“ Talqin va tadqiqotlar ” ilmiy-uslubiy jurnali
Yüklə 468,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
“
Talqin va tadqiqotlar ” ilmiy-uslubiy jurnali №15 48 kamchilik bolaning jismoniy va psixik rivojlanishining buzilishiga olib kelsa, bunday bola anomal deb hisoblanadi. Eshitishning pasayishi bolaning nutqiy rivojlanishiga salbiy ta’sir etadi: nutqning muloqot qilish, idrok etish, fikrlash, bilish faoliyatini rivojlantirish vositasi sifatida rivojlanishiga to‘sqinlik qiladi. Ta’lim muassasasida pedagogik jarayonni to‘g‘ri tashkillashtirish, eshitishning pasayishi bilan bog‘liq umumiy va xususiy jihatlarni tushunish uchun maktabgacha yoshdagi bolalarning psixik rivojlanish xususiyatlarini bilmoq zarur. Zaif eshituvchini tekshirish jarayonida eshituvchidan foydalangan holda nutqni idrok etish imkoniyatlari aniqlanadi. Zaif eshituvchining birinchi darajasida, eshituvning pasayishi 50 db dan oshmaganda, bola 1-2 metrdan uzoq masofada gaplashish balandligidagi nutqni aniq qabul qila olgani sababli , nutqiy muomalaga kirisha oladi. Zaif eshituvchining ikkinchi darajasida, ya’ni eshituv 50– 70 dbgacha pasayganda, so‘zlashuv, nutq 1 metrdan uzoq bo‘lmagan masofadan qabul qilinganligi sababli, nutqiy muomala qiyinlashadi. Zaif eshituvchining 3-darajasida, ya’ni eshituvning pasayishi 70 db dan ortganda, nutqiy muloqot buziladi, sababi, gaplashish balanligidagi so‘zlashuv nutq quloq yonida ham noaniq idrok etiladi. Ma’lumki, eshituv holati 15-20 db ga pasayishi bilan, nutqni egallashda qiyinchiliklar vujudga keladi. L.V.Neyman ushbu holatni «normal eshituvchi va zaif eshituvchining chegara holati» deb hisoblaydi. L.V.Neyman tasnifiga ko‘ra zaif eshituvchi va karlik o‘rtasidagi shartli chegara 85 db doirasida bo‘ladi. Eshituv holatining pasayishi karlik darajasida bo‘lgan holda, nutqni mustaqil ravishda (tabiiy) o‘rganish imkoniyati bo‘lmaydi. Idrok etilayotgan tovushlar chastotasining doirasiga qarab 4 guruhdagi kar bolalar farqlanadi: 1-guruh – eng past chastotali tovushlarni idrok etadigan bolalar (125-250 Gs). 2-guruh – 500 Gs gacha bo‘lgan chastotalarni idrok etadigan bolalar. 3-guruh – 1000 Gs gacha bo‘lgan chastotalarni idrok etadigan bolalar. 4-guruh – keng diapazondagi chastotalarni, ya’ni 2000 Gs va undan balandroq tovushni idrok etadigan bolalar. Eshitish qoldiqlari minimal bo‘lgan (1-2 guruhdagi) kar bolalar yaqin masofadan qattiq tovushlarni (baqiriq, parovoz qichqirig‘i, nog‘ora ovozi) idrok etishga qodir bo‘ladilar. 3-4 guruhdagi kar bolalarning eshitish qoldiqlari sezilarliroq bo‘ladi, shu sababli ular kichik masofadan turli chastotalar ovozlar (turli musiqa asboblar va o‘yinchoqlar, hayvonlarning qattiq hayqirishi, ayrim maishiy tovushlar: qo‘ng‘iroq, telefonning jiringlashi)ni idrok etib, farqlay oladilar. 3-4 - guruh kar bolalar tanish bo‘lgan bir nechta so‘z yoki bo‘g‘inlarni farqlay oladilar. Shunday qilib, barcha kar bolalar turli miqdordagi eshitish qoldiqlariga ega bo‘ladilar. Maxsus eshitish qobiliyatini rivojlantirish bo‘yicha mashg‘ulotlar borliqdagi tovushlarni bilishga xizmat qiladi hamda og‘zaki nutqni rivojlantirishga |