1 A. X. O‘roqov

Eskirgan qatlamlarni olib tashlash.
Eskirgan qatlamlarni olib tashlash 
(stabilizatsiya qilish) va asfaltbetonning yuqori qatlamlaridan biri yoki bir nechta 
yuqori qatlamlari eskirib qolgan hollarda III, IV toifadagi yo‘llarda yangi 
asfaltbetondan qoplama qurilmasi tavsiya etiladi. 
Eskirgan qatlamlarni olib tashlash to‘liq qalinlikda sovuq frezalash bilan 
amalga oshiriladi. Faqat qoplamaning yuqori qatlami eskirgan bo‘lsa, frezalash 4-5 
sm qalinlikda amalga oshiriladi. Ikki yoki undan ortiq qatlam eskirgan bo‘lsa, ular 
har bir qatlamdan olingan granulaning bir-biriga bog'lanishini ta'minlash uchun bir 
izdan ikki yoki undan ortiq frezadan o‘tadi. Frezalash umumiy chuqurligi 10-12 sm 
bo‘lishi mumkin. Olingan granulani qayta ishlash uchun material sifatida 
foydalanish mumkin va boshqa yo‘llarda yoki yo‘l uchastkalarida yo‘l 
tushamalarining qatlamlarini issiq yoki sovuq tarzda qurish mumkin.
Eskirgan qatlam tushama ostida yotganda, avval tushama qatlamni olib 
tashlash kerak, keyin esa eskirga qatlamni. Yana bir variant shundaki, eskirgan 
qatlam remixsirlash usuli bilan qayta ishlanishi va kuchaytirilishi va qoplamaning 
pastki qatlami sifatida qoldirilishi mumkin.
Qoplamaning yuqori qatlamida A va B tipidagi asfaltbeton aralashmalarni, 
shuningdek, SCHMA-ni joylashtirish tavsiya etiladi. Asfaltbeton qoplamaning 
yuqori qatlamining granulometrik tarkibi va fizik-mexanik xususiyatlari 
asfaltbeton qoplamaning yo‘l hosil bo‘lishiga barqarorligini hisoblash yo‘li bilan 
oqlanishi kerak.
Modifikatsiyalangan bitumdagi asfaltbetonning chidamliligini oshirish 
uchun 1,5... 3,5 % miqdorida fibrani (tolali plomba moddalarni mustahkamlash) 
kiritish tavsiya etiladi. 
Yo‘l tushamalarini kuchaytirish.
Yo‘l harakatini shakllanishining asosiy 
sababi yo‘l tushamalarining kuchsizligi bo‘lsa, uni asfaltbetondan bir yoki ikki 
qatlamli qili qurish yoki taglik qatlamlarini almashtirish bilan mustahkamlash 
kerak.
Yo‘l tushamalarining umumiy mustahkamligini oshirish uchun panjara, 
geoplastika, fazoviy tipdagi geosetkalardan foydalanish tavsiya etiladi. 

---

348 
Geosetkalar sementbeton va asfaltbeton qatlamlari orasiga yoki yuqori va 
pastki qoplama qatlamlari orasiga (14-rasm) yoki yuqori qoplama qatlamiga 
joylashtiriladi. To‘rlarni yotqizish joyi yotadigan qatlamning holatiga, frezalash 
chuqurligiga va ish sharoitlariga bog'liq.
Geosetkalar, shuningdek, qayta tiklash qatlamlari va yangi asfaltbeton 
qatlamlari o‘rtasida, qattiq taglik qatlamlari va yo‘lda aralashtirish orqali 
tayyorlangan aralashmalardan yasalgan qattiq qatlamlar o‘rtasida joylashtirilishi 
mumkin.
7.14-rasm. Eski yo‘l tushamalari qatlamlari materiallaridan foydalangan 
holda yo‘l tushamalari konstiruktsiyasi. 
Yo‘l tushamalarini kuchaytirish, mavjud yo‘l tushamalarining qatlamlari 
materiallaridan foydalanib, aralashtirish usulda qayta ishlangan holda amalga 
oshirilishi mumkin. Bunday holda, taglik bilan birga qoplama yoki qoplama 
frezalanadi. Shu bilan birga, AGB aralashmasi olinadi. Ushbu aralashmada, agar 
kerak bo‘lsa, yangi skelet materiallari qo‘shiladi va bog'lovchi, aralashtiriladi, 
taglikning pastki qatlamiga yoyiladi va zichlanadi. Birlashtiruvchi sifatida odatda 
Ebk-3 katyonik bitum emulsiyasi, sement, ko‘pikli bitum yoki murakkab 
bog'lovchi ishlatiladi.
I, II toifali yo‘llarda AGB qatlamining qalinligi 8...30 sm, bulib asosning 
yuqori qatlami bo‘lib xizmat qilishi mumkin, III, IV toifadagi yo‘llarda ular 
qoplamaning pastki qatlami sifatida to‘planishi mumkin. Harakatning jadalligiga 
a – qoplama quyi qatlami ostiga geopanjara 
yotqizish; b – qatlamlar orasiga geopanjara 
yotqizish; 1 – tolali material bilan mustahkamlangan 
issiq asfaltbetondan yemirilish qatlami; 2 – remikser 
bilan yo’lda qizdirib aralashtirish yo’li bilan 
yotqizilgan qatlam; 3 – shisha tolasidan yoki basalt 
tolasidan 
olingan 
geopanjara; 
4 
– 
yo’l 
to’shamasining frezalanmagan eski stabil qatlami;
5 – asos 

---

349 
qarab, bir yoki ikki qatlamli qoplama bu qatlamga yotqiziladi yoki sirtni qayta 
ishlashni tashkil qiladi.
Yangi materiallardan tayyorlangan aralashmalar bilan bir qatorda, sovuq 
qayta ishlash usuli bilan qurilgan qatlam asos sifatida tavsiya etilishi mumkin. 
Baza qatlamida kamida 10 m dan kam bo‘lmagan qatlamlarni qurish kerak, chunki 
yo‘l tushamalari qurilishida yoriqlar va qatlamlarda deformatsiyalari paydo 
bo‘lishining oldini olish tavsiya etiladi:
* asfaltbeton qoplamadagi buzilishlarni kesib olish; 
* 
geosetkani, 
georeshetkani 
yoki 
tolali 
qo‘shimchalar 
bilan 
mustahkamlangan maxsus aralashmalardan yupqa qatlamli qoplamani yotqizish. 
Pastki qatlamning qalinligi 6 sm dan kam bo‘lmasligi va yuqori qatlamining 
qalinligi aralashmalarning xususiyatlariga qarab 1,5… 3,0 sm bo‘lishi kerak. 
Yuqori yoki oraliq qatlamni AGB ustiga sement qatlamini yotqizishda 
namliga bug'langandan (odatda 3-4 kundan keyin) 2 - 3 kundan keyin va emulsiya 
sepilgan qatlamda amalga oshiriladi. 
AGB qatlami bo‘ylab transport vositalarining harakatida bitumni bog’lovchi 
sifatida ishlatganda va zichlangandan so‘ng va sement bilan mustahkamlangan 
guruntlardan harakatlanish 2-3 kundan keyin ochiladi.
Yo‘llarning shakllanishiga qarshilik ko‘rsatadigan yo‘l tushamalarini olish 
uchun asos qatlami 200 plastik beton yoki o‘ralgan betondan qurilishi mumkin.
Tuproqning mustahkamligini ta’minlash va drenajlash tizimini boyitish. 
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, yo‘l hosil bo‘lishining sababi tuproq 
bargining faol zonasida qoldiq deformatsiyalarning to‘planishi bo‘lib, tuproqning 
tuproqlarini quritish va barqarorlashtirish bo‘yicha chora-tadbirlarni ko‘rib chiqish 
kerak: 
* sirt va er osti suvlarini chetlatish tizimini takomillashtirish; 
* faol zonaning tuproqlarini boyitish va ularni almashtirish; 
* tuproq bargining ishchi belgisi o‘zgarishi bilan saytni to‘liq qayta qurish. 
Shuni esda tutish kerakki, tuproq bargining faol zonasining tuproqlarini 
boyitishdan yo‘l tushamalarini kuchaytirish choralari yo‘lning shakllanishiga 

---

350 
to‘sqinlik qilmaydi. Tuproqning faol zonasining tuproqlarini drenajlash va 
stabillashtirmasdan, qoldiq deformatsiyalarning to‘planishiga va loy, chang va 
boshqa tuproqlarning namlanishi yuqori bo‘lgan joylarda yo‘lning shakllanishiga 
yo‘l qo‘ymaslik deyarli mumkin emas. 
Tuproq qatlamining tuproqlarini er usti suvlari bilan to‘ldirishning oldini 
olish uchun birinchi navbatda tozalash va samaradorlikni tiklash yoki sirt 
drenajining tuzilmalarini qayta tashkil etish kerak; sirt suvlarining butun tanaga 
kirishiga to‘sqinlik qiluvchi materiallar bilan chegaralarni mustahkamlash; kichik 
yoki uzoq muddatli yamaqlar bo‘lgan joylarda chiziq chizig'ining chegara 
tomoniga qo‘shimcha yivlarni tashkil qilish; zarur hollarda bug'langan havzalarni 
tashkil qilish; yamoqlarni mustahkamlash. 
Yana xandaklar, lotiklar va zaxiralar-lotoklar, kuratma tagidan kamida 20%o 
bo‘lgan qiyaliklar burchagi bilan to‘g'ri shaklga ega bo‘lishi kerak.
Namlik sharoitida 3-chi turi er o‘tib yo‘llar uchastkalarida tekis erlarda 
(kutarmadan suvni chetlatish qiyin bo‘lsa, latoklar suvni chetlatish havzasi rolini 
bajaradi, chrtki qisimlar quruq holarda), bo‘lishi kerak: 
* tuproq bargining faol zonasi tuproqlarini drenajlash bilan almashtirish; 
* kutarma balandligini oshirish. 
Er osti suvlarining yuqori darajasida, tuproq qatlamining tuproqlarini ortiqcha 
namlashdan himoya qilish uchun mavjud drenaj tizimini tozalash va ta'mirlash, er 
osti suvlarini drenajlash, drenaj teshiklari, quduqlar yoki filtrlarni, shu jumladan 
sintetik rulonli materiallarning qatlamlarini ishlatish bilan ta'minlash kerak.
Bundan tashqari, qattiq yo‘llardagi buzilishlarni aniqlash va yo‘q qilish 
bo‘yicha tavsiyalarda tavsiflangan avtomobil yo‘lini ishlatish jarayonida 
yo‘llarning shakllanishiga yo‘l qo‘ymaslik va oldini olish bo‘yicha kompleks 
chora-tadbirlar mavjud. Ushbu tavsiyalar yo‘llarning shakllanishini hisoblash usuli 
va misollarini beradi, undan keyin yo‘llarni ishlatish jarayonida buzilishlarning 
oldini olish yoki belgilangan talablar doirasida ularni cheklash bo‘yicha echimlar 
belgilanadi. Ushbu qarorlar yangi avtomobil yo‘llarini qurish, mavjud avtomobil 
yo‘llarini rekonstruksiya qilish va mukammal ta'mirlash loyihalarida ko‘zda 

---

351 
tutilishi kerak. Dizayn bosqichida ham, yo‘l tushamalarida yo‘llarning shakllanishi 
bo‘yicha qiyoslashni amalga oshirish kerak va agar kerak bo‘lsa, yo‘llarning ruxsat 
etilgan talablardan yuqori bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun choralar ko‘rish kerak. 
Loyiha mijozlari taklif etilgan chora-tadbirlarning so‘zsiz bajarilishini nazorat 
qilishlari kerak.