0 ‘z b e k is t 0n respublikasi oliy уа 0 ‘rta m axsus ta’lim vazirligi
Yüklə 4,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
n. peroneus profundus innervatsiya qiladi.
Boldirning orqa guruh mushaklari ikki: yuza va chuqur qavat bo'lib joylashadi. Yuza qavatda kuchli rivojlangan boldirning uch boshli mushagi bo'lib, u boldirda o'ziga xos yumaloqlikni hosil qiladi. 1. Uch boshli mushak
ikki: yuza joylashgan boldir mushagi va kambalasimon mushakdan iborat. 1. Boldir mushagi
ikki bo'g'imli mushak bo'lib, tizza va oshiq-boldir bo'g'imlariga ta’sir qiladi. Uning ikkita boshchasi bor. Medial boshchasi
son suyagining ichki do'ngsimon o'simtasidan, lateral boshchasi (caput laterale) esa son suyagining tashqi do'ngsimon o'simtasi ustidan boshlanadi. Boldirning o'rtasida ikkala boshchasi qalin yassi payga o'tib pastga tomon torayadi va kambalasimon mushak payi bilan qo'shilib, tovon (axil) payini hosil qiladi va tovon suyagi do'ngligiga birikadi. 2. Kambalasimon mushak (m. soleus) boldir mushagining oldida joylashgan qalin yassi mushak. U katta boldir suyagining orqa yuzasidagi
dan boshlanib, yassi pay bilan boldir mushagi payiga qo'shiladi. Faoliyati: boldirning uch boshli mushagi qisqarganida boldimi va oyoq panjasini bukadi. Innervatsiyasi:
8 3. Kaft mushagi (m. plantarius) kichkina qorinchali, uzun payli mushak bo'lib har doim uchramaydi. Son suyagining tashqi do'ngsim on o'sim tasining orqa yuzasidan boshlanadi. Uning uzun payi boldir va kambalasimon mushaklar orasidan o'tib, ulaming paylari bilan birga tovon suyagi do'ngligiga birikadi. Faoliyati: s tizza bo'g'im i xaltasini taranglaydi, boldir va oyoq 4 panjasini bukishda ishtirok etadi. Innervatsiyasi: n.tibialis. Chuqur qavat yuza qavatdan (59-rasm) boldirning chuqur fassiyasi bilan ajralgan bo'lib to'rtta: taqim
longus; 2-m. extensor digitorum brevis; 3-maUeolus lateralis; 4-m. peroneus brevis; 5-m. peroneus longus; 6-m. soleus; 7-m. gastrocnemius; 8-m. biceps femoris.
osti, barmoqlami va bosh barmoqni bukuvchi uzun hamda orqa katta boldir mushaklari joylashgan. 4. Taqim osti mushagi (m. popliteus) taqim osti chuqurchasining tubida yotadi. Qalin pay bilan son suyagi tashqi do'ngsimon o'simtasining tashqi yuzasidan boshlanadi. U tizza bo'g'imining orqa yuzasiga tegib turadi va katta boldir suyagining orqa yuzasiga kambalasimon mushak chizig'i ustiga birikadi. Faoliyati: tizzani bukadi va ichkariga buradi. Tizza bo'g'imi xaltasini taranglaydi. Innervatsiyasi:
5. Barmoqlami bukuvchi uzun mushak (m. flexor digitorum longus) katta boldir suyagi orqa yuzasining kambalasimon mushak chizig'idan pastroqdan, boldir fassiyasi va boldirning orqa suyaklararo to'sig'idan boshlanadi. Uning payi pastga yo'nalib, ichki to'piqning orqasidan bukuvchi pay tutqichlar, so'ngra
ostidan o'tganidan so'ng to'rtta payga bo'linib II—V barmoqlaming distal falangalariga birikadi. Faoliyati: II—V barmoqlaming distal falangalarini bukadi, shuningdek, oyoq panjasini bukib tashqariga buradi. Innervatsiyasi:
6. Bosh barmoqni bukuvchi uzun mushak (m. flexor hallicis longus) kichik boldir suyagi tanasining pastki uchdan ikki qismidan, suyaklararo pardadan boshlanadi. Uning payi bukuvchi pay tutqichlar ostidan, ichki to'piq orqasidan, oshiq suyak orqa o'simtasi va sustentaculum tali ostidagi o'z nomidagi egatdan o'tib, bosh barmoqning distal falangasiga birikadi. Faoliyati: oyoq panjasi bosh barmog'ini bukadi, oyoq panjasini bukishda va yaqinlashtirishda, oyoq gumbazini m ustahkam lashda ishtirok etadi. Innervatsiyasi: n.tibialis. 7. Orqa katta boldir mushagi (m. tibialis posterior) boldirning orqa yuzasida chuqur yotadi. Kichik boldir suyagi tanasining orqa yuzasidan, katta boldir suyagi tashqi do'ngsimon o'simtasining pastki yuzasi, tanasining yuqorigi uchdan ikki qismi va suyaklararo pardadan boshlanadi. Uning kuchli payi bukuvchi pay tutqichlar va ichki to'piqning orqasidan oyoq kafti ostiga o'tadi va qayiqsimon suyak bo'rtig'iga, uchta ponasimon suyaklar, shuningdek IV kaft suyagi asosiga birikadi. Faoliyati: oyoq panjasini bukadi, ichki chekkasini ko'taradi, yaqinlashtiradi va supinatsiya qiladi. Innervatsiyasi:
Boldirning lateral yuzasida kichik boldirning uzun va kalta mushaklari oldingi va orqa mushaklararo to'siqlar o'rtasida joylashgan. 1.
Kichik boldirning uzun mushagi (m. peroneus longus) yuza joylashgan. Kichik boldir suyagi boshchasi va tanasining lateral yuzasidan boshlanadi. Mushak payi oshiq-boldir bo'g'imi sohasida tashqi to'siqni orqasidan ustki va pastki kichik boldir mushaklari pay tutqichi ostidan o'tadi. Oyoq panjasining ostida qiya yo'nalib I—II kaft suyaklari asosiga va medial ponasimon suyakka birikadi. Faoliyati: oyoq panjasining lateral chetini ko'tarib, medial chetini pastga tortadi pronatsiya qiladi. Innervatsiyasi: n.peroneus superficialis. 2. Kichik boldirning kalta mushagi (m. peroneus brevis) kichik boldir suyagi lateral yuzasining pastki uchdan ikki qismidan va boldirning mushaklararo to‘sig‘idan boshlanadi. Mushak payi tashqi to'piqning orqasidan ustki va pastki kichik boldir mushaklari pay tutqichlari ostidan o‘tib V kaft suyagi asosiga birikadi. Faoliyati: oyoq panjasining lateral chetini ko'taradi, medial chetini pastga tushiradi. Innervatsiyasi:
Oyoq panjasi mushaklari oyoq panjasi suyaklari sohasida boshlanadi va birikadi. Ular oyoq panjasining ustki (dorsal) yuzasida joylashgan yozuvchi va ostki (kaft) yuzasida joylashgan bukuvchi guruhlarga bo'linadi. Oyoq panjasining ustki (d orsal) mushaklari 1. Barmoqlami yozuvchi kalta mushak (m. extensor digitorum brevis) tovon suyagining oldingi yuqori va lateral yuzasidan boshlanadi. U uchta payga bo'linib, 11—IV barmoqlarga yetib boradi va barmoqlami yozuvchi uzun mushak paylarining lateral tomoniga qo'shilib, ular bilan birga barmoqlaming o'rta va distal falangalariga birikadi. Faoliyati: barmoqlami yozuvchi uzun mushak payi bilan birga barmoqlami yozishda ishtirok etadi. Innervatsiyasi: n.peroneus profundus. 2. Bosh barmoqni yozuvchi kalta mushak (m. extensor hallicis brevis) oldingi mushakning medial tomonida yotadi. Tovon suyagining oldingi ustki yuzasidan boshlanadi. Medial va old tomonga yo'nalib, bosh barmoqning proksimal falangasiga birikadi. Faoliyati: bosh barmoqni yozishda ishtirok etadi. Innervatsiyasi:
Oyoq panjasining ostki (kaft) tomonidagi mushaklar ham qo'l kaftiga o'xshab uch: medial, lateral va o'rta guruhga bo'linadi. Qo'l kaftidan farqli ravishda oyoq kafti tomonda 14 ta mushak bor. Shundan medial guruh mushaklari uchta, lateral guruhda ikkita mushak bor. O'rta guruh mushaklariga chuvalchangsimon, suyaklararo mushaklardan tashqari barmoqlami bukuvchi kalta va oyoq kaftining kvadrat mushagi ham kiradi.
Medial guruh mushaklariga bosh barmoq tomonda joylashgan bosh barmoqni uzoqlashtiruvchi mushak, bosh barmoqni bukuvchi kalta mushak va bosh barmoqni yaqinlashtiruvchi mushak kiradi. 1. Bosh barmoqni uzoqlashtiruvchi mushak (m. abductor hallicis) tovon
suyagi do'ngligining medial o'simtasi, pastki bukuvchi pay tutqich va kaft aponevrozidan boshlanadi. U oyoq panjasining medial chekkasi bo'ylab yo'nalib, bosh barmoq proksimal falangasi asosining medial tomoniga birikadi. Faoliyati: bosh barmoqni boshqa barmoqlardan uzoqlashtiradi va medial tomonga tortadi. Innervatsiyasi: n.plantaris medialis. 2. Bosh barmoqni bukuvchi kalta mushak
kubsimon suyak kaft yuzasining medial tomoni, ponasimon suyaklaming kaft yuzasi va kaft boylamidan boshlanadi. U ikki qismga bo'linadi: lateral qismi bosh barmoq proksimal falangasi asosiga biriksa, medial qismi I kaft- barmoq bo'g'im i sohasidagi sesamasimon suyakka birikadi. Faoliyati: bosh barmoqni bukadi. Innervatsiyasi: lateral qismini n.plantaris lateralis, medial qismini n. plantaris medialis. 3. Bosh barmoqni yaqinlashtiruvchi mushakning (m. adductor hallicis) ikki: qiyshiq va ko'ndalang boshchasi bor. Qiyshiq boshchasi (caput obliquum) kubsimon, lateral ponasimon, II, III va IV kaft suyaklarining asosidan boshlanib, medial va oldinga tomon yo'naladi. Ko'ndalang boshchasi
III—V kaft-barmoq bo'g'imlari xaltasidan boshlanadi. Ikkala boshchaning paylari o'zaro qo'shilib bosh barm oq proksimal falangasining asosiga va lateral sesamasimon suyakka birikadi. Faoliyati: bosh barmoqni boshqa barmoqlarga yaqinlashtiradi. Innervatsiyasi:
Oyoq kaftin in g lateral guruh m ushaklariga kichik b a rm o q n i uzoqlashtiruvchi va bukuvchi kalta mushaklar kiradi. 1. Kichik barmoqni uzoqlashtiruvchi mushak (m. abductor digiti minimi) tovon suyagi do'ng'ligining kaft yuzasidan, V kaft suyagi bo'rtig'idan, oyoq kafti aponevrozidan boshlanadi. Mushak payi oyoq kaftining lateral chekkasi bo'ylab yo'nalib kichik barmoq proksimal falangasi asosining lateral tomoniga birikadi. Faoliyati: kichik barmoqni uzoqlashtiradi va bukadi. 2. Kichik barmoqni bukuvchi qisqa mushak (m. flexor digiti minimi) V kaft suyagining kaft yuzasining medial tomonidan va kaftning uzun boylamidan boshlanadi. Mushak payi kichik barmoqning proksimal falangasi asosiga birikadi. Faoliyati: kichik barmoqni bukadi. Lateral guruh mushaklami n.plantaris lateralis innervatsiya qiladi. O 'rta guruh mushaklari 1.
Barmoqlami bukuvchi kalta mushak (m. flexor digitorum brevis) kaft
aponevrozi ostida yotadi. Tovon suyagi do'ngligining kaft yuzasi oldingi qismidan va oyoq kafti aponevrozidan boshlanadi. Mushak qorinchasi to'rtta payga bo'linadi. Bu paylar И—V barmoqlaming proksimal falangasi sohasida ikki dastaga bo'linib, II—V barmoqlaming o'rta falangasiga birikadi. Bu mushakning paylari oralig'ida barmoqlami bukuvchi uzun mushak payi o'tadi.
Faoliyati: II—V barmoqlami bukadi va oyoq gumbazini mustahkamlaydi. Innervatsiyasi: n.plantaris medialis. 2. Oyoq kaftining kvadrat mushagi (m.quadratus plantae)ning ikkita lateral va medial boshchasi bor. Lateral boshchasi
tovon suyagi pastki yuzasining tashqi tomonidan va kaftning uzun boylamining lateral chekkasidan boshlanadi. Medial boshchasi (caput mediale) tovon suyagi pastki yuzasini medial tomonidan va kaftning uzun boylamining medial chekkasidan boshlanadi. Ikkala boshchasi o ‘zaro birikib, oyoq kafti o'rtasida barmoqlami bukuvchi uzun mushak payining tashqi tomoniga birikadi. Faoliyati barmoqlami bukishda ishtirok etadi. Innervatsiyasi: n. plantaris lateralis. 3. Chuvalchangsimon mushaklar (m. lumbricales) to'rtta duksimon mushakdan iborat. Lateral joylashgan uchtasi barmoqlami bukuvchi uzun mushak payini bir-biriga qaragan yuzalaridan, medial joylashgan to'rtinchisi esa yonidagi payning medial yuzasidan boshlanadi. Chuvalchangsimon mushaklar payi II—V barmoqlar proksimal falangasining medial tomoniga birikadi. Faoliyati: II—V barmoqlaming proksimal falangalarini bukadi va ulami bosh barmoq tomonga tortadi. Innervatsiyasi: nn. plantaris lateralis et medialis. 4. Suyaklararo mushaklar
kaft suyaklari orasida joylashgan bo'lib, qo'l kaftidan farqli II barmoq atrofida to'plangan. Ular ikki guruhga bo'linadi. Kaft sohasidagi suyaklararo mushaklar (m. interossei plantares) uchta bo'lib, oyoq kafti suyaklari oralig'ining kaft osti tomonida III—V kaft suyaklarining asosidan va tanasining ichki yuzasidan boshlanib, III—V barmoqlar proksimal falangasining medial yuzasiga birikadi. Faoliyati: III— V barmoqlami II barmoqqa yaqinlashtiradi va shu barmoqlar proksimal falangasini bukadi. Kaftning ustki yuzasidagi suyaklararo mushaklar (mm. interossei dorsales) to'rtta bo'lib, kaft suyaklari o'rtasida ust tomonda joylashgan. Ulaming har biri yonma-yon turgan kaft suyaklarining bir- biriga qaragan yuzalaridan boshlanadi. Birinchi siiyaklararo mushak II barmoq proksimal falangasi asosining ichki tomoniga, qolgan uchtasi esa II—IV barmoqlar proksimal falanagasi asosining tashqi tomoniga birikadi. Faoliyati: I mushak II barmoqni medial tomonga, qolgan uchtasi esa II—IV barmoqlami lateral tomonga tortadi. Innervatsiyasi: n. plantaris lateralis. Oyoq fassiyalari Yonbosh-bel mushagini qoplagan yonbosh fassiyasi (fascia iliaca) pastga
tomon yo'nalib lateral tomonda chov boylamiga yopishsa, medial tomonda yonbosh-qov tepaligiga birikib arcus iliopecteneus ni hosil qiladi. Bu ravoq chov boylami osti sohasini mushakli va tomirli lakunalaiga ajratadi. Chov boylamidan pastda yonbosh fassiyasi sonning keng fassiyasiga o'tib ketadi. Sonning keng fassiyasi
qalin pay tuzilishiga ega bo'lib son mushaklarini har tomondan o'rab turadi. Sonning yuqori uchdan birida keng fassiya ikki qatlamdan iborat. Uning yuza qatlami yuqori tomondan chov boylamiga birikkan bo'lib, son qon tomirlarining oldidan o'tib son
venasining yon tomonida o ‘roqsimon chekka (margo falciformis) hosil qilib tugaydi.
oval teshik hiatus saphenus ni o'rab ikki shoxdan iborat. Uning pastki shoxi ustidan oyoqning katta teri osti venasi o‘tib son venasiga quyiladi. Yuqori shoxi esa chov boylamiga birikib ketadi. Oval teshik to 'r shaklida tuzilgan ilma-teshik fassiya
bilan qoplangan. Sonning keng fassiyasi son mushaklarini o‘rab ulami bir-biridan ajratuvchi qatlamlar hosil qilib son suyagiga birikadi. Lateral mushaklararo to‘siq (septum intermusculare laterale) son suyagi g'adir-budir chizig'ining lateral labiga birikib oldingi guruh mushaklami orqa guruhdan ajratadi. Medial mushaklararo to'siq
(septum intermusculare mediate) son suyagi g'adir-budir chizig'ining medial labiga birikib, oldingi guruh mushaklarini medial guruh mushaklaridan ajratadi. Bundan tashqari sonning keng fassiyasi keng fassiyani taranglovchi va tikuvchilar mushagi chekkasida ikki qatlamga bo'linib ular uchun qin hosil qiladi. Sonning lateral yuzasida juda qalinlashib yonbosh-katta boldir traktini
hosil qilib katta boldir suyagi tashqi do'ngsimon o'simtasiga birikadi. Bu trakt katta dumba mushagi va keng fassiyani taranglovchi mushak payi vazifasini bajaradi. Uning vositasida katta dumba mushagi tizza bo'g'imiga bukuvchi va tashqariga burovchi ta’sir ko'rsatadi. Sonning keng fassiyasi tizza bo'g'imining old va yon tomonidan o'tib boldir fassiyasiga davom etadi. Orqa tomondan esa taqim osti chuqurini qoplagan taqim osti fassiyasiga o'tib ketadi. Boldir fassiyasi
boldimi o'rab, katta boldir suyagining oldingi va medial qirralariga birikib oldingi va orqa mushaklararo to'siqni hosil qiladi. Oldingi mushaklararo to'siq (septum intermusculare anterius cruris) boldirning oldingi guruh mushaklarini lateral guruhdan ajratsa, orqa mushaklararo to'siq
lateral va orqa guruh mushaklari o'rtasida yotadi. Boldirning orqa yuzasida fassiya ikki: yuza va chuqur varaqdan iborat bo'ladi. Yuza varaq boldirning uch boshli mushagini o'rasa, chuqur varaq chuqur guruh mushaklarini o'rab boldir suyaklariga birikadi. Boldir fassiyasi ichki va tashqi to'piqlaming asosi sohasida boldir suyaklari o'rtasidan ko'ndalang tortilgan fibroz tolalar dastasi hisobiga qalinlashib boldirning oldingi guruh mushaklari payi ustidan o'tuvchi ustki yozuvchi pay tutqichni (retinaculum mm. extensorum superius) hosil qiladi. Pastki yozuvchi paytutqich
oshiq-boldir bo'g'imi sohasida joylashib Y shaklida bo'ladi. U tovon suyagining lateral chekkasidan boshlanib ikki oyoqchaga bo'linadi. Ustki oyoqchasi yozuvchi mushaklar payi ustidan o'tib ichki to'piqning oldingi yuzasiga birikadi. Pastki oyoqchasi esa oyoq kaftining medial chekkasiga yo'nalib, qayiqsimon va ichki ponasimon suyaklarga birikadi. Pastki pay tutqiclming ichki yuzasidan oyoq kafti suyaklariga to'siqlar chiqib, to'rtta fibroz kanalni hosil qiladi. Ulaming medial tomondagisidan oldingi katta boldir mushagi payi qini, o'rtadagisidan bosh barmoqni yozuvchi uzun mushak payi qini, lateral tomondagisidan barmoqlami yozuvchi uzun mushak payi qini o'tadi. Yuza joylashgan to'rtinchi fibroz kanaldan esa oyoq kafti usti arteriyasi, venasi hamda chuqur kichik boldir nervi o'tadi. Ichki to'piqning orqasida fassiya qalinlashib bukuvchi pay tutqich
hosil qiladi. U ichki to'p iq bilan tovon suyagi ortasida tortilgan bo'lib, ostida uchta suyak-fibroz va bitta fibroz kanal hosil bo'ladi. Ichki to'piqning orqasidagi birinchi kanaldan orqa katta boldir mushagining pay qini, uning orqasidagi ikkinchi kanaldan barmoqlami bukuvchi uzun mushak pay qini va orqadagi uchinchi kanaldan bosh barmoqni bukuvchi uzun mushak pay qini o'tadi, yuza joylashgan to'rtinchi fibroz kanaldan orqa katta boldir arteriyasi, venasi va katta boldir nervi o'tadi. Oshiq-boldir bo'g'imi sohasida tashqi to'piqning orqasida ustki kichik boldir mushaklari pay tutqichi (retinaculum mm. peroneorum superius) bo'lib, u tashqi to'piq bilan tovon suyagi o'rtasida tortilgan. Uning ostidan kichik boldir mushaklarining umumiy pay qini o'tadi. Pastroqda tovon suyagining lateral yuzasida joylashgan pastki kichik boldir pay tutqichi (retinaculum mm. peroneorum inferius) ostida kichik boldir mushaklarining umumiy pay qini ikkiga bo'linadi. Qisqa kichik boldir mushak pay qini pastki tutqich ostidan chiqqan joyda tugasa, uzun kichik boldir mushagi pay qini oyoq kafti ostiga yo'naladi. Uzun kichik boldir mushagi payi kubsimon suyak egatidan to birikkan joyigacha alohida pay qin bilan o'ralgan. Oyoq kafti usti fassiyasi
yaxshi rivojlanmagan bo'lib, uning chuqur qatlami suyaklararo mushaklami qoplab kaft suyaklari suyak pardasiga yopishib ketadi. Uning yuza va chuqur qatlamlari orasida barmoqlami yozuvchi uzun va qisqa mushaklar payi, qon tomirlar va nervlar yotadi. Oyoq kafti osti aponevrozi (aponeurosis plantaris) qalin fibroz plastinka shaklida barmoqlarga yetib borib, ulaming fibroz qinlariga birikadi.
Oyoq mushaklari, fassiyalari va suyaklari o'rtasida turli teshik, chuqur, kanal va egatlar bo'lib, ularda qon va limfa tomirlar, nervlar yotadi. Katta o'tirg'ich teshigidan o'tgan noksimon mushak uni ikki: noksimon usti (foram en suprapiriform is) va noksim on osti teshiklarga (foram en infrapiriformis) ajratadi. Bu teshiklar orqali chanoq bo'shlig'idan oyoqning erkin qismiga boruvchi qon tomir va nervlar o'tadi. Chov boylami bilan yonbosh suyagi o'rtasidagi soha arcus iliopecteneus vositasida ikki: lateral joylashgan mushakli lakuna va medial joylashgan tomirli lakunaga ajraladi. Mushakli lakuna (lacuna musculorum) oldindan va yuqoridan chov boylami, orqadan yonbosh suyagi, medial tom ondan
bilan chegaralangan. Undan yonbosh-bel mushagi va son nervi o'tadi. Tomirli lakuna
Yüklə 4,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|