0 ‘z b e k is t 0n respublikasi oliy уа 0 ‘rta m axsus ta’lim vazirligi
(p a rs lumbodorsalis; 6-m. serratus posterior a s c e n d e n s ) k o 'k r a k
Yüklə 4,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
(p a rs lumbodorsalis; 6-m. serratus posterior a s c e n d e n s )
infenor. . . . .
qirrali o'simta usti boylamidan boshlanib, spina scapulae ga birikadi. Mushakning yuqori tutamlari pastga va lateral tomonga, o'rta tutamlari ko'ndalangiga, pastki tutamlari esa yuqoriga va lateral tomonga yo'naladi. Faoliyati: ikki tomonlama qisqarsa, kurakni bir-biriga yaqinlashtiradi. Yuqori tutamlari qisqarsa, kurak yuqoriga ko'tarilib pastki burchagi oldinga va tashqariga suriladi, pastki tutamlari qisqarsa, kurakni pastga tomon tortadi. Innervatsiyasi:
(C1[I [V). 2. Orqaning serbar mushagi (m. latissimus dorsi) uchburchak shaklidagi yassi, serbar mushak bo'lib, orqaning pastki qismini qoplaydi. Bu mushak pastki oltita ko'krak va barcha bel umurtqalarining qirrali o'simtalaridan, pastki to'rtta qovurg'a burchagi hamda yonbosh suyagining tashqi qirrasidan boshlanadi. Mushak tolalari yuqoriga va tashqariga yo'nalib torayadi va yelka suyagining kichik bo'rtig'i qirrasiga birikadi. Faoliyati: qo'lni orqaga, pastga tortib tanaga yaqinlashtiradi va pronatsiya qiladi. Innervatsiyasi: n.thorocodorsalis. Ikkinchi qavatda: 1. Kurakni ko'taruvchi mushak (m.levator scapulae) to'rtta yuqori bo'yin umurtqalari ko'ndalang o'simtasining orqa do'mbog'idan boshlanib pastga tomon yo'naladi va kurakning ichki chekkasiga yuqori burchagi bilan kurak o'simtasi oralig'ida birikadi. Faoliyati: kurakni yuqoriga ko'taradi va umurtqa pog'onasiga yaqinlashtiradi. Innervatsiyasi: n. dorsalis scapulae. 2.
Kichik va katta rombsimon mushaklar (mm. rhomboidei minor et major). Kichik mushak VII bo'yin va I ko'krak umurtqasi, katta mushak esa II—V ko'krak umurtqalarining qirrali o'simtalaridan boshlanadi. Mushak tolalari yuqoridan pastga va lateral tomonga yo'nalib, kurakning ichki qirrasiga birikadi. Faoliyati: kurakni umurtqa pog'onasiga yaqinlashtiradi va yuqoriga tortadi. Innervatsiyasi: n. dorsalis scapulae. Orqaning qovuig'alaiga birikuvehi mushaklari uchinchi qavatda joylashgan orqaning ustki va pastki tishsimon mushagidan iborat.
Orqaning yuqorigi tishsimon mushagi (m. serratus posterior superior) rombsimon mushaklar oldida yotadi. VI—VII bo'yin va I—II ko'krak umurtqalarining qirrali o'simtalaridan boshlanadi. Yuqoridan pastga va lateral tomonga qiya yo'nalib, II—V qovuig'alaming orqa yuzasi qovurg'a burchagining tashqarisiga birikadi. Faoliyati: qovurg'alami ko'taradi. Innervatsiyasi:
2. Orqaning pastki tishsimon mushagi (m. serratus posterior inferior) orqaning serbar mushagi oldida yotadi. U XI—XII ko'krak, I—II bel umurtqalarining qirrali o'simtalaridan boshlanib, IX—XII qovurg'alaming orqa yuzasiga birikadi. Faoliyati: qovurg'alami pastga tushiradi. Innervatsiyasi: n. intercostales. O rqaning chuqur m ushaklari Orqaning chuqur mushaklari umurtqalaming qirrali va ko'ndalang o'simtalari, qovurg'alar burchagi o'rtasidagi egatlarda joylashib, uch: yuza, o'rta va chuqur qavatlami hosil qiladi. Yuza qavatda bosh va bo'yinning qayishsimon va gavdani tiklovchi mushaklar yotadi.
. Boshning qayishsimon mushagi (m. splenius capitis) ensa boylamining pastki qismi, VII bo'yin va yuqorigi 3 - 4 - ko'krak umurtqalarining qirrali o'simtalaridan boshlanadi. Mushak tolalari yuqoriga lateral yo'nalib, ustki ensa chizig'i lateral qismiga va so'rg'ichsimon o'simtaga birikadi. Faoliyati: ikki tomonlama qisqarsa, bosh va bo'yinni orqaga tortadi. Bir tomonlama qisqarsa, boshni o'z tomoniga tortadi. Innervatsiyasi: C 1H—CV1U bo'yin nervlarining orqa shoxlari. 2. Bo'yinning qayishsimon mushagi (m. splenius cevicis) III— V ko‘krak umurtqalarining qirrali o'simtasidan boshlanib, 2—3 ta yuqorigi bo'yin umurtqalarining ko'ndalang o'simtasining orqa do'mboqehasiga birikadi. Faoliyati: ikki tomonlama qisqarsa, umurtqa pog'onasining bo'yin qismini orqaga tortadi. Bir tomonlama qisqarsa, o'z tomoniga buradi. Innervatsiyasi: Cm— Сvii bo'yin nervlarining orqa shoxlari. 3.Gavdani tiklovchi mushak (m. erector spinae) orqaning eng kuchli autoxton mushagi bo'lib, umurtqa pog'onasining bor bo'yicha tortilgan. U qalin, pishiq pay vositasida dumg'azaning orqa yuzasidan, bel, XII va XI ko‘krak umurtqalarining qirrali o'simtalaridan, yonbosh suyagi qirrasining orqa qismidan boshlanadi. Mushak tolalari yuqori tomonga yo‘nalib, yuqori bel umurtqalari sohasida uch qismga: Iateral-qovurg'alaiga birikuvehi yonbosh- qovurg'a, oraliq-ko'ndalang o‘simtalarga birikuvehi eng uzun va medial- qirrali o ‘simtalarga birikuvehi qirrali mushaklarga bo'linadi. Yonbosh-qovuig'a mushagi (m. ffiocostalis) qismlarining joylashish sohasiga qarab uchga bo'linadi. Belning yonbosh-qovurg'a mushagi
pastki oltita qovuig'aning burchagiga birikadi. Ko'kiakning yonbosh- qovurg'a mushagi
pastki oltita qovuig'aning oldingi mushak birikkan joyidan ichkariroqda boshlanib, yuqoridagi oltita qovuig'aning burchagiga va VII bo'yin umurtqasining ko'ndalang o'simtasi orqa yuzasiga birikadi. Bo'yinning yonbosh-qovuig‘a mushagi
qovuig'a burchagining oldingi mushak birikkan joyidan ichkarida boshlanib, IV—VI bo'yin umurtqasining ko'ndalang o'simtasining orqa do'mbog'iga birikadi. Faoliyati: umurtqa pog'onasini yozadi, qovurg'alami pastga tushiradi. Bir tomonlama qisqarsa, umurtqa pog'onasini o'sha tomonga bukadi. Eng uzun mushak
(m. longissimus) umurtqa pog'onasini tiklovchi mushakning o'rta qismini tashkil qilib, uch qismga bo'linadi: ko'krak qafasining eng uzun mushagi
(m. longissimus thoracis) pastki to'qqizta qovurg'aning burchagi va bo'rtig'i oralig'iga, barcha ko'krak umurtqalarining ko'ndalang o'simtasi uchiga birikadi. Bo'yinning eng uzun mushagi (m. longissimus cervicis) beshta yuqori ko'krak umurtqalarining ko'ndalang o'simtasi uchidan boshlanib, VI—II bo'yin umurtqasining ko'ndalang o'simtasi orqa do'mbog'iga birikadi. Boshning uzun mushagi
I—III ko'krak va I II —VII bo'yin umurtqasining ko'ndalang o'simtasidan boshlanib, chakka suyagi so'rg'ichsimon o'simtasining orqa yuzasiga birikadi. Faoliyati: umurtqa pog'onasini yozadi, yon tomonga bukadi. Bosh qismi boshni orqaga tortib, yuzni o'z tomoniga buradi. Qirrali mushak
gavdani tiklovchi mushakning ichki tomonida bo'yin va ko'krak umurtqalarining qirrali o'simtalari yonida yotadi. Bu mushak ham uch qismdan iborat. Ko'krak qafasining qirrali mushagi (m.spinalis thoracis) 11—I bel va XII, XI ko'krak umurtqasining qirrali o'simtasidan boshlanib, yuqorigi sakkizta ko'krak umurtqasining qirrali o'simtasiga birikadi. Bo'yinning qirrali mushagi (m.spinalis cervicis) I—II
ko'krak, VII bo'yin umurtqasi va ensa boylamining pastki qism idan boshlanib, II—IV bo'yin umurtqasining qirrali o'simtasiga birikadi. Boshning qirrali mushagi
yuqorigi ko'krak umurtqalarining qirrali o'sim tasidan boshlanib, tashqi ensa bo'rtig'i sohasiga birikadi. Faoliyati: umurtqa pog'onasini yozadi. Gavdani tiklovchi mushak qismlarini orqa miya nervlarining orqa shoxlari innervatsiya qiladi. O'rta qavatda: Ko'ndalang-qirrali mushak (m. transversospinalis) um urtqalam ing ko'ndalang va qirrali o'simtalari o'rtasidagi egatda bir necha qavat bo'lib joylashib,
bu mushak umurtqalaming ko'ndalang va qirrali o'simtalari o'rtasida yuqoriga qiya yo'nalgan tolalardan iborat. Uning tolalari turli uzunlikka ega bo'lib, nechta umurtqaning ustidan o'tishiga qarab uch guruhga bo'linadi: ko'ndalang-qirrali mushakning yuza joylashgan qismi yarim qirrali mushak (mm. semispinalis) 4—6 ta umurtqa ustidan o'tib birikadi. Uning o'rta qavatida joylashgan ko'p bo'lakli mushak
2-4 ta umurtqa ustidan o'tib biriksa, chuqur joylashgan burovchi mushak
bitta umurtqa ustidan o'tib keyingjsiga birikadi. Faoliyati: umurtqa pog'onasini bo'ylama o'q atrofida buradi. Innervatsiyasi: orqa miya nervlarining orqa shoxlari. Chuqur qavatda: 1. Qirrali o'simtalararo mushak (m.interspinales) ham medial egatda joylashgan bo'lib, ikki qo'shni umurtqaning qirrali o'simtalari o'rtasidan tortilgan bo'ladi. Faoliyati: umurtqa pog'onasini yozadi. 2. Ko'ndalang o'simtalararo mushak
qo'shni
umurtqalaming ko'ndalang o'simtasi o'rtasida tortilgan bo'ladi. Faoliyati: umurtqa pog'onasini o'z tomoniga bukadi. Innervatsiyasi: orqa miya nervlarining orqa shoxlari. Bolalarda orqa mushaklari, ayniqsa, chuqur guruhi yaxshi taraqqiy etmagan bo'ladi. Ulaming qisqaruvchi qismi payiga nisbatan katta bo'lib, orqa mushaklari bolalikning birinchi va balog'at davrida tez o'sadi. Orqa fassiyalari Orqada uchta fassiya tafovut qilinadi: 1.Orqaning yuza fassiyasi, yupqa biriktiruvchi to'qimali parda bo'lib, orqaning yuza mushaklarini qoplaydi. 2.Ensa fassiyasi
bo'yinning orqa tomonida yuza va chuqur mushaklar orasida yotadi. Ichki tomondan ensa boylamiga birikib ketsa, tashqi tomondan bo'yinning yuza fassiyasiga o'tib ketadi. З.К о’кгак-bel fassiyasi (fascia thorocolumbalis) orqaning chuqur mushaklari uchun qin hosil qiladi. U ikki varaqdan iborat bo'lib, yuza varag'i bel umurtqalarining ko'ndalang o'simtasi bilan XII qovurg'a va yonbosh qirrasi o'rtasida tortilgan bo'ladi. Yuza varag'i pastda yonbosh qirraga, tashqi tomondan qovurg'alar burchagiga, ichki tom ondan ko'krak, bel va dumg'aza umurtqalarining qirrali o'simtalariga birikadi. Bu fassiya bel sohasida qalinlashadi.
Qo'lning erkin va ko'p qirrali harakati uning ko'p sonli mushak larining qisqarishi natijasida bo'ladi. Qo'l mushaklari qo'lning faoliyatiga mos ravishda joylashgan bo'lib, uning nozik harakatlarini bajarishda ishtirok etadi. Q o'l mushaklari yelka kamari mushaklari va qo'lning erkin qismi mushaklariga (53-rasm) bo'linadi. Uning oldingi o'm rov qismi (pars clavicularis) tutamlari o'm rov suyagining lateral 1/3 qismidan boshlanib 53-rasm. Chaqaloqning qo‘l mushaklari (ynza qavati). 1-clavicula; 2-m.pectoraIis major, 3-m. latissimus dorsi; 4-m.triceps brachii; 5-m. brachialis; 6-m.flexor cajpi ulnaris; 7-m. flexor digitorum superficialis; 8-m.flexor digiti minimi brevis; 9-m.abductor pollicis brevis; 10-m.flexor pollicis brevis; 11-m. flexor carpi radialis; 12-m.brachioradialis; 13-m.biceps brachii; 14-m.deltoideus. oldinga, pastga va lateral tomonga yo'naladi. O'rta akrom ion qismi
tutam lari akrom iondan boshlanib, yuqoridan pastga yo'naladi. Orqa kurak qiirasi qismi (pars spinalis) tutamlari kurak qirrasidan boshlanib, pastga va lateral tomonga yo'naladi. Uchala qismi tolalari har tomondan yelka suyagining tashqi yuzasiga yo'naladi va deltasimon mushak bo'rtig'iga birikadi. Faoliyati; mushak tolalari barobar qisqarsa, qo'lni tanadan uzoqlashtirib gorizontal holatgacha k o 'ta r a d i. U n in g o ld in g i o 'm ro v q ism i qisqarganida yelkani bukib, ichkariga buradi va ko'tarilgan qo'lni tushiradi. Uning orqa kurak qismi qisqarsa, yelkani yozib tashqariga buradi, ko'tarilgan qo'lni tushiradi. O'rta akromion qismi q isq a rsa, q o 'ln i ta n a d a n u z o q la s h tira d i. Innervatsiyasi; n.axi]laris. 2.
K urak qirrasi ustidag i m u shak (m . supraspinatus) kurakning qirra usti chuqurchasini to'ldirib turadi. Kurakning orqa yuzasi qirra usti sohasi va qirra usti fassiyasidan boshlanadi. Mushak tolalari lateral tomonga yo'nalib yelka suyagi katta bo'rtig'ining ustki yuzasiga birikadi. Mushak tolalarining bir qismi yelka bo'g'im xaltasiga chatishib ketadi. Faoliyati; yelkani tanadan uzoqlashtiradi, yelka bo'g'im i xaltasini tortadi. Innervatsiyasi:
3. Kurak qirrasi ostidagi mushak (m. infraspinatus) kurak orqa yuzasining qirra osti sohasi va shu nomli fassiyadan boshlanadi. Mushak tolalari lateral va yuqoriga yo’nalib yelka suyagi katta bo'rtig'ining o’rta qismiga birikadi. Faoliyati: yelkani tashqariga (supinatsiya) buradi. Innervatsiyasi:
4. Kichik yumaloq mushak (m. teres minor) kurakning tashqi qirrasi va qirra osti fassiyasidan boshlanib, yelka suyagi katta bo'rtig'ining pastki yuzasiga birikadi. Faoliyati: yelka suyagini tashqariga (supinatsiya) buradi. Innervatsiyasi: n. axillaris. 5. Katta yumaloq mushak (m. teres major) kurakning tashqi qirrasining pastki qismi ostki burchagi va qirra osti fassiyasidan boshlanadi. Mushak tolalari kurak suyagining lateral chekkasi bo'ylab yo'nalib yelka suyagi kichik bo'rtig'i qirrasiga orqaning serbar mushagi payidan pastroqda va biroz orqaroqda birikadi. Faoliyati: kurak qimiriamay tuiganida ko'tarilgan qo'lni pastga tushirib tanaga yaqinlashtiradi va ichkariga (pronatsiya) buradi. Qo'l qimiriamay tursa, kurakning pastki burchagini tashqariga va oldinga tortadi. Innervatsiyasi: n. subscapularis. 6. Kurak osti mushagi (m. subscapularis) keng, qalin uchburchak shaklida bo’lib, kurakning qovurg’a yuzasini qoplab turadi. Kurak osti chuqurchasi va kurakning tashqi qirrasidan boshlanib, yassi pay bilan yelka suyagi kichik bo'rtig'i va uning qirrasiga birikadi. Faoliyati: yelkani ichkariga (pronatsiya) buradi va tanaga yaqinlashtiradi. Innervatsiyasi: n. subscapularis. Q o‘lning erkin qismi mushaklari. Yelka mushaklari Yelka mushaklari oldingi (bukuvchi) va orqa (yozuvchi) mushaklarga bolinadi. Ular o'zaro yelkaning xususiy fassiyasi qatlamlaridan hosil bo'lgan medial va lateral mushaklararo to'siqlar vositasida ajrab turadi. Yelkaning oldingi guruh m ush ak lari uchta: yelkaning ikki boshli m ushagi, tumshuqsimon o'simta-yelka mushagi va yelka mushagidan iborat. 1. Yelkaning ikki boshli mushagi (m. biceps brachii)ning ikki: uzun va kalta boshchasi bor. Uzun boshchasi
kurak suyagining bo'g'im usti bo'rtig'idan boshlanadi. Uning payi yelka bo'g'im i xaltasi ichida bo'rtiqlararo egatda yotadi. Kalta boshchasi (caput breve) kurakning tumshuqsimon o'simtasidan boshlanadi. Yelkaning o'rta qismida mushakning ikkala boshchasi o'zaro birikib duk shaklidagi umumiy qorincha hosil qiladi. Mushak payi bilak suyagi bo'rtig'iga birikadi. Faoliyati: yelkani yelka bo'g'imida bukadi. Bilakni tirsak bo'g'imida bukadi va tashqariga (supinatsiya) buradi. Innervatsiyasi:
2. Tumshuqsimon o'sim ta—yelka m u sh a g i
tum shuqsim on o'sim taning uchidan 13 boshlanadi. U ning yassi payi yelka suyagining m edial yuzasiga, kichik bo'rtiq qirrasidan pastroqqa birikadi. Faoliyati: yelkani yelka bo'g'imida bukadi va tanaga yaqinlashtiradi. Innervatsiyasi: musculocutaneus. 3. Yelka mushagi (m. brachialis) yelka
1 ■
9 suyagining pastki uchdan ikki qismidan, 10 3
deltasimon mushak bo'rtig'i va tirsak bo'g'im i xaltasi oralig'idan boshlanib, tirsak suyagi bo'rtig'iga birikadi. Faoliyati: b ila k n i tirsak b o 'g 'im id a bukadi. Innervatsiyasi:
pinatus; 3-spina scapulae; 4-tuberculum majus humeri; 5-m. deltoideus; 6-caput lateralae m.triceps brachii; 7-caput longum m. triceps brachii; 8-to‘rt tomonli teshik; 9-uch tomonli teshik; 10-m. teres major; 11-m. teres minor; 12-m. infraspinatus; 13-m.rhomboideus major; 14-m. rhomboideus minor.
Yelkaning orqa guruh mushaklari ikkita: ancha katta bo'lgan yelkaning uch boshli mushagi va tirsak mushagidan iborat. 1. Yelkaning uch boshli mushagi (m. triceps brachii, 43-rasm) kuchli rivojlangan bo'lib, yelkaning orqa yuzasini qoplaydi. U uchta alohida boshcha bilan boshlanadi. Tashqi boshchasi (caput laterale) yelka suyagining tashqi yuzasidan va lateral mushaklararo to‘siqdan, ichki boshchasi
yelka suyagining orqa yuzasidan, lateral va medial mushaklararo to'siqdan boshlanadi. Uzun boshchasi
kurakning bo‘g‘im osti bo‘rtig‘idan boshlanib mushak qorinchasini hosil qiladi. Unga yelka suyagi orqa yuzasining o'rta qismida tashqi va ichki boshchalar qo'shilib mushakni hosil qiladi. Mushakning yassi va keng payi tirsak suyagining tirsak bo'rtig'iga birikadi. Faoliyati: bilakni tirsak bo'g'imida yozadi. Uzun boshi yelkani yelka bo'g'imida yozadi va tanaga yaqinlashtiradi. Innervatsiyasi: n. radialis. 2. Tiisak mushagi (m. anconeus) uchburchak shaklida. U yelka suyagining tashqi o'simtasining orqa yuzasidan boshlanib, tirsak suyagi yuqori uchining orqa yuzasiga birikadi. Faoliyati: bilakni tiisak bo'g'imida yozadi. Innervatsiyasi: n.radialis. Bilak mushaklari Bilak mushaklari ko'p sonli bo'lib, ko'p bo'g'imli mushaklar turkumiga kiradi, chunki ular tirsak, bilak- kaft usti va qo'l panjasi bo'g'imlariga ta ’sir etadi. Bilak mushaklari faoliyat jihatidan ikki guruhga: oldingi (bukuvchi va p ro n a to rla r), o rq a (yozuv chi va supinatorlarga) bo'linadi. i
Bilakning oldingi guruh mushaklariga (55-rasm) qo'l 2 kaftini va barmoqlarini bukuvchi yettita va ikkita pronatsiya qiluvchi mushaklar kiradi. Bu mushaklaming ko'pchiligi yelka suyagi ichki o'simtasi va bilak fassiyasidan boshlanadi. Bilakning oldingi guruh mushaklari to 'rt qavat bo'lib joylashadi. Birinchi qavat mushaklari: 1. Bilakni ichkariga burovchi yumaloq mushak (m. pronator teres) yelka suyagining ichki o'simtasi va yelkaning medial mushaklararo to'sig'i, bilak fassiyasi va tirsak suyagi tojsimon o'simtasidan boshlanadi. Pastga 55-rasm. 0 ‘ng bilak mnsbaklari (uchunchi qavat). 1-m. flexor digitorum profundus; 2-m. flexor carpi ulnaris; 3-m. opponens digiti minimi; 4-m. opponens pollicis; 5-m. flexor pollicis brevis; 6-m. pronator quadratus; 7-m. flexor poUicis longus; 8-m. extensor carpi radialis longus; 9-m. supinator; 10-m. brachioradialis. va tashqariga yo'nalib, bilak suyagi lateral yuzasining o ‘rta qismiga birikadi. Faoliyati: bilakni pronatsiya qiladi va uni tirsak bo‘g‘imida bukishda ishtirok etadi. Innervatsiyasi:
2. Qo‘l panjasini bilak tomonga bukuvchi mushak (m. flexor carpi radialis) yelka suyagining ichki o'sim tasi, yelka fassiyasi va yelkaning medial mushaklararo to‘sig‘idan boshlanadi. Bilakning o'rta qismida uzun payga o'tib, II kaft suyagi asosiga birikadi. Faoliyati: kaft ustini oldinga bilak suyagi tomoniga bukadi. Innervatsiyasi:
3. Kaftning uzun mushagi (m. palmaris longus) qisqa duksimon qormchaga ega. Bu mushak yelka suyagining ichki o'simtasi, medial mushaklararo to'siqdan boshlanib uzun pay vositasida kaft aponevroziga birikadi. Ba’zan bu mushak bo'lmasligi mumkin. Faoliyati: kaft aponevrozini taranglaydi va kaftni bukadi. Innervatsiyasi: n.medianus. 4. Qo'l panjasini tirsak tomonga bukuvchi mushak (m. flexor carpi ulnaris)ning ikki: yelka va tirsak boshchasi bo'ladi. Yelka boshchasi Yüklə 4,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|