05-Chilangarlik ma`ruzalar matni

Internet 
saytlari: 
www.ziyonet.uz, 
www.google.ru, 
www.albest.ru, 
www.ref.uz, www.rambler.ru 

---

74 
Ma`ruza № 16 
Mavzu: Bir tomirli mis va alyumin simlarni gilzada preslab ulash 
Reja: 
16.1. Yerga ulovchi qurilmalar montaji. 
16.2.Komplekt taqsimlovchi qurilmalar montaji. 
16.3.Simlar kabellar va shinalarning kontakt bog`lamalarni montaj qilish. 
Tayanch iboralar: Yerga ulash, zaminlash, yashindan himoya, komplekt 
taqsimlovchi, kontakt bog`lamalar, nullash. 
16.1. Yerga ulovchi qurilmalar montaji 
Yerga ulaydigan qurilma (erga ulash) apparatlar va elektr qurilmalarning 
normal holda kuchlanish bo`lmagan qismlarida kuchlanish xosil bo`lib qolgan 
paytlarda xodimlarni tok urishidan himoyalash, shuningdek ularni normal 
sharoitda ishlashini ta`minlash uchun xizmat qiladi. Yerga ulaydigan qurilma 
deb, yerga ulovchi simlar to`plamiga aytiladi. 
Yerga ulagich – bevosita yerga tegib, turadigan metall sim yoki simlar 
guruxidir. 
Yerga ulaydigan simlar – yerga ulanadigan elektr qurilmalarning 
qismlarini yerga ulash uchun xizmat qiladigan metall simlardir. 
Himoyalovchi 
yerga 
ulash 
(nullash) 
tashib 
yuriladigan 
va 
xarakatlanadigan yakka elektr iste`molchilar uchun (ishchi nul simdan tashqari) 
mis simli echiluvchan kabellar bir qobiqni ichida faza simlari qatori bo`lib 
kundalang kesim yuzasi 1,5 mm
2
va tashib yuriladigan elektr iste`molchilar 
uchun esa simning kundalang kesim yuzasi 2,5 mm
2
dan kam bo`lmaydi. Relsda 
yuruvchi mexanizmlar (masalan bashen krani) o`zini yerga ulashdan tashqari 
relsirni ham bulak holda yerga ulash talab etiladi. Relsi bir biri bilan komolok 
dq6 mm sterjen orqali payvandlanib ulanadi. Polosa bo`lsa po`lat kalinligi 4 mm 
dan kam bo`lmasligi kerak. Neytrali yerga ulangan bo`lsada qayta qarshiligi 100 
Om dan kichik bo`lgan yerga ulagich yordamida relsi yerga ulanadi. 
Yerga ulovchi qurilma uchun: burchakli va yumalok po`lat kondension 
bo`lmagan trubalar, shuningdek tabiy yerga ulagichlar (inshootlarning po`lat 
konstruksiyalari, alyuminiy qobiqli kabellar va boshqalar). yerga ulagichni 
turlari ularni son va joylanishi loyixa tuzilganda aniqlanadiximoyalovchi yerga 
ulovchilar sifatida binolarning po`lat konstruksiyasi, kranlarning tagidagi temir 
relslar, galeraya, liftlar shaxtasi, devorining qalinligi 1,5mm dan kam bo`lmagan 
po`lat turbalardan foydalaniladi. 
Portlash xavfi bo`lgan qurilmalarda yerga ulovchi o`tkazgichlar bo`lak 
holda o`rnatiladi va qurilish hamda boshqa inshootlarning konstruksiyalarini 
yerga ulagich sifatida foydalanish ruxsat etilmaydi. 
Elektr qurilmalarning qurilish qoidalariga asosan yerga ulagichlar:
Er osti suv o`tkazish turbalari;
Buloklarning turbalari va yer bilan ishonchli bog`langan inshootlarning 
metall konstruksiyalari va armaturalari. 
Sun`iy yerga ulovchilar sifatida esa uzunligi 3-5m qalinligi 12-16 m 
bo`lgan po`lat armaturalar, trubalar diametri 50 mm bo`lgan, burchakli po`lat 
(uzunligi 3-5m bo`lgan) elektrodlar qo`llaniladi. Pulat qoziqlar yerga qoqilib 

---

75 
kiritiladi. Po`lat turbalar yerga burab qoqiladi va burchak elektrodlar ulchami 
50×50×5 mm bo`lgan va maxsus moslamalar yordamida yerga qoqiladi. Tik 
elektrodlash shunday qoqiladiki ularning ikkinchi oxiri transheyaning 
chukurining tagidan0,1-0,2 m chiqib, turishi shart, chunki bu oxirlari bir biri 
bilan gorizontal polosalar yordamida payvandlash yuli bilan maxkamlanadi. 
Ammo bu po`lat polosalarning qalinligi yassilari uchun 4 mm dan, yumaloqlari 
uchun esa diametri 6 mm dan kam bo`lmasligi talab etiladi. Hamma yerga 
ulagichlarni bog`lamalari payvandlash yuli bilan bajariladi. Payvandlangana 
joylari zanglab chirilmasligi uchun betum lak (Kuzbasslak) surtiladi. yer 
ostidagi bunday yerga ulovchilarni bo`yyash mumkin emas. Agar yerni 
karroziya aktiv bo`lsa po`latga nisbatan, unda ruxlangan elektrodlar qo`llaniladi. 
Montaj amaltyotida havoda elektr uzatish liniyalari fundamentini katlavanlarga 
joylashtirishdan oldin yerga ulagichlar ham urnatiladi