0 ‘z b e k is t 0n respublikasi oliy уа 0 ‘rta m axsus ta’lim vazirligi

O't  pufagi

O 't pufagi 

(vesica fellea seu biliaris) 

o 't to'planadigan (69-rasm)  a’zo. 

U jigaming vistseral yuzasidagi o'z nomidagi chuqurchada joylashib noksimon 

shaklga ega. O 't pufagida uch qism: tubi, tanasi va bo'yinchasi tafovut qilinadi. 

Uning kengaygan uchi o't pufagining tubi 

(fundus vesicae felleae) 

jigaming 

oldingi  qirrasidan  biroz  chiqib  turadi.  O 't  pufagining  tubi  orqa  tomonga 

uning katta qismi tanasiga 

(corpus vesicae feDeae) 

o'tadi. Tanasi jigar darvozasi 

tomon  yo'nalib  o 't  pufagining  toraygan bo'ynini 

(collum  vesicae  felleae) 

hosil qiladi.  O 't pufagi bo'yni pufak nayiga 

(ductus cysticus) 

davom etadi. 

O 't pufagining sig'imi 40—50 sm3,  uzunligi 8—12 sm,  kengligi 4—5 sm ga 

teng.  Uning devori quyidagi qavatlardan iborat: ichki shilliq qavatda 

(tunica 

mucosa) 

burmalar 

(plicae  mucosae) 

va  shilliq  bezlari  bo'ladi.  O 't  pufagi 

bo'yni va nayi sohasida burama burmalar 

(plicae spiralis) 

hosil qiladi. Mushak 

qavat 

(tunica muscularis) 

halqasimon va biroz qiyshiq yo'nalgan silliq mushak 

tolalaridan iborat.  Uning ustida yupqa seroz osti qavat 

(tunica subserosa) 

bor. 

Seroz  qavat 

(tunica  serosa) 

uning  erkin  turgan  yuzasini  qoplaydi.  Seroz 

parda yo'q sohalar adventitsial qavat bilan qoplangan.

Umumiy jigar nayining o't pufagi nayi bilan qo'shilishidan hosil bo'lgan 

umumiy  o 't  yo'li 

(ductus  choledochus) 

jigar,  o 'n   ikki  barm oq  ichak 

boylami varaqlari o'rtasida umumiy jigar arteriyasi va darvoza venasi bilan 

birga yotadi.  U pastga tomon yo'nalib o 'n  ikki barmoq ichakning tushuvchi 

qismidagi katta so'rg'ichga m e’da osti bezi nayi bilan qo'shilib umumiy nay 

hosil qilgan holda ochiladi. 

y

Bulaming  qo'shilgan  yerida  jigar-m e’da  osti  kengaymasi 

(ampulla 

hepatopancreatica), 

quyish joyida esa qisqich 

(in.sphincter ampullae) 

hosil 

bo'ladi.  Umumiy o 't yo'lida m e’da osti bezi nayi bilan qo'shilishidan oldin 

umumiy o 't yo'Uni qisuvchi mushak 

(m.sphincter ductus  choledochi) 

bor. 

U jigar va o 't pufagidan kelayotgan o'tni o 'n ikki barmoq ichakka o'tishini 

boshqarib turadi.  Bu  qisqich  yopiq  vaqtda o 't  umumiy o 't yo'lidan  pufak 

nayi orqali o't pufagiga yig'iladi. Ichak bo'shlig'iga ovqat o'tgan vaqtda qisqich 

ochilib,  o 't ichakka o'tadi.

Yangi tug'ilgan chaqaloq o 't pufagi jigar to'qimasida chuqur joylashib, 

silindr yoki duksimon shaklga ega. Uning uzunligi 3 sm. Bola hayotining 1— 

3-oylarida o 't pufagining shakli cho'zilib, 6—7 oylik bolada noksimon shaklni 

oladi va 2 yoshda jigar qirrasiga yetadi.  Erta bolalik davri oxirida o 't pufagi 

oldingi qo'ltiq osti chizig'i bo'ylab qovuig'a ravog'i ostida joylashadi.  13—14

yoshlarda  uning tuzilishi va joylashishi  kattalamikiga o'xshab  qoladi.  0 ‘t 

pufagining hajmi 3 oylik bolalarda 3,2 sm3, 3 yoshda 8,5 sm3, 9 yoshda 33,6 

sm3 bo'ladi. 0 4  pufagi nayi uzunligi yangi tug'ilgan chaqaloqda umumiy o 't 

nayidan  uzun bo'lib,  2—18  mm ni tashkil  qiladi.  U ch oylik bolalarda оЧ 

pufagi devorining hamma qavatlari paydo bo'ladi.

M e’da  osti bezi

Me’da osti bezi (pancreas) hazm bezlari ichida kattaligi jihatidan ikkinchi 

o'rinda turadi.  U cho'zinchoq kulrang pushti rangli a ’zo bo'lib, m e’daning 

orqasida I—II bel umurtqalari sohasida ko'ndalang yotadi. Uning uzunligi

14—18  sm,  kengligi  3—  9 sm,  qalinligi 2—3  sm,  og'irligi katta yoshdagi 

odamlarda o'rtacha 80 g bo'ladi.  Me’da osti bezi faoliyat jihatidan aralash, 

tuzilishi jihatidan murakkab alveolar-naysimon bez hisoblanadi.  Uni tashqi 

tom ondan  yupqa biriktiruvchi to'qim ali kapsula qoplagan bo'lib,  undan 

bez  bo'lakchalari  ko'rinib  turadi.  Qorinparda  uni  old  va  qism an  pastki 

yuzalarini qoplaydi.  Me’da osti bezining uch: boshchasi, tanasi va dumsimon 

qismi tafovut qilinadi.  M e’da osti bezining boshchasi  (capot pancreatis) 

yassi  shaklda  bo'lib,  I—III  bel  umurtqalari  sohasida  o 'n   ikki  barmoq 

ichakning botiq yuzasiga birikib turadi.  U orqa yuzasi bilan pastki kovak 

venaning  ustida yotsa,  oldingi yuzasini ko'ndalang-cham bar ichak kesib 

o'tadi. Boshchasida ilmoqsimon o'simtasi (processus incinatus) bor. Boshini 

tana bilan chegarasining pastki chekkasida esa me’da osti bezi o'ymasi (inrisani 

pancreatis) joylashgan.

M e’da osti bezining tanasi (corpus pancreatis) uch qirrali shaklda bo'lib,

I bel umurtqasining oldida o'ngdan chapga qarab yo'nalib, taloq darvozasigacha 

boruvchi bezning toraygan dumsimon qismiga o'tib ketadi. M e’da osti be’zi 

tanasida oldingi, orqa va pastki yuzalar tafovut qilinadi. Uning oldingi yuzasi 

(facies_anterior)'>(facies anterior)  m e’daning orqa devoriga qaragan bo'lib, charvi xaltasiga 

qaragan charvi bo'rtig'i (tuber omentale) bor. Orqa yuzasi (facies posterior) 

umurtqa pog'onasiga, pastki kovak venaga, aortaga va qorin chigaliga tegib 

turadi.  Bu  yuzadan taloq arteriyasi va venasi  o'tadi.  Pastki yuzasi  (facies 

inferior) oldinga va pastga qaragan bo'lib ko'ndalang chambar ichak tutqichidan 

pastda yotadi. Oldingi yuza orqa yuzadan ustki qirra (margo superior), oldingi 

yuza pastki yuzadan oldingi qiira (margo anterior) va pastki yuza orqa yuzadan 

pastki qirra (margo inferior) vositasida ajralib turadi.

Me’da osti bezining dumsimon qismi (cauda pancreatis) chapga va yuqoriga 

taloq darvozasiga yo'nalgan bo'ladi. Uning orqasida chap buyrak usti bezi va 

chap  buyrakning yuqori uchi yotadi.

M e’da osti bezi aralash bez bo'lib, uning tashqi sekretsiya qismini me’da 

osti bezi bo'lakchalari tashkil qiladi. Bo'lakchalaming naychalari qo'shilishidan 

hosil  bo'lgan  m e’da  osti  bezining  chiqaruv  nayi  (ductus  pancreaticos), 

uning  dumsimon  qismi  sohasidan  boshlanib,  bezning  tanasi  va  boshida 

chapdan  o'ngga qarab  o'tib umumiy o 't yo'li bilan qo'shiladi va o 'n  ikki

barmoq ichakning katta so‘ig‘ichiga ochiladi. Me’da osti bezi nayining ochilish 

sohasida qisuvchi mushak 

(m.sphincter ductus pancreatici) 

joylashgan. Me’da 

osti  bezining  boshi  sohasida  hosil  bo'lgan  qo'shim cha  naycha 

(ductus 

pancreaticus 

accessorius) o‘n ikki barmoq ichakning kichik  so‘ig‘ichiga ochiladi. 

Me’da  osti  bezining  tashqi  sekretsiya  qismi  tarkibida  tripsin,  lipaza, 

maltaza, laktaza va amilaza fermentlari bo'lgan shira ishlab chiqaradi.  Uning 

shirasi o'n ikki barmoq ichakda ovqat hazm qilish jarayonida ishtirok etadi.

M e’da osti bezining ichki sekretsiya qismi bir millionga yaqin pankreatik 

(Langergans)  orolchalardan  (insulae  pancreaticae)  iborat.  U lar  bez 

bo'lakchalari orasida joylashadi (ichki sekretsiya bezlari bo'limiga qaralsin).

M e’da osti bezi ham  o'rta  ichak entodermasidan  rivojlanadi.  Homila 

hayotining 4-haftasida jigar ko'rfazi yonida ikkita ventral va dorsal me’da osti 

bezi  kurtaklari  paydo  bo'ladi.  O 'n  ikki  barmoq  ichak bir tekis  o'smagani 

uchun ventral bo'rtm a orqa tomonga aylanadi va m e’daning orqa tutqichi 

ichiga  o'sib  kirib,  seroz  pardaning  ikki  varag'i  o'rtasida  o'sadi.  Dorsal va 

ventral kurtaklar shoxlanib murakkab tarmoqlangan bezga aylanadi va bir- 

biri  bilan  qo'shilib  m e’da  osti  bezini  hosil  qiladi.  Dorsal  bo'rtm adan bez 

boshchasining yuqori qismi, tanasi va dumsimon qismi rivojlanadi. Tana va 

dumsimon qismida joylashgan dorsal kurtak nayi bosh qismida ventral kurtak 

nayi  bilan  qo'shilib  bezning  asosiy  nayini  hosil  qiladi.  Ko'pincha  dorsal 

kurtak nayi bezining boshcha qismida o'sishdan orqada qoladi va m e’da osti 

bezining qo'shimcha nayiga aylanadi.

Yangi tug'ilgan chaqaloqda me’da osti bezi juda kichkina bo'lib, og'irligi 

2—3 g,  uzunligi 4—6 sm,  kengligi  1—2 sm,  qalinligi 0,35-0,65 sm bo'ladi. 

Ularda m e’da osti bezi bir oz yuqoriroq — XII ko'krak umurtqasi sohasida 

joylashadi. Qorinparda orqa yog' to'qimasi bo'lmagani sababli u harakatchan 

bo'ladi. Yangi tug'ilgan chaqaloqning me’da osti bezi yaxshi takomillashmagan 

bo'lib, biriktiruvchi to'qimasi ko'p, bez to'qimasi kam bo'ladi.  Uning katta 

qismini boshi tashkil  qilib,  tana va dumsimon  qismlari yaxshi bilinmaydi. 

Bez yuzasi silliq bo'ladi.  Bola hayotining birinchi ikki oyida m e’da osti bezi 

sekin o'sadi,  keyinchalik tezlashib,  bir yoshda  10 g,  3 yoshda 20 g bo'ladi. 

Keyingi  davrlarda bezning o'sishi sekinlashib,  10 yoshda og'irligi  30—35 g 

ga yetadi.  Balog'at davrida  14 yoshgacha bezning o'sishi tezlashib, tuzilishi 

murakkablashadi.  Bezning og'irligi 65—90 g ga yetadi. Yosh bolalarda bez 

kapsulasi yupqa va nozik bo'lib, tolali to'qim adan tuzilgan.  Ularda bezning 

bo'lak naychalari  diametri  asosiy  nayga  nisbatan keng bo'lib,  shira  oqishi 

yaxshi bo'ladi.

Qorinparda

Qorinparda 

(peritoneum) 

qorin bo'shlig'i devorini va uning ichida joylashgan 

a’zolami qoplagan seroz pardadir.  U ikki: qorin bo'shlig'i devorini qoplagan 

pariyetal qorinparda 

(peritoneum parietale) 

va ichki a’zolami o'ragan visseral 

qorinpardadan 

(peritoneum viscerale) 

iborat. Bu ikki varaq bir-birining uzluksiz

davomi  bo'lib  erkaklarda  tashqi  muhit  bilan  aloqasi  bo'lmagan  (ayollarda 

bachadon  nayining  qorin  teshigi  orqali  tashqi  muhit  bilan  qo'shiluvchi) 

qorinparda bo'shlig'ini 

(cavitas peritonei) 

hosil qiladi. Bu bo'shliq pariyetal va 

visseral qorinpardaning o'rtasida tor yoriq shaklida joylashadi. Uning ichida 

qorinparda yuzasini namlab, a’zolaming erkin harakatini ta’minlab turuvchi 

oz miqdordagi seroz suyuqlik bo'ladi.  Qorinpardaning umumiy sathi  1,71  m2 

ga teng bo'lib, ust tomondan mezoteliy hujayralari bilan qoplangan. Qorinparda 

bilan qorin devori o'rtasida tarkibida yog' to'qimasi bo'lgan qorinparda osti 

qatlami 

(tela  subserosa) 

bor.  Uning  qalinligi  hamma  yerda  bir  xil  emas. 

Diafragma sohasida bu qatlam bo'lmay, qorinning orqa devorida yaxshi rivojlanib 

buyrak,  buyrak usti bezi va boshqa a’zolami o'rab turadi.  Qorinparda qorin 

bo'shlig'i devoridan a’zolaiga yoki a’zolardan a’zolaiga o'tish joylarida burmalar, 

boylamlar,  chuqurchalar va tutqichlar hosil qiladi.

Qorinning  oldingi  devorini  qoplagan  pariyetal  qorinparda  yuqoriga 

diafragmaning pastki yuzasiga o'tadi. Diafragmaning pastki yuzasidan qorinparda 

jigaming  o'roqsimon  boylami 

(lig.  falciforme  hepatis), 

tojsimon  boylam 

(lig.  coronarium), 

o'ng  va  chap  uchburchaksimon  boylamlami 

(ligg. 

triangularia dextrum et sinistrum) 

hosil qilib jigarga o'tadi.  Qorinparda old 

tomondan jigaming  o'tkir  qirrasini,  orqa tomondan  orqa  qirrasini  aylanib 

o'tib,  uning  visseral  yuzasini  qoplaydi.  O'ng  bolakdan  qorinparda  o'ng 

buyrakning  yuqori  uchiga jigar-buyrak boylamini 

(lig.  hepatorenale) 

hosil 

qilib o'tadi. Jigar darvozasidan esa qorinpardaning ikki varag'i — duplikaturasi 

(bittasi  darvozaga jigaming  pastki  yuzasini  old tomonidan,  ikkinchisi  orqa 

qismidan)  m e’daning  kichik  egriligiga jigar-me’da boylamini 

(lig.  hepato- 

gastricum) 

va o 'n ikki barmoq ichakning yuqori qismiga jigar-o'n ikki barmoq 

ichak boylamini 

(lig.  hepatoduodenale) 

hosil  qilib o'tadi.  Bu ikkala boylam 

bir-birining  davomi  bo'lib,  birgalikda  kichik  charvi 

(omentum  minus) 

deb 

ataladi.  Me’daning kichik egriligida jigar-me’da boylami yana ikki varaqqa ajralib 

uning oldingi va orqa devorini qoplab  me’daning katta egriligida  ular yana 

birikadi. So'ngra ko'ndalang-chambar ichak va ingichka ichak qovuzloqlari oldidan 

pastga tushib katta charvining 

(omentum majus) 

oldingi qatlamini hosil qiladi. 

Uning m e’da katta egriligi bilan ko'ndalang chambar ichak o'rtasidagi qismi 

me’da-chambar ichak boylami 

(lig. gastrocolicum) 

deb ataladi. Katta charvining 

oldingi  qatlami m a’lum sohada orqaga  qayrilib,  uning orqa qatlamini hosil 

qiladi. Ko'ndalang chambar ichakka yetib boigach, katta charvining orqa qatlami 

ko'ndalang  chambar ichakning charvi tasmasi va  uning tutqichiga birikadi. 

Ko'ndalang chambar ichakning tutqichidan yuqorida bu qatlamlar pariyetal 

qorinpardaga  o'tib,  m e’da  osti  bezini  old  tomondan  qoplaydi  va  qorin 

bo'shljg'ining orqa devoriga o'tib ketadi. Katta charvining oldingi va orqa qatlamlari 

o'rtasida yog' kletchatkasi bo'ladi.

Qorinpardaning me’da katta egriligidan chiqqan ikki varag'i chapga taloq 

darvozasiga yo'nalib m e’da-taloq boylamini 

(lig. gastrolienale), 

m e’daning 

kardial  qismi  bilan  diafragma  o'rtasida  m e’da-diafragma  boylamini 

(lig. 

gastrophrenicum) 

hosil qiladi.

Qorinning oldingi devorini qoplagan pariyetal qorinparda kindik bilan 

qov simfizi o'rtasida 5 ta burma: toq o'rta kindik burmasi 

(plica umbilicalis 

mediana), 

juft  medial  va  lateral  kindik  burmalarini 

(plicae  umbilicales 

mediates  et  laterales) 

hosil  qiladi.  O'rta  kindik  burmasida  homilada 

qovuqning uchidan kindikkacha boruvchi bitib ketgan siydik yo'li 

(urachus) 

yotadi. Medial kindik burmasida bitib ketgan kindik arteriyasi, lateral burmada 

esa pastki qorin usti arteriyasi joylashadi. Qovuq ustida o'rta kindik burmasining 

yon tomonlarida o'ng va chap  qovuq usti chuqurchalari,  medial va lateral 

burmalar o'rtasida medial chov chuqurchalari joylashadi. Lateral burmadan 

tashqarida  lateral  chov  chuqurchasi  bo'lib,  unga  chov  kanalining  chuqur 

teshigi to'g'ri keladi.

Qorinning  old  devorini  qoplagan  qorinparda  yon  tomonga  yo'nalib, 

o'ng tomondan qorinning orqa devoriga o'tib, ko'richak va chuvalchangsimon 

o'simtani  hamm a tomondan o'rab uning tutqichini 

(mesoappendix) 

hosil 

qiladi.  Qorinparda ko'tariluvchi chambar ichakni old va ikki yon tomondan 

o'rab,  o'ng buyrakning pastki qismining oldingi yuzasidan o'tadi.  So'ngra 

ichki tomonga yo'nalib, belning kvadrat mushagi va siydik yo'lining oldidan 

o'tib,  ingichka  ichak  tutqichi  ildizi 

(radix  mesenteri) 

oldida  tutqichning 

o'ng varag'iga aylanadi. Tutqich ildizida uning chap varag'i qorin devorining 

orqa tomonini qoplagan qorinpardaga o'tadi. Ingichka ichak tutqichi yuqoridan 

pastga,  chapdan  o'ngga  II  bel  umurtqasi  sohasidan  dumg'aza-yonbosh 

bo'g'imigacha qiya joylashgan.  Uning uzunligi  15—18 sm, tutqichning erkin 

qismi ildizgabaravarlashish uchun  18—20 ta qovuzloq hosil qiladi. Tutqichning 

ikki varag'i o'rtasidan qon, limfa tomirlar va nervlar o'tadi. So'ngra qorinparda 

chapga tomon chap buyrak pastki qismining oldingi yuzasidan o'tib, pastga 

tushuvchi chambar ichakni uch: old va ikki yon tomondan qoplaydi. Uning 

pastki  qismi sigmasimon ichakni hamma tomondan o'rab uning tutqichini 

(mesocolon  sigmoideum) 

hosil  qiladi.  Keyin  qorinparda  qorinning  yon 

devoridan oldingi devoriga buriladi.

Qorinning orqa devoridan pastga yo'nalgan qorinparda to'g'ri ichak yuqori 

qismini  o'rab  qolmay,  uning o'rta qismini  va siydik-tanosil  a’zolarini ham 

qisman o'raydi.  Erkaldarda to'g'ri ichakni oldingi yuzasini o'ragan qorinparda 

to'g'ri ichak-qovuq chuquriigi 

(excavatio rectovesicalis)ni 

hosil qilib, qovuqning 

orqa,  keyin  ustki  yuzasidan  o'tib  qorinning  oldingi  devorini  qoplagan 

qorinpardaga davom etadi. Ayollarda qorinparda to'g'ri ichakning oldingi yuzasidan 

qinning  yuqori  qismi  orqa  devoriga,  undan  yuqoriga  ko'tarilib,  bachadon 

orqasidan, so'ngra oldidan qovuqqa o'tadi.  Bunda to'g'ri ichak bilan bachadon 

o'rtasida to'g'ri ichak-bachadon chuquriigi 

(excavatio rectouterina), 

bachadon 

bilan qovuq o'rtasida esa 

excavatio vesicouterina 

hosil bo'ladi.

Qorinparda bo'shlig'i shartli ravishda ikki: yuqori va ostki qavatga bo'linadi. 

Yuqori qavat yuqori tomondan diafragma bilan, pastdan ko'ndalang chambar 

ichak va uning tutqichi bilan chegaralanadi. Yuqori qavatda m e’da, jigar, o 't 

pufagi, taloq va o'n ikki barmoq ichakning yuqori qismi hamda me’da osti bezi 

joylashadi. Qorinparda bo'shlig'ining yuqori qavati uchta qopchaga bo'linadi.

Jigar qopchasi 

(bursa hepatica) 

o‘roqsimon boylamdan o'ng tomonda 

joylashib,  unda jigaming  o'ng bo'lagi joylashadi.  Bu  qopchani yuqoridan 

diafragma,  oldindan va yon tomondan qorin devori chegaralaydi.

M e’da  oldi  qopchasi 

(bursa  pregastrica) 

m e’da  oldida  joylashib, 

yuqoridan  diafragma,  o'ng  tom ondan  o'roqsim on  boylam,  oldindan 

qorinning oldingi devori bilan chegaralangan.  Unda jigaming chap bo'lagi 

va taloq joylashadi.

Charvi qopchasi 

(bursa omentalis) 

me’da va kichik charvi orqasida yotadi. 

Uni yuqori tomondan jigaming dumli bo'lagi, pastdan ko'ndalang chambar 

ichak  tutqichi  va  uning  chap  bo'lagi,  oldindan  m e’daning  orqa  devori, 

kichik  charvi,  m e’da-chambar ichak va  me’da-taloq  boylamlari,  orqadan 

chap  buyrak  usti  bezi,  chap  buyrak,  m e’da  osti  bezining  oldingi  yuzasi, 

pastki kovak vena va aortani qoplagan pariyetal qorinparda chegaralaydi. Chap 

tomondan  charvi  qopchasi  taloq  daivozasigacha  borib  taloq  chuquriigi 

(recessus lienalis)ni 

hosil qiladi.  Charvi qopchasi o'ng devoridagi 2—3 sm 

kattalikdagi charvi (Vinslov) teshigi va dahlizi 

(foramen et vestibulum bursae 

omentalis) 

vositasida jigar qopchasi bilan qo'shilib turadi. Bu teshik yuqoridan 

jigaming dumli bo'lagi,  pastdan  o'n  ikki barmoq  ichakning yuqori  qismi, 

oldindan kichik charvi va orqadan pastki kovak venani qoplagan pariyetal 

qorinparda bilan chegaralanadi.

Qorinparda bo'shlig'ining ostki qavati ko'ndalang chambar ichak va uning 

tutqichidan pastda joylashib, kichik chanoq bo'shlig'iga o'tib ketadi.  Bu qavatda 

ingichka va yo'g'on ichak,  siydik va tanosil a’zolari joylashadi.  Qorinning 

o'ng yon devori bilan chambar ichakning ko'tariluvchi qismi o'rtasida o'ng 

yon  kanal 

(canalis  lateralis  dexter), 

chap  yon  devori  bilan  chambar 

ichakning  tushuvchi  qismi  o'rtasida  chap  yon  kanal 

(canalis  lateralis 

sinister) 

joylashadi.  Qiya yo'nalgan  ingichka  ichak tutqichi  ostki  qavatni 

Ikkita o'ng va chap bo'shliqqa ajratadi. Ingichka ichak tutqichining yuqorisidagi 

o'ng  bo'shliqni— 

sinus  mesentericus  dexter, 

ichak  tutqichning  ostidagi 

chap  bo'shliqni  — 

sinus  mesentericus  sinister 

deb  ataladi.

Qorin bo'shlig'ining orqa devorini qoplagan pariyetal qorinparda qorin 

devoridan a’zolaiga va a’zolardan a’zolaiga o'tganida burmalar yoki chuquriiklar 

hosil qiladi.  O'ng tomondan o'n ikki barmoq och ichak burilish burchagi va 

chap  tom ondan  yuqori  o'n   ikki  barmoq  boylam  o'rtasida  uncha  katta 

bo'lmagan yuqori va ostki o'n  ikki barmoq chuqurliklari 

(recessus duodenalis 

superior et recessus duodenalis inferior) 

bor.

Yonbosh ichakning ko'richakka o'tish joyida qorinparda yonbosh ichakning 

oxiigi  qismining yuqorisida  hamda  pastida  yuqori  hamda  pastki  iliosekal 

chuqurlik 

(recussus iliocaecales superior et inferior) 

hosil qiladi.

Sigmasimon ichak tutqichining chanoq devoriga birikkan joyida uncha katta 

bo'lmagan sigmasimonaro chuqurlik 

(recessus intersigmoideus) 

hosil bo'ladi.

Qorinparda qorin bo'shlig'i a ’zolarini turlicha o'raydi. Agar qorinparda 

a’zolami har tom ondan  o'rasa,  ulami  intraperitoneal a’zolar deb  ataladi. 

B unday  a ’zolarga:  m e ’da,  och  va  y o n bo sh   ich ak ,  k o 'ric h a k   va

chuvalchangsimon o'simta, o‘n ikki barmoq ichakning boshlang'ich qismi, 

ko'ndalang  chambar  ichak,  sigmasimon  ichak,  to 'g 'ri  ichakning  yuqori 

qismi, taloq va bachadon kiradi.

Agar qorinparda a’zolami uch tomondan o'rasa, ulami mezoperitoneal 

a’zolar deb ataladi.  Bunday a’zolarga:  ko'tariluvchi va tushuvchi chambar 

ichak, jigar, to'g'ri ichakning o'rta qismi va to'lgan holatdagi qovuq kiradi.

Qorinparda a’zolami bir tomondan o'rasa, bunday a’zolami ekstraperitoneal 

a’zolar deb ataiadi. Ulaiga: me’da osti bezi, o'n ikki barmoq ichakning pastga 

tushuvchi qismi,  to'g'ri  ichakning oxiigi  qismi,  buyrak,  buyrak usti  bezi va 

siydik yo'li kiradi.

Qorinpardaning taraqqiyoti ancha murakkab. Birlamchi ichak nayi dastlab 

qorin bo'shlig'ining orqa devoriga dorsal ichak tutqichi vositasida birikadi. 

Bundan  tashqari,  uning  yuqori  m e’da  va  o 'n   ikki  barmoq  ichak  qismida 

ventral ichak tutqich bo'lib, u m e’da va o 'n  ikki barmoq ichakdan jigarga, 

jigardan esa diafragmaga va qorinning oldingi devoriga o'tadi. Dorsal tutqichning 

me’da bilan qorin bo'shlig'i orqa devori o'rtasidagi qismi mesogastrium deb 

ataiadi. Me’da burilganidan so'ng mesogastrium uzayib ikkiga bukiladi va pastga 

qarab burma shaklida osilib turadi. Varaqlar orasidagi bo'shliq katta charvi 

bo'shlig'ini, varaqlar esa katta charvini hosil qiladi. Me’da joylashishi o'zgarishi 

bilan biiga qorinpardaning bir qismi qolgan qismidan kichik charvi va me’da 

vositasida  ajrab  qoladi.  Ular  o'zaro  kichik teshik  —