0 ‘z b e k is t 0n respublikasi oliy уа 0 ‘rta m axsus ta’lim vazirligi
Yüklə 4,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
foramen epiploicum orqali qo'shiladi. Katta charvi bola hayotining 3—4-oylarigacha ko'ndalang chambar ichak va uning tutqichidan alohida bo'lib, keyin birikadi. Ingichka va yo'g'on ichak tutqichlari dastlab umumiy bo'lsa, keyinchalik ko'tariluvchi va tushuvchi chambar ichak qismlarida yo'qolib ketadi. Yangi tug'ilgan va emizikli bolalarda qorinparda bo'shlig'i katta bo'lib, unda joylashgan a’zolar yuqori ko'tarilgan bo'ladi. Bola yura boshlaganidan so'ng diafragma pastga tushib, ko'krak qafasi a’zolarining tez taraqqiy etishi natijasida qorin bo'shlig'i nisbatan kichrayadi. Yangi tug'ilgan chaqaloqda qorinparda yupqa va tiniq bo'lib, qon va limfa tomirlar ko'rinib turadi. Uning ostida, ichaktutqichda, boylamlar va charvilarda yog' to'qimasi bo'lmaydi. Yog' to'qimasi 2 yoshda paydo bo'lib, 7 yoshlarda uning hajmi ancha ortadi. Katta charvi 2 yoshgacha bo'lmay, 7 yoshda ingichka ichak burmalarini old tomonini qoplab turadi. Yangi tug'ilgan chaqaloqda ingichka ichak tutqichi vertikal holatda bo'lib, yoshga qarab ichak tutqichning uzunligi o'zgaradi va uning ildizi qiyshiq holatni oladi. 16—18 yoshlarda qorinparda orasidagi bo'shlig'i, charvi, boylamlar va ichak tutqich ichidagi yog' to'qimasining hajmi ortadi va a’zolar mustahkamlanadi. NAFAS A’ZOLARI TIZIM I Odam hayoti davomida kislorodga bo'lgan ehtiyojni nafas olish bilan qondiradi. Nafas a’zolari tizimi (systema respiratorium) tarkibiga tashqi havo bilan qon o'rtasidagi gaz almashinuvini ta’minlovchi a ’zolar kiradi. Gaz almashinuvi bu organizmning tashqi muhitdan kislorodni qabul qilib, o'zidan karbonat angidridni tashqi muhitga chiqarishidir. Gaz almashinuvi asosan, nafas, a’zolari bilan, juda oz qismi esa teri orqali bo'ladi. U uch bosqichdan iborat bo'lib, nafas a’zolari tizimi uning birinchi bosqichini yoki tashqi muhitdagi kislorodni alveolalar orqali qonga o'tishi va qondagi karbonat angidridni alveolalarga o'tishini ta’minlaydi. Nafas a’zolari tizimi nafas yo'llari va juft nafas a’zosi — o'pkadan iborat. Nafas yo'llari joylashishiga qarab yuqori va pastki nafas yo'llariga bo'linadi. Yuqori nafas yo'llariga burun bo'shlig'i, halqumning burun va og'iz qismi, pastki nafas yo'llariga hiqildoq, traxeya, bronxlar kiradi. Nafas yo'lining ichi shilliq parda bilan qoplangan. Unda kiprikli epiteliy, ko'p sonli shilliq bezlari bo'ladi. Nafas yo'llari orqali o'tgan havo asosiy nafas a’zosi bo'lgan o'pkaga boradi. Bu yerda gazlar difluziyasi yo'li bilan gaz abmashinish jarayoni sodir bo'lib havodagi kislorod qonga o'tadi. Nafas a’zolari tizimi olinayotgan havoni tozalaydi, namlaydi, isitadi hamda tashqi muhitdagi har xil hidlami sezadi. O'pka suyuqlik almashinuvida katta rol o'ynaydi va tananing doimiy haroratini saqlab turishda ishtirok etadi, chunki ular orqali suv parlari ajraladi. Bundan tashqari o'pkada juda ko'p erkin makrofaglar bo'lib, ular himoya vazifasini bajaradi. Nafas olish jarayoni quyidagicha kechadi: nafas olgan vaqtda ko'krak qafasi bo'shlig'i, diafiagma va qovuig'alami ko'taruvchi mushaklaming qisqarishi natijasida kengayadi. O'pka esa elastik devorii ichi bo'sh a’zo sifatida ko'krak qafasi devori orqasidan kengayadi va havoni so'rib oladi. Alveolalarda gaz almashganidan keyin ko'krak qafasi devori nafas chiqarish harakatini bajarib o'z holiga qaytadi va o'pkadagi havo siqib chiqariladi Nafas olg^nda va chiqaiganda o'pka o'zini qoplagan visseral plevra vositasida ko'krak qafasini qoplagan pariyetal plevra ustida sirpanadi. Nafas a’zolari devori tog'aylardan tuzilgan. Shuning uchun ulaming bo'shlig'i har doim ochiq bo'lib, ulardan havo bemalol o'tadi. Nafas a’zolarining taraqqiyoti Tashqi burun va burun bo'shlig'i taraqqiyoti kalla suyaklari va hidlov a ’zosi taraqqiyoti bilan bog'liq. Pastki nafas yo'li homila hayotining 3-haftasida oldingi ichak ventral devorining o'simtasi shaklida paydo bo'ladi. Bu kurtak bo'ylama egatga o'xshash
bo'lib, sekin-asta nay shaklini oladi. Keyinchalik bu naychadan hiqildoq va kekirdak hosil bo'ladi. Uning yopiq tugagan distal uchi ikkita pufakchaga ajrab o'pka kurtagini hosil qiladi. Bu pufakchalar kekirdak asosidan uzoqlashadi va bronxlar hosil bo'ladi. Taraqqiyotning boshlang'ich davrida birlamchi hiqildoq, kekirdak, bronx va o'pka pufakchalarining devori entoderma hujayralaridan tuzilgan bo'lib, keyinchalik ularga mezenxima elementlari qo'shiladi. Entodermadan nafas yo'li va o'pka alveolalarini qoplagan epiteliy va bezlar epiteliyasi hosil bo'ladi. Mezenximadan esa nafas yo'lini hosil qiluvchi boshqa to'qim alar paydo bo'ladi. Homila hayotining birinchi oyi oxirida hiqildoq kurtagi mezemrimaning juft kengaymasi shaklida paydo bo'ladi. Hiqildoq tog'aylari 2—3 jabra ravoqlaridan rivojlanadi. Eng awal uzuksimon tpg'ay, so'ng cho'michsimon, ponasimon, shoxsimon, boshqalardan kechroq qalqonsim on tog'ay paydo bo'ladi. Hiqildoq mushaklari 3—4 jabra ravoqlarining oldingi uchidan taraqqiy etadi. Traxeya taraqqiyotning dastlabki davrida epiteliy nayidan iborat bo'lib, uning atrofida mezenxima quyuqlashadi. Homila hayotining 8-9-haftasida traxeya tog'aylari va mushaklari hosil bo'ladi. Dastlab uning bo'shlig'i silindr shaklida bo'ladi.
O'pka murakkab alveolar bezlaiga o'xshab rivojlanadi. Ikkala o'pka kurtaklari bir xil bo'lmaydi. O'ng o'pka kurtagi chapiga nisbatan katta bo'ladi. Homila hayotining 5-haitasida har bir kurtakda bo'lajak o'pka bo'laklanga mos shaisimon bo'itmalar hosil bo'ladi. Ular o'ng o'pka kurtagida uchta, chap o'pkada ikkita bo'ladi. Bu bo'rtmalar, o'z navbatida, har bir o'pkada 10 tadan segmentar bronxlar bo'rtmalarini hosil qiladi. Shunday qilib 2—4 oylik homilada bronx daraxti paydo bo'ladi. 4 oydan 6 oygacha bo'lgan davrda bronxiolalar, 6 oydan 9 oygacha esa alveola yo'llaii va alveola qopchalari paydo bo'ladi. O'pka asosi homila hayotining 6-haftasida ko'krak bo'shlig'iga tushadi. Bu davrda birlamchi tana bo'shlig'i (celom) ikkita plevra va bitta perikard bo'shlig'iga bo'lingan va diafiagma vositasida qorin bo'shlig'idan ajragan bo'ladi. Splanxnoplevradan visseral plevra, somatoplevradan esa pariyetal plevra hosil bo'ladi. Burun Burun sohasi tashqi burun va burun bo'shlig'idan iborat. Tashqi burunda (nasus extern os) burun ildizi, orqasi, uchi va qanotlari tafovut qilinadi. Burun ildizi (radix nasi) yuzning yuqori qismida joylashib peshonadan o'yma bilan ajrab turadi. Tashqi burunning yon tomonlari o'zaro o 'rta chiziqda birikib burun orqasini (dorsum nasi) hosil qiladi. Yon tomonlam ing pastki qismi esa burun qanotlarini (alae nasi) hosil qilsa, burun orqasi past tom onda burun uchiga (apex nasi) o'tadi. Burun qanotlarining pastki chekkalari burunga kirish teshigini (nares) chegaralab turadi. Tashqi burun asosini burun suyagi, yuqori jag' suyagining burun o'simtasi va bir nechta gialin tog'aylar hosil qiladi. Burunning yon devorini hosil qiluvchi uchburchak shaklidagi lateral tog'ayi (cartOago nasi lateralis) bevosita burun suyagi ostida joylashib, burunning yon devorini hosil qilishda qatnashadi. Burun qanotini hosil qiluvchi juft burun qanotining katta tog'ayi (cartilage alaris nasi major) burun bo'shlig'iga kirish teshigini old va yon tomondan chegaralab turadi. 2—3 ta burun qanotining kichik tog'aylari
oldingi tog'ay bilan noksimon teshik o'rtasida yotadi. Goho bir nechta turli kattalikdagi burunning qo'shimcha tog'aylari
ham uchraydi. Burun to'sig'i tog'ayi (cartilago septi nasi) toq to'rtburchak shaklida bo'lib, burun to'sig'ining oldingi qismini hosil qiladi. Burun to'sig'i tog'ayi yuqori va orqa tomondan g'alvirsimon suyakning perpendikular plastinkasi bilan, past va orqa tomondan dimog' suyagi va oldingi burun o'simtasi bilan birikadi. Tashqi burun yangi tug'ilgan chaqaloqda qisqa, yassi va keng bo'lib, ildizi tor, orqasi va uchi yaxshi bilinmaydi. Burun qanotlari kichik, tog'aylari qoldiq holatida bo'ladi. Burun teshiklari oval shaklida bo'lib, gorizontal joylashgan. Burun teshigining oldingi qirrasi ko'pincha oldinga va yuqoriga qaragan bo'ladi, bu qirra burun ustining o'sishi bilan pastga tushib, burun uchini hosil qiladi. Bola 5 yoshga borganida burun teshigi yumaloq shaklni oladi. 10—14 yoshda peshona bilan chegarada egarsimon chuqurlik paydo bo'ladi. Burun bo'shlig'i
old tomondan burun teshigi vositasida yuzga, orqa tomondan xoanalar orqali halqumning burun qismiga ochiladi. Burun bo'shlig'ini burun to'sig'i (septum nasi) ikki bo'lakka ajratib turadi. Burun to'sig'ini oldingi qismi parda
va tog'ay (pars cartilaginea), orqa qismi esa suyakdan (pars ossea) iborat. Parda va tog'ay qismlari burun to'sig'ining harakatchan qismini
hosil qiladi. Burun bo'shlig'ining har bir yarmida yuqoridan burun qanotining katta tog'ayi ustki chekkasi bilan chegaralangan burun dahlizi
ajratiladi. U ich tomondan teri bilan qoplangan bo'lib yog', ter bezlari va tuklari bo'ladi. Burun bo'shlig'i burun chig'anoqlari (72-rasm) yordamida burun yo'llariga bo'linadi. Burunda yuqori, o'rta va pastki burun chig'anoqlari
tafovut qilinadi. Ulaming o'rtasida yuqori, o'rta va pastki burun yo'llari joylashadi. Yuqori burun yo'li
burunning yuqori va o 'rta chig'anoqlari o'rtasida, o'rta burun yo'li (meatus nasi media) o'rta va pastki burun chig'anoqlari o'rtasida, pastki burun yo'li (meatus nasi inferior) pastki buran chig'anog'i bilan burun bo'shlig'ining pastki devori o'rtasida joylashgan. Burun to'sig'i va chig'anoqlarining medial yuzalari o'rtasida ingichka vertikal yo'nalgan yoriq shaklidagi umumiy burun yo'li
joylashgan. Bu yo'l burun-halqum yo'liga (meatus nasopharyngeus) davom etadi. Buran yo'llarmi qoplagan shilliq pardakiprikli epiteliy bilan qoplangan bo'lib, kiprikchalar havo tarkibidagi changni ushlab qoladi. Shilliq pardadagi shilliq bezlari ishlab chiqargan shilliq suyuqlik havo yo'llariga kirgan changni qamrab oladi. Burun bo'shlig'ining shilliq osti asosida ko'p qon tomirlar bo'lib o 'rta va pastki burun chig'anoqlari sohasida g'ovaksimon vena chigallarini hosil qiladi. U
72-rasm. Випш bo‘shlig‘i- ning tashqi devori. 1-sinus frontalis; 2-concha nasalis media; 3-concha nasalis su perior; 4-concha nasalis in ferior; 5-sinus sphenoidalis; 6-ostium pharyngeum tu- bae auditivae. shilliq pardaga m a’lum bir harorat berib, o'tayotgan havoni ihtib beradi. Burun bo'shlig'ining shilliq pardasi burun yon bo'shliqlari, ko‘z yoshi qopi, halqumning burun qismi va yumshoq tanglay shilliq pardasiga birikib ketadi. U burun bo‘shlig‘i suyak usti va tog'ay usti pardasi bilan zich birikkan. Burun bo'shlig'i atrofidagi suyaklarda havo saqlovchi bo'shliqlar yoki burunning yon bo'shliqlari bo'lib, ular burun yo'llariga ochiladi. Yuqori burun yo'liga ponasimon suyak bo'shlig'i va g'alvirsimon suyakning orqa katakchalari, o'rta burun yo'liga yuqori jag' suyagi bo'shlig'i, peshona suyagi bo'shlig'i, g'alvirsimon suyakning o'rta va oldingi katakchalari, pastki burun yo'liga burun-ko'z yoshi kanali ochiladi. Burun bo'shlig'i shilliq pardasida ikki: hidlov (regio olfactoria) va nafas sohasi
tafovut qilinadi. Hidlov sohasiga yuqori burun, qisman o 'rta burun chig'anoqlarini va burun to'sig'ining yuqori qismini qoplagan shilliq parda kirib, unda hid bilish hujayralari joylashgan. Burun bo'shlig'i shilliq pardasining qolgan qismi nafas qismini hosil qiladi. Burun bo'shlig'i yangi tug'ilgan chaqaloqda past (17,5 m m) va tor, chig'anoqlari gorizontal joylashgan bo'lib, chekkalari qalinlashgan bo'ladi. Yuqori burun yo'li bo'lmaydi, o'rta va pastki burun yo'li yaxshi rivojlanmagan bo'ladi. Burun chig'anoqlari burun to'sig'iga yetib bormagani uchun umumiy burun yo'li hosil bo'ladi va u orqali chaqaloq nafas oladi. Burun to'sig'i va xoanalar past bo'ladi. Burunning qo'shim cha bo'shliqlari yaxshi taraqqiy etmagan bo'ladi. Yangi tug'ilgan chaqaloqda burun chig'anog'i to'rtta: pastki, o'rta, yuqori va eng yuqori. Pastki burun chig'anog'i burun bo'shlig'i tubiga tegib turgani uchun pastki burun yo'li bo'lmaydi. Bu yo'l bola hayotining ikkinchi yilida asta-sekin kattalashadi va balog'at yoshida o'z shaklini oladi. Bola 6 oylik bo'lganida o'rta burun yo'li hosil bo'ladi. Yuqori burun yo'li yangi tug'ilgan chaqaloqda faqat 30% holatda uchraydi. Bu yo'l ikki yoshdan keyin sekin o'sib uncha katta bo'lmaydi. Bola hayotining 7 yoshigacha chig'anoqlar, burun yo'llari va burun bo'shlig'i uzunasiga va balandligiga asta-sekin o'sadi. 10 yoshda burun bo'shlig'i 1,5 marta, 20 yoshda 2 marta kattalashadi. Bola 6 oylik bo'lganida burun bo'shlig'ining balandligi 22 mm gacha o'sadi. Burun shilliq pardasi yangi tug'ilgan chaqaloqda yupqa bo'lib, qon tomirlarga boy bo'lgani bilan havo bilan uchrashadigan joylarda g'ovak tana shaklidagi qon tom ir chigallari bo'lmaydi. Shuning uchun shilliq parda yallig'langanda shishib nafas olish qiyinlashadi. Bola 9 yoshga to'lganida burun bo'shlig'i shilliq pardasi g'ovak to'qimalarga boy, nafas olish sohasi shilliq pardasini qoplagan epiteliy kattalamikiga nisbatan yupqa bo'ladi. Epiteliy osti limfoid to'qim a bo'lmay u 7-oylarda paydo bo'ladi. Hid bilish sohasi shilliq qavati tez o'zgarib, unda 7-oylarda hid bilish piyozchalari yaxshi rivojlanadi. Burunning qo'shimcha bo'shliqlaridan yangi tug'ilgan chaqaloqda faqat biroz rivojlangan yuqori jag' suyagi bo'shlig'i bo'ladi. Bola tug'ilganidan keyin bu bo'shliq sezilarli o'sib, 8—9 yoshlarda suyak tanasini egallaydi. Uning teshigi 2 yoshda oval shaklida bo'lsa, 7 yoshda yumaloq bo'ladi. Peshona suyagi bo'shlig'i 2 yoshdan boshlab taraqqiy etib, taraqqiyoti 11—12 yoshlarda tugaydi. Ponasimon suyak bo'shlig'i taraqqiyoti 3—4 yoshlarda boshlanib, 12—15 yoshlarda tugaydi. G'alvirsimon suyak katakchalari yangi tug'ilgan chaqaloqda kurtak shaklida bo'lib, ulaming taraqqiyoti bola hayotining birinchi yilida tez kechib, 14 yoshlarda kattalamikiga o'xshash bo'ladi. Hiqildoq
Hiqildoq (larynx) murakkab tuzilgan a’zo (73, 74-rasm) bo'lib, nafas olishda, pastki nafas yo'llarini himoya qilishda va tovush hosil qilishda ishtirok etadi. Hiqildoq bo'yinning oldingi sohasi o 'rta sid a joylashib , hiqildoq b o 'rtig 'in i
hosil qiladi. Bu b o 'rtiq erkaklarda kuchli rivojlangan. Hiqildoq yuqorida til osti suyagiga birikkan bo'lib, pastda kekirdakka davom etadi. Hiqildoqni old tomondan bo'yinning til osti suyagining ostida joylashgan mushaklar yopib tursa, yon tomonda bo'yinning tom irli-nervli dastasi va qalqonsimon ! bezning yon bo'laklari, orqasidan esa halqumning 1 hiqildoq qismi joylashadi. Katta yoshdagi odamlarda hiqildoqning yuqori chegarasi IV, pastkisi esa VI—VII bo'yin umurtqalari o'rtasida joylashgan. Ayollarda hiqildoq biroz yuqoriroq joylashadi. Erkaklarda hiqildoq
cea; 2-lig. thyrohyoideum laterale; 3-comu superius; 4-cartilago comiculata; 5-cartilago arytenoidea; 6-processus muscularis; 7-processus vocalis; 8-com u inferius; 9-cartilago cri- coidea; 10-lig.cricothyroideum; U -conus elasticus; 12-lig.vocale; 13-lig. thyroepiglotticum; 14-petiolus epiglottidis; 15-lig. thyrohyoideum medianum; 16-os hyoideum.
74-rasm. Hiqildoq tog'aylari, bo‘g‘im va boylamlari. A. Old tomoni: 1-os hyoideum; 2-caitilago triticea; 3-comu superius (cartilago thyroidea); 4-lam. sinistra (cartilago thyroi- dea); 5-comu unferius (cartilago thyroidea); б-arcus cartilaginis cricoideae; 7-cartilagtnestra- cheales; 8-ligg. annularia; 9-articulatio cricothyroidea; 10-lig. cricothyroideum; 11-incisura thyroidea superior; 12-membrana thyrohyoidea; 13-lig. thyrohyoideum medianum; 14-lig. thyrohyoideum laterale; B. Orqa tomoni: 1-epiglottis; 2-com u majus (os hyoideum); 3-cartilago triticea; 4-cornu superius cartilago thyroidea; 5-lam. dextra (cartilago thyroidea); 6-cartilago arytenoidea; 7-articulatio cricoarytenoidea dextra; 8-articulatio cricothyroidea dextra; 9-cartilagines tracheales; 10-paries membranaceus (trachea); 11-lam. cartilaginis cricoideae; 12-articulatio cricothyroidea sinistra; 13-comu inferius (cartilago thyroidea); 14-articulatio cricoarytenoidea sinistra; 15-processus muscularis (cartilago arytenoidea); 16-processus vocalis (cartilago arytenoidea); 17-lig. thyroepiglotticum; 18-cartilago com ic- ulata; 19-lig. thyrohyoideum laterale; 20-membrana thyrohyoidea. ayollaiga nisbatan katta bo'ladi. Hiqildoq harakatchan bo'lib, ovqat yutganda va tovush hosil bo'lganida vertikal yo'naiishda harakat qiladi. H iq ild o qn in g q a ttiq asosini ju ft (c h o ‘m ichsim on , shoxsim on, ponasimon) va toq (qalqonsimon, uzuksimon, hiqildoq usti) tog'aylari (73-rasm), shuningdek, ular o'rtasidagi bo'g'im lar hosil qiladi. Qalqonsimon tog'ay
toq gialin tog'ay bo'lib, bir- biri bilan erkaklarda 90°, ayollarda 120° burchak hosil qilib birikkan ikkita o'ng va chap to'rtburchakli plastinkadan (lamina dextra et sinistra) iborat.
Tog'ayning oldingi qismida yaxshi bilinadigan ustki qalqonsimon o ’yma (incisura thyroidea superior) va biroz bilinadigan pastki qalqonsimon o'yma (incisura thyroidea inferior) bo'ladi. Plastinkaning orqa chekkasida uzun ustki shoxsimon o'simta
va qisqa pastki shoxsimon osimta (cornu inferius) joylashgan. Pastki shoxsimon o'simtaning medial yuzasida uzuksimon tog'ay bilan birikadigan bo'g'im yuzasi bor. Ikkala plastinkaning tashqi yuzasida qiyshiq chiziq (linea obliqua) joylashgan bo'lib, to'sh- qalqonsimon va qalqonsimon-til osti mushaklari birikadi. Uzuksimon tog'ay (cartilago cricoidea) toq gialin tog'ay bo'lib, uzuk shaklida, oldinga qaragan yoysimon qismi
va orqaga qaragan to'rtburchak plastinkadan
iborat. Uzuksimon tog'ayda ikki juft bo'g'im yuzasi bo'lib, uning bir jufti
plastinkaning ustki chekkasi burchaklarida joylashib, o 'n g va chap cho'michsimon tog'aylar bilan birikadi. Ikkinchi jufti
tog'ay yoyini plastinkaga o'tgan joyida bo'lib, qalqonsimon tog'ayning pastki shoxsimon o'simtasi bilan bo'g'im hosil qiladi. Hiqildoq usti tog'ayi (cartilago epiglottica) toq elastik tog'ay bo'lib, baig shaklida bo'ladi. U hiqildoqqa kirish teshigi ustida old tomonda joylashgan. Uning toraygan bandi (petiolus epiglottidis) qalqonsimon tog'ayning ichki yuzasiga birikkan, qavariq oldingi yuzasi til ildiziga, orqa botiq yuzasi hiqildoq bo'shlig'iga qaragan bo'ladi. C ho'm ichsim on tog'ay
juft gialin tog'ay bo'lib, piramidasimon ko'rinishga ega. Uning uchburchak shaklidagi asosi
pastga qaragan bo'lib, uzuksimon tog'ay bo'g'im yuzasi bilan harakatchan bo'g'im hosil qiladi. Cho'm ichsim on tog'ay uchi (apex) o'tkir va biroz orqaga egilgan. Cho'm ichsimon tog'ay asosidan oldinga qarab ovoz boylami birikadigan o'sim ta (processus vocalis), lateral tomonga qarab mushak birikadigan o'sim ta
chiqqan. Cho'michsimon tog'ayni uchta: oldingi lateral, medial va orqa yuzasi tafovut qilinadi. Oldingi lateral yuzasi
keng bo'lib, uning pastki qismida tovush o'simtasi orqasida joylashgan uzunchoq chuqurchaga ovoz mushagi birikadi. Medial yuzasi
(facies medialis) uncha katta bo'lmay, qarama-qaishi tog'ayga qaragan. Orqa yuzasi
oldinga bukilgan bo'ladi. Shoxsimon tog'ay
juft kichkina, konussimon elastik tog'ay bo'lib, cho'michsimon tog'ayning uchida cho'michsimon- hiqildoq usti burmasi ichida joylashgan. Ponasimon tog'ay
Yüklə 4,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|