0 ‘z b e k is t 0n respublikasi oliy уа 0 ‘rta m axsus ta’lim vazirligi

(colon  transversum) 

o'ng  chambar  ichak 

bukilmasidan  boshlanib,  ko'ndalang joylashadi.  Uning uzunligi  30—83  sm 

(o'rtacha  50  sm)  bo'lib,  chap  chambar  ichak  burilish  burchagini 

(flexura 

coli  sinistra) 

hosil  qilib,  pastga  tushuvchi  chambar  ichakka  o'tib  ketadi. 

Ko'ndalang  chambar ichakning uzunligi uning boshlanish va oxirgi nuqtalari 

oralig'idan  uzun  bo'lgani  uchun,  odatda,  u  pastga  qaragan  ravoq  shaklida 

joylashadi. Ko'ndalang chambar ichak qorinparda bilan har tomondan o'ralgan, 

ichaktutqichi 

(mesocolon  transversum) 

bor bo'lib,  uning  vositasida  qorin 

bo'shlig'i orqa devoriga birikadi. Yuqori tomondan ko'ndalang chambar ichakka 

jigar,  m e’da va taloq tegib tursa,  past tomonda ingichka ichak qovuzloqlan, 

orqasida esa o 'n  ikki barmoq ichak va m e’da osti bezi yotadi.  Uning oldingi 

yuzasi qorin bo'shlig'ining oldingi devoriga tegib turadi.

Bola hayotining birinchi yilida ko'ndalang chambar ichakning uzunligi 

26—28  sm  bo'lsa,  10  yoshda  35  sm  bo'ladi.  Yangi  tug'ilgan  va  emizikli 

bolalarda ko'ndalang chambar ichak tutqichi  qisqa bo'lgani uchun u  kam 

harakatli bo'lib, bu davrda uning jigar va taloq burilish burchaklari  yaxshi 

bilinmaydi.  Bola 5 oylik bo'lgunicha uni old tom ondan jigar yopib turadi. 

Ichak tutqich uzaygan sari ko'ndalang chambar ichak harakati erkin bo'ladi 

va bo'yiga o'sadi.

Pastga  tushuvchi  chambar  ichak 

(colon  descendens) 

chap  burilish 

burchagidan boshlanib pastga tomon chap yonbosh chuqurchasiga tushib S- 

simon ichakka o'tib ketadi.  U qorin bo'shlig'ining chap yon tomonida yotadi. 

Pastga tushuvchi chambar ichakning uzunligi  10—15 sm. U orqa tomondan 

belning kvadrat mushagi,  chap buyrakning pastki uchi va yonbosh mushagiga 

tegib  tursa,  old  tom ondan  qorinning  oldingi  devoriga,  lateral  tom ondan 

qorinning yon devoriga,  medial tomondan ingichka ichak qovuzloqlariga 

tegib turadi.  Pastga tushuvchi chambar ichakni qorinparda uch tom ondan 

(old va  ikki yon) o'ragan.

Yangi tug'ilgan chaqaloqda tushuvchi chambar ichak uzunligi 5 sm bo'ladi. 

Bola hayotining birinchi yilida uning uzunligi ikki baravar o'sib  10  sm ga

yetsa, 5 yoshda 13 sm,  10 yoshda esa 16 sm bo'ladi. Uning o'sishi bilan biiga 

yo'g'on ichakning taloq burilish burchagi paydo bo'ladi.

S-simon ichak 

(colon sigmoideum) 

chap yonbosh chuqurchasida yotadi. 

U yuqorida yonbosh suyagi qirrasi sohasidan boshlanib, dumg'aza-yonbosh 

bo'g'imi sohasida to'g'ri ichakka o'tib ketadi. Sigmasimon ichakning uzunligi 

15—67 sm bo'lib, odatda, ikkita qovuzloq hosil qilib joylashadi.  U qorinparda 

bilan har tom ondan o'ralgan.  Sigmasimon ichakni ichaktutqichi bor bo'lib, 

qorin bo'shlig'ining orqa devoriga birikkan.  Ichaktutqichi bo'lgani uchun u 

harakatchandir.

Yangi  tug'ilgan  chaqaloqda sigmasimon ichakning ichak tutqichi  uzun 

bo'lgani uchun qorin bo'shlig'ining yuqori qismida joylashadi. Uning bukilmalari 

o'ng tomonda joylashgan bo'lib, goho ko'richakka tegib turadi. Yangi tug'ilgan 

chaqaloqda uning uzunligi 20 sm bo'lsa, 5 yoshda 30 sm,  10 yoshda esa 38 sm 

bo'ladi. 5 yoshli bolada bukilmalari kichik chanoq bo'shlig'iga kirish qismida 

tursa, 7 yoshda sekin-asta bo'shliqqa tushib doimiy holatini oladi. Bu davrda 

sigmasimon ichak tutqichida yog' to'qimasi paydo bo'ladi.

T o'g'ri  ichak 

(rectum) 

hazm  kanalining  oxirgi  qismi  bo'lib,  kichik 

chanoq bo'shlig'ida joylashgan. U III dumg'aza umurtqasi sohasida boshlanib 

oraliq sohasida orqa teshik bo'lib tugaydi.  To'g'ri ichakning uzunligi katta 

yoshli odamlarda  o'rtacha  15—20  sm,  kengligi  2,5—7,5  sm bo'lib,  uning 

orqasida dumg'aza va dum suyagi tuisa, old tomonida erkaklarda qovuq, prostata 

bezi, uru pufakchalari va urug'  olib ketuvchi nay kengaymasi, ayollarda esa 

bachadon va qin joylashadi.

To'g'ri ichak odatda to'g'ri turmay sagittal sathda ikkita bukilma: dumg'aza 

suyagi  botiqligiga  mos  dumg'aza  bukilmasi 

(flexura  sacralis) 

va  oraliqda 

oldinga yo'nalgan oraliq bukilmasi 

(flexura perinealis) 

hosil qiladi. T o'g'ri 

ichakning yuqorigi dumg'aza sohasida joylashgan qismi kengayib to'g'ri ichak 

ampulasini 

(ampulla recti) 

hosil qiladi.  Pastki oraliqdan o'tadigan toraygan 

qismi  orqa  chiqaruv  kanali 

(canalis  analis) 

deb  ataladi.  Bu  kanal  pastda 

tashqi  teshik 

(anus) 

bo'lib  tugaydi.  To'g'ri  ichakning  bo'ylam a  mushak 

tolalari uning devorini to'liq o'rab, pastda orqa teshikni ko'taruvchi mushak 

tolalari bilan chatishib ketadi.  Ichki halqasimon qavati esa chiqaruv kanali 

sohasida  tashqi teshikning  ichki  (ixtiyordan tashqari)  siquvchi  mushagini 

(m. sphincter ani interinus) 

hosil qiladi. Tashqi teshikning tashqi (ixtiyoriy) 

siquvchi mushagi 

(m.sphincter  ani  externa) 

bevosita teri ostida joylashib, 

chanoq  diafragmasi  mushaklari  tarkibiga  kiradi.  To'g'ri  ichakning  shilliq 

qavatida qadahsimon hujayralar, ichak bezlari, yakka holdagi follikulalardan 

tashqari uning ampula qismida 2-3 ta to'g'ri ichakning ko'ndalang burmalari 

(plicae transversales recti) 

bor. Orqa chiqaruv kanalida esa 6—10 ta bo'ylama 

buimalari 

(columna analis) 

bo'lib, ulaming o'rtasida joylashgan orqa teshik 

sinuslari 

(sinus  anales) 

bolalarda kattalarga nisbatan yaxshi bilinadi.  Ular 

past tom ondan orqa teshik sohasida halqasimon to'g'ri ichak—orqa teshik 

chizig'ini 

(linea  anorectalis) 

hosil  qilgan  shilliq  parda  bo'rtm alari,  orqa 

teshik qopqoqlari 

(valvulae anales) 

bilan chegaralangan. To'g'ri ichak—orqa

teshik chizig'ining  shilliq pardasi va shilliq osti asosida yaxshi rivojlangan 

to ‘g‘ri  ichak  vena  chigali 

(plexus  venosus  rectalis) 

yotadi.  T o'g'ri  ichak 

qismlari qorinparda bilan turlicha o'raladi. Uning yuqori qismi har tomondan, 

o'rta qismi uch tomondan, pastki qismi esa qorinpardadan tashqarida joylashib, 

adventitsial parda bilan o'ralgan.

Yangi tug'ilgan chaqaloqning to'g'ri ichagi silindr shaklida bo'lib, uzunligi 

5—6 sm, uning ampula qismi ajralmagan va bukilmalari yo'q. Yangi tug'ilgan 

va emizikli bolalarda to'g'ri ichak devori yupqa, yog'  to'qimasi bo'lmagani 

uchun harakatchan bo'ladi.  Shilliq qavati shilliq osti qavati to'qimalari bilan 

bo'sh birikkani uchun ko'pincha bolalarda tashqariga chiqib ketadi.  Shilliq 

qavat bola bir yoshga to'lganida ancha mustahkamlanadi.  Birinchi bolalik 

davrida ampula qismi,  8  yoshdan so'ng esa bukilmalari paydo bo'ladi.  Bu 

davrda orqa teshik sinuslari va ustunlari yaxshi rivojlanadi.  Balog'at davrida 

to'g'ri ichak uzunligi  15—18 sm,  kengligi 3,2—5,4 sm bo'ladi.

Rentgenoanatomiyasi. 

Yo'g'on ichak qorin bo'shlig'ining chekkasi bo'ylab 

ingichka ichak qovuzloqlarmi o'rab yotadi. Yo'g'on ichakning uzunligi  1—2 

m bo'lib, rentgenologik tasvirda o'rtacha 1,15 m. Uning kengligi turli qismlarda

2  sm  dan  12  sm  gacha.  Yo'g'on  ichakning  rentgenologik  ko'rinishining 

o'ziga xos xususiyatlaridan biri, uning ikki yon tomonida aniq chegaralangan 

yarim  aylana  shaklidagi  tekis  qavariqlar  va  ular  o'rtasidagi  botiqliklar 

«gaustratsiya» dir.  Ulaming uchinchisi ichak soyasiga qavatlanganligi uchun 

kontrastlanganda ko'rinmaydi. Yo'g'on ichakda gaustralarga mos ravishda 

ko'ndalang va bo'ylama burmalar almashib joylashadi.

Ko'richak yo'g'on ichakning eng qisqa va eng keng qismi hisoblanadi. 

Uning boshlanish sohasi rentgenogrammada yumaloq shaklda yopiq tugaydi. 

Goho undan ingichka lenta shaklidagi uzunligi 8—10 sm chuvalchangsimon 

o'simta ko'rinadi.

Ko'tariluvchi cham bar ichak qorin bo'shlig'ining o'ng tomoni bo'ylab 

o'ng chambar ichak bukilmasigacha davom etadi. Uning uzunligi o'rtacha 20 

sm bo'lib, gaustratsiya aniq bilinadi.

Ko'ndalang chambar ichak jigar bukilmasidan boshlanib, uzunligi 25— 

30 sm bo'ladi.  U tutqichi bo'lgani uchun qiya yoki maijon shaklida bukilib 

joylashadi.  Ko'tariluvchi va tushuvchi chambar ichak bilan biiga «M» harfini 

eslatuvchi shakl hosil qiladi.  Ko'ndalang chambar ichak harakatchan bo'lib, 

uning joylashuvi o'zgarib turadi.

Pastga tushuvchi chambar ichak chap chambar ichak burilish burchagidan 

boshlanib,  uzunligi  10—15 sm. U qorin bo'shlig'ining chap chekkasi bo'ylab 

chap  yonbosh  chuqurchasiga  tushib,  sigmasimon  ichakka  o'tadi.  Unda 

gaustralar nisbatan kam  va ular yassi bo'ladi.

Sigmasimon ichak chap yonbosh chuqurchasi,  qisman kichik chanoq 

bo'shlig'ida joylashgan. Uning joylashishi va harakatchanligi ichak tutqichning 

uzunligiga bog'liq bo'lib, ichak ko'pincha pastga qaragan bukilma hosil qiladi. 

Uning kengligi va gaustralarining joylashishi pastga tushuvchi chambar ichakka 

o'xshash.

T o‘g ‘ri  ichakning  uzunligi  13—16  sm  bo‘lib,  dum g'aza  va  dum 

suyaklarining oldingi yuzasi bo'ylab pastga tushadi va orqa teshik bo'lib tugaydi. 

Yo'nalishida u ikki: yuqorigi dumg'aza va pastki oraliq bukilmalarini hosil 

qiladi. Unda gaustralar yo'q. To'g'ri ichakda 3—4 sm uzunlikdagi ampula usti 

qismi,  9—12 sm  uzunlikdagi ampula qismi va  2,5—4 sm uzunlikdagi  anal 

qismi tafovut qilinadi. Ampula qismining shilliq pardasida ko'ndalang burmalar 

bo'lib, ular rentgenologik tekshiruvda ichak ko'rinishida chuqur botiqliklar 

hosil qiladi. Anal qismida bo’ylama burmalar bor.

Jigar

Jigar 

(hepar) 

organizmdagi  eng  katta  bez  bo'lib  (69-rasm),  og'irligi 

katta yoshdagi odamlarda o'rtacha  1500 g.  Jigar hazm jarayonida,  modda 

almashinuvda va qon ishlab chiqarishda ishtirok etadi. Jigaming rangi qizg'ish 

bo'lib, yumshoq konsistensiyaga ega U o'ng qovuig'a osti va qorin usti sohalarida 

joylashgan.  M o'tadil holatda jigar qovurg'a ravog'idan tashqariga chiqmaydi. 

Jigarda ikki: silliq va qavariq diafragma yuzasi 

(facies diaphragmatica) 

oldinga 

va yuqoriga qaragan bo'lib, diafragmaning pastki yuzasidagi botiqlikda yotadi. 

Pastki ichki a’zolaiga qaragan yuza 

(facies visceralis) 

pastga va orqaga qaragan 

bo'ladi.  Diafragma va visseral  yuzalari  old  tomonda  o'zaro birikib,  o'tkir 

pastki qirrani 

(margo inferior) 

hosil qiladi. Diafragma va qorinning oldingi 

devoridan jigaming diafragma yuzasiga sagittal sathda yo'nalgan qorinpardani 

duplikaturasidan  hosil  bo'lgan  o'roqsimon  boylam 

(lig._falciforme)'>(lig.  falciforme) 

uni 

o'ng va chap bo'laklaiga 

(lobus hepatis dexter et sinister) 

ajratadi. Jigaming 

orqa qirrasi 

(margo posterior) 

bo'ylab diafragmaning pastki yuzasi va qorin 

b o 'sh lig 'in in g   orqa  devoridan  boshlanib,  frontal  sathda  y o'nalgan 

qorinpardaning  duplikaturasidan  hosil  bo'lgan  tojsimon  boylam 

(lig.

coronarium) 

birikkan.  Bu boylamning o'ng 

va  chap  chekkalari  kengayib  o'ng va  chap 

u c h b u rc h a k s im o n  

b o y la m n i 

( lig . 

triangulare  dextrum  et  sinistrum) 

hosil 

qiladi.  Chap bo'lakning diafragma yuzasida 

yurak botiqligi 

(impressio cardiaca) 

bor.

Jigaming visseral yuzasida ikkita sagittal 

va bitta frontal sathda yo'nalgan egat joylashgan. 

Chap sagittal egat jigaming chap bo'lagini 

o'ng  bo'lagidan  ajratadi.  U ning  oldingi

69-rasm.  Jigar,  12  barmoq  ichak  va  me’da  osti  bezi.  1-lobus  hepatis  dexter;  2-lig.  coro- 

narium;  3-lig.  triangulare sinistrum; 4-lobus hepatis sinister;  5-lig.  falciforme hepatis;  6-lig. 

teres hepatis;  7-ductus hepaticus communis;  8-ductus choledochus;  9-ductus pancreaticus; 

10-cauda  pancreatis; 11 -corpus  pancre-  astis;  12-flexura  duodeno-jejunalis;  13-pars  ascen­

dens  duodeni;  14-caput  pancreatis;  15-pars  horizontalis  (inferior)  duodeni;  16-pars  de- 

scendens  duodeni;  17-pars  superior  duodeni;  18-ductus  cysticus;  19-lig.  triangulare  dex- 

irum;  20-vesica fellea.

qismida kindik venasining bitib ketishidan hosil bo'lgan jigaming yumaloq 

boylami yorig'i 

(fissura lig. tereti), 

orqa qismida esa venoz boylam yorig'i 

(fissura  lig.  venosi) 

joylashadi.  O'ng  sagittal  egat  nisbatan  keng  bo'lib, 

uning oldingi qismida o 't pufagi chuqurchasi 

(fossa vesicae feOeae) 

joylashsa, 

orqa qismida pastki kovak vena egati 

(sulcus venae cavae) 

yotadi.

O 'ng va chap sagittal egatlar o'zaro ko'ndalang egat — jigar darvozasi 

(porta hepatis) 

vositasida qo'shiladi. Jigar darvozasidan jigarga darvoza venasi, 

jigaming xususiy arteriyasi va nervlar kiradi.  Jigardan esa jigar o 't yo'li va 

limfa tomirlari chiqadi. Jigaming visseral yuzasida o'ng bo'lakdan kvadrat va 

dumli bo'laklar ajratiladi.  Kvadrat bo'lak 

(lobus quadratus) 

jigar darvozasi 

oldida o 't pufagi chuqurchasi bilan yumaloq boylam egati o'rtasida, dumli 

bo'lak 

(lobus caudatus) 

jigar darvozasining orqasida, pastki kovak vena va 

venoz boylam egatlari o'rtasida joylashgan.  Bu bo'lakning ikkita o'simtasi 

bo'lib, birinchisi dumli o'simta 

(processus caudatus) 

o'ng bo'lakka birikkan. 

Ikkinchisi  so'rg'ichsim on  o'simta 

(processus  papillaris) 

oldinga  yo'nalib 

jigar darvozasiga tegib turadi. Jigaming visseral yuzasida ichki a ’zolaming 

tegib turishidan botiqliklar hosil bo'ladi.

Uning chap bo'lagida me’da botiqligi 

(impressio gastrica), 

qizilo'ngach 

botiqligi 

(impressio  oesophagea), 

o'ng  bo'lakda  o'ng  buyrak  botiqligi 

(impressio  renalis), 

undan  chaproqda  o'ng  buyrak  usti  bezi  botiqligi 

(impressio suprarenalis), 

pastki qirraga yaqinroqda chambar ichak burilish 

burchagi botiqligi 

(impressio colica) 

joylashgan.

Jigaming a’zolaiga qaragan yuzasidan o'ng buyrakka — 

lig. hepatorenale, 

o 'n   ikki  barmoq  ichakka  — 

lig.  hepatoduodenale 

va  m e’daning  kichik 

egriligiga  — 

lig.  hepatogastricum 

yo'naladi.

Jigar tashqi tomondan seroz parda bilan (diafragmaga tegib tuigan qismi 

area nuda 

dan tashqari) qoplangan.  Uning ostida yupqa va pishiq fibroz paida 

(tunica  fibrosa) 

bor.  Jigar  darvozasida  fibroz  parda  qon  tomirlar  bilan 

jigar  ichiga  kirib  uni bo'laklarga bo'ladi.  Qon  tomirlar va  o 't  naylarining 

tarqalishiga qarab (Kuyno,  1957) jigarda ikkita bo'lak, 5 sektorva 8 segment 

tafovut qilinadi. Jigar bo'laklarida darvoza venaning o'ng va chap tarmoqlari 

tarqaladi.  Jigar sektori jigar parenximasining  darvoza venasining ikkinchi 

tartibli tarm og'i, xususiy jigar arteriyasining shunga mos tarm og'i va sektor 

o't nayi o'ragan qismidan iborat. Jigar segmenti jigaming darvoza venasining 

uchinchi  tartibli  tarmog'i,  xususiy jigar  arteriyasi  va  o 't  nayining  shunga 

mos tarm og'i o'ragan qismidan iborat.

Jigaming chap bo'lagida 3 sektor va 4 segment (S, — S4),  o'ng bo'lagida 

esa 2 sektor va 4 segment (S5 “ Sg)  tafovut qilinadi.

Chap  dorzal  sektor jigaming  I  segmentiga  mos  kelib,  dumli  bo'lakni 

o'z ichiga oladi.

Chap  lateral sektor jigaming  2 segmentiga mos kelib chap bo'lakning 

orqa qismini o'z ichiga oladi.

Chap o 'rta chiziq yon sektori jigar chap bo'lagining oldingi qismini (3 

segment) va kvadrat bo'lakni (4 segment) o 'z ichiga oladi.

O'ng  o'rta chiziq yon sektori jigar parenximasining  chap bo'lak bilan 

chegaralanuvchi qismi bo'lib,  oldinda yotgan  5-segment va  o'ng bo'lakni 

diafragma  yuzasining  orqa  ichki  katta  qismini  egallagan  8-segmentni  o'z 

ichiga oladi.

O'ng  lateral  sektor jigaming  o'ng  bo'lagini  tashqi  qismi  oldinda  6- 

segment, orqada 7-segmentni o'z ichiga oladi.

Tuzilishi jihatidan jigar murakkab  tarmoqlangan  naysimon  bez bo'lib, 

uning chiqaruv nayi o 't yo'llaridan iborat. Jigaming tarkibiy-vazifaviy birligi 

jigar bo'lakchasi 

(lobulus  hepatis) 

dir.  U  prizma  shaklida,  kengligi  1—2,5 

mm bo'lib, odam jigarida 500 mingga yaqin bo'lakcha bor. Bo'lakchalar o'rtasida 

oz miqdorda biriktiruvchi to'qima bor bo'lib, uning ichida bo'lakchalararo o't 

naychasi, arteriya va vena joylashgan. Jigar bo'lakchasi ikki qator gepatotsitlardan 

hosil  bo'lgan  va  radiar joylashgan jigar  ustunchalaridan  iborat.  Bo'lakcha 

markazida markaziy vena 

(v. centralis) 

yotadi. Jigar ustunlari o'rtasida bo'lakcha 

chekkasidan markaziga qon olib boruvchi sinusoid kapillarlar bor.  Sinusoid 

kapillarlar bo'lakcha atrofidagi vena tomirlari bilan markaziy vena o'rtasida 

bo'lgani uchun uni jigaming ajoyib venoz to'ri deb ataladi. Jigar ustunlarining 

ikki qator jigar hujayralari o'rtasida o't yo'li 

(ductulus biliferi) 

bo'lib, bo'lak 

markazida uning uchi yopiq.  Bo'lakcha chekkasida esa u bo'lakchalararo o't 

yo'liga 

(ductuli interiobularis) 

quyiladi. Ulaming o'zaro qo'shilishidan pirovard 

natijada  o'ng  bo'lakdan  o'ng  jigar  yo'li 

(ductus  hepaticus  dexter), 

chap 

bo'lakdan  chap  jigar  yo'li 

(ductus  hepaticus  sinister) 

hosil  bo'ladi.  Jigar 

darvozasida  ular  o'zaro  qo'shilib,  umumiy jigar  yo'lini 

(ductus  hepaticus 

communis) 

hosil qiladi.

Jigaming joylashishi. 

Jigaming katta qismi o'ng qovurg'a ostida, yuqori 

chegarasi o'rta o'mrov chizig'ida IV qovuig'a oralig'ida joylashadi. Bu nuqtadan 

uning yuqori chegarasi o'ng tomonga va pastga yo'nalib o'rta qo'ltiq chizig'ida

X qovurg'a oralig'igacha tushib, pastki yuzasiga o'tib ketadi.  Chapga tomon 

yuqori chegara pastga sekin yo'nalib, o'ng to'sh yoni chizig'ida V qovurg'a 

oralig'ida, oldingi o'rta chiziqda xanjarsimon o'simta asosini kesib o'tib, VIII 

qovuig'a  tog'ayining VII qovurg'a tog'ayiga birikkan joyda pastki chegarasiga 

o'tib ketadi. Jigaming pastki chegarasi o'ng X qovurg'a oralig'idan chapga 

qarab o'ng qovuig'a ravog'i bo'ylab chap VIII qovuig'a tog'ayining VII qovuig'a 

tog'ayiga birikkan joyigacha boradi.

Jigar o'rta ichak boshlang'ich qismining entodermal epiteliyidan rivojlanadi. 

Jigar kuitagi homila hayotining uchinchi haftasida o'rta ichak ventral devorida 

bo'rtma shaklida paydo bo'lib,  uni jigar ko'rfazi deyiladi.  Bu bo'rtm a dastlab 

umumiy bo'lib, so'ngra ikkiga: yuqorigi va pastki bo'rtmalaiga bo'linadi. Yuqori 

bo'rtmadan jigar nayi va jigaming bez to'qimasi rivojlansa, pastki bo'rtmadan 

o 't pufagi rivojlanadi.  Umumiy bo'rtma esa keyinchalik umumiy o 't yo'liga 

aylanadi. Yuqori bo'rtma juda tez o'sib, me’da ventral tutqichi ichiga o'sib kiradi 

va u bilan birikkan to'siqni ikki bo'lakka bo'ladi. Pastda m e’da kichik egriligi 

bilan jigar  o'rtasida  kichik  charvi,  yuqorida jigar bilan  diafragma  o'rtasida 

o'roqsimon boylam hosil bo'ladi. Jigar kurtagi shoxlanib, jigaming bez to'qimasi

ustunlarini  hosil  qiladi.  Bu  ustunlami  tuxum  sarig‘i-ichak  tutqich  venasi 

tarmoqlari o'raydi va jigar kurtagining qon tomirlari paydo bo'ladi.  Homila 

hayotining uchinchi oyigacha jigaming ikkala bo'lagi bir xil bo'ladi.  Uchinchi 

oyning  oxirida  uning  o'ng  bo'lagi  kattalashib,  dumli  bo'lak  taraqqiy  eta 

boshlaydi.Yangi tug'ilgan  chaqaloqning jigari (70,  71-rasm)  katta va qonga 

to'lgan  bo'lib,  to'rt  bo'lagi  aniq  ko'rinadi.  U  qorin  bo'shlig'ining  yuqori 

yarmini egallab turadi. Jigaming og'irligi o'rta hisobda 135 g bo'lib, bola tanasi 

og'irligining 4—4,5%  ini tashkil qiladi.  Jigami qoplagan qorinparda yupqa, 

boylamlari bo'sh bo'lgani uchun u harakatchan bo'ladi. Chap bo'lagi o'ngiga 

teng yoki katta bo'ladi, chunki homila jigarining chap bo'lagiga kislorodga va 

ozuqa moddalaiga boy bo'lgan qon keladi.

Bola tug'ilganidan so'ng jigarda,  ayniqsa,  chap bo'lakda qon aylanish 

o'zgaradi va  chap bo'lak o'sishi sekinlashadi.  Yangi tug'ilgan  chaqaloqda 

jigar to'qimasi yaxshi  takomillashmagan,  yumshoq va qon tomirlarga boy 

bo'lib, bo'laklar o'rtasidagi chegara aniq bo'lmaydi.

Bola bir yoshga to'lganida bo'laklar o'rtasidagi chegara aniq bilinadi va 8 

yoshda jigaming tuzilishi kattalamikiga o'xshash bo'ladi.

Yangi  tug'ilgan  chaqaloqda  jigaming  yuqori  chegarasi  o'ng  o'mrov 

chizig'ida V qovuig'a, chap tomonda esa VI qovuig'a sohasida joylashadi. Unda 

jigaming chap bo'lagi qovurg'a ravog'ini chap o'mrov chizig'ida kesib o'tsa, 

3-4 oylik bolada jigaming chap bo'lagi kichraygani sababli qovuig'a ravog'ini

<>

70-rasm.  Chaqaloq jigari.  Old  tomoni.  1-v.  umbilicalis  (lig.teres  hepatis);  2-vesica  fellea; 

3-margo  inferior;  4-lobus  hepatis  dexter;  5-diaphragma;  6-facies  diaphragmatica;  7-lig. 

coronarium;  8-lobus  hepatis  sinister;  9-lig.  falciforme hepatis.

71-rasm.  Chaqaloq  jigari  (pastki  yuzasi).  1-poita 

hepatis;  2-lobus  caudatus;  3-v.cava  inferior;  4-im- 

pressio  renalis;  5-lobus  hepatis  dexter;  6-impressio 

colica;  7-vesica fellea;  8-lobus quadiatus;  9-lig.teres 

hepatis;  10-impressio  duodenalis;  11-tuber  omen- 

tale;  12-lobus  hepatis  sinister;  13-processus  papil­

laris;  14-impressio  oesophagea.

to'sh oldi chizig'ida kesib o'tadi. Yangi tug'ilgan chaqaloqda jigaming pastki 

qirrasi  o'ng  o'rta  o'mrov  chizig'ida  qovuig'a  ravog'i  ostidan  2,5—4  sm, 

bolalikning birinchi davrida esa  1,5—2 sm  pastda turadi.  7 yoshdan so'ng 

jigaming pastki qirrasi qovuig'a ravog'ining orqasida bo'ladi. Jigaming og'irligi 

bir yoshda ikki barobar ortsa,  2—3 yoshda uch, 9 yoshda 6 marta, balog'at 

davrida 10 marta ortadi.