05-Chilangarlik ma`ruzalar matni

Nazorat savollari 
1.Parron teshixlarda rezba kesishni tushuntirib bering. 
2.Bir tomoni berk teshiklarda rezba kesish deganda nima tushuniladi? 
3.Ichki rezba kesish jarayonida uchraydigan kamchiliklarni sanab bering. 
4.Ichki rezba kesish jarayonida ishlatiladigan asbob uskunalar qaysilar? 
Adabiyotlar 
1. “Chilangarlik” N.Makiyenko,A.Umronxo`jayev.Kasb-hunar kollejlari uchun 
darslik.Toshkent – “Mehnat” nashriyoti 2003-yil. 
2. Sh.A.Karimov. Chilangarlik asbob-uskunalari «Voris-nashriyot»,Toshkent 
3.
www.ziyonet.uz
; 
www.google.ru
; 
www.yandex.ru
; internet saytlari. 

---

63 
Ma`ruza № 13 
Mavzu: Tashqi rezba kesish 
Reja: 
13.1. Dumaloq plashkalar vositasida rezba kesish 
13.2. Yaxlit plashka bilan rezba kesish 
13.3. Qlupp vositasida rezba kesish 
Taxminiy ish ob`ektlari: boltlar, shpilkalar, yopiq va ochiq teshiklarida 
6—16 mm diametrli ichki rezbalari bulgan turli shakldagi detallar, 100 mm 
uzunlikdagi, 4—16 mm diametrli murvatlar. 
Asbob va materiallar: o`ng va chap metchiklar, rezba kesish parmalari, 
kernerlar, bolg`achalar, zenkovkalar, metrik metchiklar, rezba 
o`lchagichlar, rezba kalibrlari—tiqinlari (yoki boltlari), shtangensirkul (0,1 m), 
2 va 3-raqamli turli egovlar, doiraviy rezba kesgich, ya`ni plashkalar (keskin va 
Yaxlit), mashina metchiklar, chizg`ichlar, mashina moyi va latta-putta. 
Moslama va materiallar: vertikal parmalash va stolga o`rnatiladigan parmalash 
stanoklari, rezba kesadigan elektrik va pnevmatik mashinalar, chilangarlik 
dastgohi-verstagi, parallel giralar, plashka tutqich klupplar. 
13.1.Dumaloq plashka vositasida rezba kesish 
1.Vorotokni ishga tayyorlash 
Vorotokdagi barcha murvatlar salginabo`shatiladi. Plashka vorotokning uyasiga 
shunday qo`yiladiki, plashkadagi tamg`a yuqorida bo`ladi, o`yiqlar esa 
to`xtatgich —stopor murvatlar qarshisida joylashadi. Kerilma plashkalar keskin 
o`rta murvat ro`parasida bo`lishi kerak (rasmga qarang).Plashka vorotok 
kallagidagi to`xtatgich murvatlar vositasida mahkamlanadi. 
2.Sterjenni tayyorlash, girada qisib ko`yish va plashkalar bilan rezba kesish. 
Bunda 
rezbaning 
diametri 
va 
kesiladigan qismining uzunligi chizmaga qarab 
aniklanadi. 
Sterjen 
diametri 
tekshiriladi, 
u 
rezbaning tashqi diametridan 0,1—0,2 mm 
kichikroq 
bo`lishi 
kerak. 
Yaxshi 
kirishini 
ta`minlash uchun sterjenning yuqorigi uchida pax 
egovlanadi.Sterjen 
girada 
vertikal 
qolatda 
shundayo`rnatiladiki, 
uning 
jag`lardan chiqib turadigan qismi rezba kesiladigan 
qismidan 
20—25 
mm 
uzunroq 
bo`ladi. 
Qirqiladigan qismning uzunligi o`lchab olinadi. 
Sterjenning uchida pax olishda uning eni rezba 
o`ramining balandligidan bir oz kattaroq bo`lishi 
kerak (kesilib kirishini ta`minlash uchun).Berilgan 
rezbaga ko`ra ikkita doiraviy plashka (kesik 
plashka) va Yaxlit plashka hamda ularga moye 
plashka tutqichlar tanlanadi.Plashkalar rezbasi esao`tkir charxlangan va 
nuqsonsiz bo`lishi kerak.Sterjenning uchini moylash lozim.Kesik plashka 
plashka tutqichga o`rnatilib, murvat bilan mahkamlanadi.U shunday o`rnatil ishi 

---

64 
kerakki, qirralari qisilgan xrlda bo`lmasin, ya`ni eng katta diametrga ega bo`lsin 
(4- plashka sterjenning rezba kesiladigan uchiga shunday qo`yilsinki, uning 
tamg`asi pastda va tekisligi sterjen o`qiga perpendikulyar holatda bo`lsin . O`ng 
qo`lning kafti bilan plashkaning korpusi pastga bosiladi; chap qo`l bilan plashka 
tutqich soat mili yo`nalishida to plashkaning kesuvchi qismi sterjenga kesib 
kirguniga qadar aylantiriladi ( so`ngra qirindini sindirish uchun plashka tutqich 
dastasidan ushlanib, teskari tomonga yarim buraladi (bunda plashkaning ish 
qismi obdan moylanadi). 
Kesik plashka plashka tutqichdan olinib, kalibrlovchi Yaxlit plashka bilan 
almashtiriladi . Yaxlit plashka goq bir tomonga, goh ikkinchi tomonga 
aylantirilib, rezba oxirgi o`lchamigacha kalibrlanadi (rezba toza latta bilan 
artilib, rezbali kalibr halqa (gayka) bilan tekshiriladi.Rezbaning qadami rezba 
o`lchagich (j) rezba profili ga moslab ishlangan plastinalar to`plami yordamida 
tekshiriladi.