

---

73 
qiymatga ega bo‘ladi ya‘ni firma aktivlari va majburiyatlari o‘rtasidagi farq. Agar 
2014yilda narxlarda 10% tushish kuzatilsa, 2013-yilda majburiyatlaning real 
qiymati $99 million ga oshib ketadi. Lekin aktivlar miqdoriga ta‘sir ko‘rsatmaydi. 
Oxir oqibatda, 2013-yilda real sof qiymat $10 milliondan $1 million ga tushib 
ketadi($100 million $99 million). 
Narxlar darajasidagi kutilmagan pasayish, qarz oluvchi firmalar 
aktivlarining real sof qiymati tushib ketishi va kreditning riski yuqori bo‘lishi kabi 
muammolarni keltirib chiqaradi. Amerika tarixidagi iqtisodiyot o‘sish 
darajasining pasayishi va kreditlash sohasidagi yuqori darajadagi inqiroz Buyuk 
turg‘unlik davri hisoblanadi.