1- amaliy mashg’ulot Mavzu: Suyuqliklarning va gazlarning asosiy fizik xossalariga doir masalalar yechish

3- misol: Gaz bilan to’ldirilgan idish bosimini o’lchash uchun simob vakuummetr ishlatiladi. Agar naydagi simob h = 45sm balandlikda bo’lsa, vakuummetr o’rnatilgan joydagi vakuumning kattaligini aniqlang.

2.3- rasm. Siyraklashgan bosimni topishga oid sxema.

Yechish:
Agar o’lchanayotgan bosim atmosfera bosimidan kam bo’lsa, ya’ni idishda vakuum, bosimni o’lchovchi asboblar bo’lsa, vakuummetr deyiladi. Odatda, vakuummetrlar bevosita siyraklashgan bosimlarni o’lchaydi, vakuum esa atmosferagacha bo’lgan bosim kamligini ifodalaydi. Vakuummetr simob bilan to’ldirilgan, bukilgan naylardir (5-rasm). A uchi V fazo bilan birlashadi, ikkinchi C uchi ochiq bo’ladi. Masalan, V idishdagi gaz bosimi o’lchanayapti, bu holda
P_atm= P + γ_smh_sm
P = P_atm - γ_sm·h_sm ni olamiz.
h_sm =
bu yerda: P_vak= P_atm – P
Idishdagi vakuumga tegishli bo’lgan balandlik, odatda, vakuummetrik balandlik deyiladi va h_vak simvoli bilan belgilanadi. Ko’rinib turibdiki, vakuum kattaligini suyuqlik ustuni balandligiga qarab o’lchash mumkin. Vakuummetrning chap tirsagi simob yuzasidagi gaz og’irligini hisobga olmay idish bosimini quyidagi tenglama bo’yicha aniqlash mumkin:
P = P_atm-γ_sim·h
P_vak= P_atm– P= 0,0136·45 = 0,61 at(kg/sm²)
Javob: P_vak = 0,61 at(kg/sm²)
4- misol: Agar b=1m, a=0,1m , D=300mm, d=30mm, kattaliklar ma’lum bo’ladi, ni olish uchun gidravlik press richagiga qancha Q kuch qo’yish kerak bo’ladi.

2.4- rasm. Gidropressning sxemasi.

Yechish:
Gidravlik pressdagi richag qonuni bo’yicha ikkilamchi P₁ kuch: ga teng, suyuqlikda hosil qilingan bosim esa . Bu bosim katta porshenning ₂ yuzasiga quyidagi kuch bilan ta’sir qiladi:
Porshenlar doiraviy shakllarda bo’lganligi uchun:
va
Bu tengliklarni P₂ ga qo’yib quyidagini topamiz:

Ishqalanishdagi yo’qotilishlarni hisobga olib, gidravlik press formulasini quyidagi ko’rinishda yozamiz:

bu yerda: - gidravlik pressning foydali ish koeffitsiyenti:

Q – richakka qo’yilgan kuch.
D – katta porshenning diametri [m], [mm]
d– kichik porshenning diametri [m], [mm]
Ushbu formuladan Q ni topamiz:

Javob: Q = 25 kgk.