1 A. X. O‘roqov

1.4. Avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash texnologiyalarining rivojlanish 
yo‘nalishlari 
Mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish samaradorligi ko‘p jihatdan 
avtomobil yo‘llarining sifatiga bog’liq. Ta’mirlanmay qolgan yo‘llarning holati, 
shuningdek bizning yo‘llarimizning Evropa transport tizimiga kiritilishi yo‘llarni 
qayta tiklash masalasini juda muhim ekanligini belgilaydi. Yaqin vaqt ichida 
Evropa yuk tashish tizimiga kirish juda eskirgan qoplamali, yo‘l harakati 
xavfsizligi cheklangan va moliyaviy imkoniyatlarga ega bo‘lmagan yo‘llarga 
xizmat ko‘rsatish sharoitlari tufayli mumkin emas. 
XX asrning oxirida G’arbiy Evropa mamlakatlarida energiya narxlarining 
keskin ko‘tarilishi sharoitida faol ravishda joriy etila boshlangan asfaltbeton 
qoplamalarni tiklash texnologiyasini joriy etish orqali hozirgi sharoitda yo‘llarning 
ishlashini saqlab qolish va tiklash muammolarini hal qilish mumkin. 
Ushbu texnologiyalarni qo‘llash kerak, chunki kapital ta’mirlashga muhtoj 
bo‘lgan yo‘llarda an’anaviy texnologiyalar yordamida bartaraf etilmaydigan 
nuqsonlar paydo bo‘ladi. Qoida tariqasida, ta’mirlash va texnik xizmat ko‘rsatish 
hozirgi vaqtda qimmatbaho bitumdan yuqori bo‘lgan ta’mirlash materiallaridan 
foydalangan holda sirtni tozalash bilan cheklangan. Bundan tashkari, yo‘lda 10 sm 
gacha chuqurliklar paydo bo‘ladi, ularni faqat frezalash orqali olib tashlash 
mumkin. Qoida tariqasida, frezalash bilan sirtni qayta ishlash 4 yildan keyin 

---

 
24 
takrorlanadi, bu yo‘lning qattiq sirtini saqlash xarajatlarini sezilarli darajada 
oshiradi. 
Yangi texnologiyalardan foydalanish nafaqat yo‘llarning samaradorligini 
tiklashga, balki energiya va materiallar sarfini sezilarli darajada kamaytiradi. 
Keyingi o‘n yillikda mavjud qoplamalarni yangilashga asoslangan texnologiyalar, 
yupqa qatlamli asfaltbeton qoplamalari texnologiyalari, bitum emulsiyalaridan 
foydalanadigan texnologiyalar yo‘llarning ishlashini saqlash va tiklashda ustuvor 
bo‘ladi. Ushbu texnologiyalarni ishlab chiqarishga joriy qilish uchun professional 
xodimlar va tegishli jixozlar kerak. 
Qurilish va yo‘l mashinalarining ishlab chikarish faoliyati ularning 
texnologik, texnik, iktisodiy va ergonomik ko‘rsatkichlaridan kelib chiqqan holda 
muayyan sharoitlarni hisobga olgan holda, ma’lum miqdorda qurilish ishlab 
chiqarish ishlarini bajarish uchun mashina va komplekslarni tanlashni o‘z ichiga 
oladi. Umuman olganda, muayyan sharoitlarda qurilish ishlab chiqarishining 
ko‘llaniladigan texnologiyalaridan qat’iy nazar, mashinalarni ishlab chiqarish va 
texnik ekspluatastiya qilish masalalarini samarali hal qilish mumkin emas. 
Avtomobil yo‘llarini qurishda asosiy texnologik jarayonlar yo‘l poyini 
tayyorlash, zarur qurilish materiallarini qazib olish va tayyorlash va ularni tashish, 
suv o‘tkazgichlari, yo‘l to‘shamalari, o‘tish joylari va obodonlashtirish 
elementlarini 
kurish 
hisoblanadi. 
Inshootlarning 
ishonchli 
ishlashini 
ta’minlashning asosiy vazifalari yo‘llarni yozgi va qishda saqlash, yo‘lni belgilash, 
obodonlashtirish, inshootning barcha elementlarini ta’mirlash va rekonstrukstiya 
qilishdir. 
Avtomobil 
yo‘llari 
qurilishini 
kompleks 
mexanizastiyalash 
va 
avtomatlashtirish uchun mashinalar tizimiga ularning texnologik maqsadi bilan 
belgilanadigan beshta asosiy mashinalar guruhlari kiradi: yo‘l poyini qurish uchun; 
yo‘l to‘shamasi va qoplamalarni qurish uchun; suv o‘tkazgichlarni (quvurlar, 
ko‘priklar va boshqalar) qurish va qiyaliklarni mustaxkamlash uchun; yo‘l-qurilish 
materiallari qazib olish va tayyorlash uchun; texnologik transport. 

---

 
25 
Avtomobil yo‘llarini qurish texnologiyalarini rivojlantirishning boshqa 
muhim yo‘nalishlaridan yo‘l qurilish mashinalari ishchi organlariga ABT 
o‘rnatilganlaridan foydalanish hisobiga asosiy texnologik jarayonlarni 
avtomatlashtirish va kompleks mexanizastiyalash hisoblanadi. Bunday mashinalar 
ishlar yuqori sur’atini va sifatini ta’minlashi mumkin, bu esa yo‘l qurilishida 
iqtisodiy samaradorlik oshishiga olib keladi.
Ishni ishlab chiqarish texnologiyasini o‘zgartirish va rivojlantirish orqali, shu 
jumladan ilg’or mashinalarni, samaraliroq materiallarni, sifatni nazorat qilishning 
aniq va samarali vositalarini ko‘llash orqali ishlarni ishlab chiqarish uchun eng 
tejamli variantni tanlashni asoslash mumkin. Masalan, kuzatuv tizimlaridan 
foydalanish ma’lum bir ehtimollik bilan avtomatlashtirilgan rejimda kerakli 
tenglikni ta’minlashga imkon beradi. 
Yo‘l qurilishi narxining pasayishiga mahalliy yo‘l-qurilish materiallari, 
sanoat chiqindilaridan keng foydalanish, ishlarni oqilona tashkil etish, yil 
davomida ishlaydigan texnologiyalarga bosqichma-bosqich o‘tish bilan qurilish 
mavsumini uzaytirish, qurilishning maqbul bosqichlari, yangi yuqori samarali 
materiallar va konstrukstiyalarni ko‘llash orqali erishiladi. 
Avtomobil yo‘llarini qurish usullarini yanada takomillashtirish bir qator 
muhim muammolarni hal qilish bilan bog’lik bo‘lib, ular orasida eng muhim 
quyidagi muammolarni ajratib ko‘rsatish mumkin: 
- gruntlarning qurilish va texnik xususiyatlarini baholash usullarini ishlab 
chikish va ularni stementli materiallar va sirt faol, gidrofobizastiyalash va boshqa 
kimyoviy moddalarning ko‘shimchalari bilan mustahkamlash, drenajlash, gruntni 
eroziyadan himoya qilish uchun turli xil geosintetik materiallardan foydalanish va 
xk.; 
- mineral materiallar (chaqiqtosh, shag’al), boshqan mahsulotlar (shlak va 
boshqalar) va sanoat chiqindilarining tuzilishini, mustahkamligini, korroziyaga 
chidamliligini o‘rganish, ularni qo‘llash, foydalanish va xususiyatlarini baholash 
usullarini takomillashtirish; 

---

 
26 
- polimer, sirt faol, tuzilish hosil qiluvchi va boshqa kimyoviy moddalar 
ko‘shilishi bilan organik biriktiruvchi moddalar (bitum, qatron, emulsiya, bitum 
o‘z ichiga olgan jinslar) xususiyatlarini o‘rganish; organik bog’lovchilarni ishlab 
chiqarish va ulardan foydalanish usullarini takomillashtirish; 
- turli xil aralashmalardan asfaltbeton qoplamalarini qurish texnologiyasini 
ularning texnologik xususiyatlarini hisobga olgan holda takomillashtirish, 
mamlakatning turli tumanlarida yo‘l qoplamalarida asfaltbetonning xususiyatlarini 
o‘rganish; 
- noorganik bog’lovchilarni, kimyoviy ko‘shimchalarni o‘rganish (sovuqqa 
chidamli, plastifikastiyalovchi va boshqalar), har xil ekspluatastion sharoitlarda 
yuqori xizmat muddati bo‘lgan yo‘l betonini yaratish; 
- uzluksiz mustahkamlanadigan stementbeton qoplamalari va asoslarini, shu 
jumladan zichlanadigan betonni qurish texnologiyasini ishlab chiqish; 
- har tomonlama mexanizastiyalash, avtomatlashtirish va ilg’or texnologiyalar 
asosida zamonaviy asfaltbeton va stementbeton zavodlari, bitum va emulsiya 
bazalari, tosh maydalash zavodlarini yaratish; 
- yo‘l ishlari sifatini boshqarish uchun yuqori aniqlikdagi va samarali elektron 
qurilmalarni yaratish.