IX- BOB. AVTOMOBIL YO‘LLARINI TA’MIRLASH VA SAQLASH
ISHLARINI TASHKIL ETISH VA ISHLARNI QABUL QILISH
9.1. Avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash ishlarini tashkil etish
tamoyillari va uslublari
Yo‘llarni saqlash va ta’mirlash ishlari bir qator o‘ziga xos xususiyatlarga ega:
yuqori xilma-xillik (texnik xizmat ko‘rsatish va saqlashda eng oddiyidan tortib to
murakkablashtirishgacha);
yo‘l
harakati
tashkilotlari
tomonidan
xizmat
ko‘rsatiladigan bitta yo‘lda (yo‘llar tarmog‘ida) ishlarning turlari va hajmlarining
bir xilligi, bitta tashkilot ichidagi ob’ektlarning katta chiziqli hajmi; tuproqdagi
farq, gidrologik va iqlim sharoitlari, ishlarning mavsumiyligi; pastki bo‘g‘inlarning
mexanik jihozlaridagi farq; resurslarni cheklash.
Tashkilotning tabiati va tamoyillaridagi eng katta farqlar-bu kam
mexanizatsiyalashgan va eng ko‘p vaqt va mexnat talab qiladigan mazmundagi
ishlardir. SHu bilan birga, ko‘pgina texnik xizmatlarni kechiktirish mumkin emas
ularni iqlim yoki boshqa sharoitlarga qaramay, darhol bajarish kerak.
Quydagi xususiyatlar yo‘llarga texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash ishlarini
tashkil etish tamoyillarini belgilaydi:
texnik xizmat ko‘rsatish va joriy ta’mirlash amalga oshiriladigan joylarda,
shuningdek, ta’mirlash va kapital ta’mirlash maydonlarida talab qilinadigan tezlik
va yuklar bilan avtoulovlarning yil davomida harakatlanishini ta’minlash;
Yo‘llar va yirik inshootlarga etkazilgan mayda shikastlarni qisqa vaqt ichida
bartaraf etish, aniq belgilangan muddatlarda ta’mirlash ishlarini bajarish;
yuqori mehnat unumdorligiga erishish, yo‘llarni saqlash va ta’mirlashni
maksimal darajada mexanizatsiyalash;
pul, moddiy, mehnat va energiya resurslarining minimal qiymatida maksimal
samarani ta’minlash.
Yo‘llarni saqlash bo‘yicha ish hajmining chiziqli joylashishi ularni ko‘chma
chiziqli
birliklar
tomonidan
amalga
oshirishning
chiziqli
prinsipini
belgilaydi.Bunday holda mashina va ishchilarni uzatish faqat smena boshida emas,
381
balki ishlarning tarqalishi va ularning kichik hajmlari tufayli smena davomida ham
bo‘lishi mumkin.
Oddiy yo‘llardan foydalanish sharoitida, parvarishlash ishlari ko‘pincha
murakkab mexanizatsiyalashgan brigadalar tomonidan amalga oshiriladi, ular
uzunligi 70 ... 100 km uzunlikdagi uchastkada yo‘lning barcha tarkibiy
elementlariga texnik xizmat ko‘rsatadilar. Bunday brigadalar obodonlashtirish
ishlarini ham amalga oshirishi mumkin.
Ixtisoslashgan jamoalar murakkab faoliyat
sharoitida yaratiladi: na podxodax k gorodu dlya soderjaniya elementov obstanovki
i blagoustroystva dorog, dlya soderjaniya bolshix mostov, puteprovodov i t.d.
Ixtisoslashuv har bir ishchi tomonidan bajariladigan ish turlarini kamaytirish,
doimiy mehnat usullaridan foydalanish imkoniyatini yaratish, ish unumdorligi va
sifatini oshirish imkonini beradi
Mavsumiy ixtisoslashgan jamoalar katta hajmdagi ishlarni, masalan, yo‘l
qoplamalarni yamash, chuqurliklarni bartaraf etish, kamayish, qorlarni bartaraf
etishda tashkil etadilar.Jamoalarning son va malaka tarkibi yil davomida ularning
tarkibidagi turg‘unlik asosida ish turlari va hajmlariga qarab belgilanadi.
Ishni tashkil etish usullari.
Oqim yo‘nalishi usuli
(9.1, a - rasm) yo‘lning
barcha uzunligi bo‘yicha ta’mirlashda maqsadga muvofiq. Yo‘lni ta’mirlash
bo‘yicha murakkab oqim har bir ta’mirlangan uchastkada bir-birini o‘rnini
bosuvchi ixtisoslashgan bo‘linmalar (guruhlar) ni texnologik ketma-ketlikda
birlashtiradi (masalan, er yotqizig‘ini ta’mirlash, qoplash).
Ta’mirlash ishlari davomiyligi
T = t
r
+ t
m
bunda t
p
— oqim tarqatish vaqti, ya’ni barcha maxsus bo‘linmalar
ta’mirlanadigan birinchi bo‘limda ishtirok etadigan vaqt; t
m
ta’mirlashning oxirgi
texnologik bosqichini ishlab chiqarish vaqti (masalan, qoplama tuzilishi).
Ta’mirlashning taxminiy davomiyligi (smenada)
T
r.n
=( T
k
– T
v
)K
cm
Bu erda T
k
— ta’mirlash uchun ajratilgan taqvim kunlarining soni; T
v
—
ishlamaydigan kunlar soni (ta’til va dam olish kunlari, mashinani ta’mirlash va
382
texnik xizmat ko‘rsatish),ob-havo sharoitlari, kechikishlar va tashkiliy sharoitlar
bo‘yicha o‘tishlar tufayli uzilishlar; K
sm
— siljish koeffitsienti, K
sm
= 1,8…20.
Qurilish
bo‘layotgan
xududda
transport
vositalarining
kechikishini
kamaytirish uchun, yaqinlashib kelayotgan ikkita oqimning harakatini tashkil etish
kerak. Bunday holda, o‘rtacha ish unumdorligi 2 baravar oshadi.
Oqim usuli quydagi bir qator afzalliklarga ega:
ixtisoslashtirilgan bo‘linmalar tomonidan ishlarni bajarish,bu yuqori
madaniyat va ish sifatini,
yo‘l harakati bo‘linmalarida mablag'lardan oqilona
foydalanishni ta'minlaydi;
yo‘l ta’mirlash ritmi;
ishni kichik maydonda jamlash, ishni operativ boshqarish va uning sifatini
nazorat qilish imkonini beradi.
Oqim uchastkasida-oqim yo‘nalishidagi kabi ketma-ket usul (9.1-rasm, b), ,
ish bir chiziqda bitta mexanizatsiyalashgan otryad tomonidan bajariladi qaysi ish
turi tugallangach, bir uchastkadan boshqasiga o‘tiladi.
Bu usul texnik xizmat ko‘rsatishda ham, yo‘llarni ta’mirlashda ham
qo‘llaniladi.
Ta’mirlash ishlari davomiyligi quydagi formuladan aniqlanadi
T
o
= t
p
+ t
M
+(n- 1)(t
n
+ t
M
),
Bu erda
n
— ish olib boriladigan uchastkalar soni; t
n
—keyingi uchastka
ishlarini bajarish uchun o‘tish va joylashtirish vaqti.
Oqimli uchastka-parallel usul (9.1 - rasm, b) - oqimli usulning bir turi. Bir
vaqtning o‘zida bitta yo‘l tashkiloti xizmat ko‘rsatadigan ishlari yo‘lning ikki yoki
uch qismida bir vaqtda davom etadi.Masalan, yo‘llarni parvarishlash bo‘limi
yo‘lning uchta ta’mirlash punktida sirtni tozalashni tashkil etadilar yoki uzunligi
l
1
,
l
2
va
l
3
bo‘lgan joylarda asfaltbeton qoplamalarni ta’mirlaydilar. Bu usulda bir
necha mexanizatsiyalashgan bog‘lanishlarga ega bo‘lish kerak.
l
1
≠
l
2
≠
l
3
, ish
hajmi bo‘lgani uchun, T
1
T
2
, T
3
vaqtlari har xil bo‘ladi. Uchasikaning umumiy
ishlash davomiyligi eng katta uchastkani ta’mirlashning maksimal davomiyligi
T
max
bilan aniqlanadi. Ta’mirlashdan tashqari bu usul yo‘llarni saqlashda, masalan,
383
eng yuqori toifadagi yo‘llarda bahordan keyingi davrda g‘adir-budurlikni bartaraf
etish uchun foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Parallel usuli (9.1-rasm d) - ta’mirlash ishlari bir necha uchastkalarda parallel
ravishda olib boriladi.Uchastkalarga sarflangan vaqt bir xil T
1
= T
2
= T
3
= T
0
bo‘lsa-da, ish hajmlari har xil bo‘lishi mumkin.
Bu faqat standart kilometrga
asoslangan ish hajmlariga bo‘lishi mumkin. Usul, tashkiliy tuzilishga qarab, bir
necha qismga bo‘lingan yo‘lni parvarish qilishni tashkil etishda tavsiya etiladi.
Ularning har birida bir-birining o‘rnini bosadigan asbob-uskunalarga ega bo‘lgan
yo‘l vagonlari bo‘lgan va qoplamaning turiga, yo‘lning maqsadiga va yilning
fasliga qarab turli xil standart texnik xizmatlarni bajaradigan ixtisoslashgan guruh
mavjud. Bu usul, ayniqsa, yuqori toifadagi yo‘llarni saqlashda samaralidir.
9.1-rasm. Yo‘llarni turli usullar bilan ta’mirlash va saqlash ishlarini tashkil
etish sxemalari:a – oqim yo‘nalishi; b – oqim yo‘nalishi-ketme ket usuli; v - oqim
yo‘nalishi-parallel usuli; g – parallel; d – kombinatsiyalangan; L
o
–
ta’mirlanadigan yo‘llarning umumiy uzunligi; l
1
, l
2
, l
3
– yo‘l bo‘laklarining
uzunligi.
Kombinatsiyalangan usullar (9.1-rasm, d) - bir vaqtning o‘zida bir nechta
elementar usullarning kombinatsiyasi.
Masalan, parallel usulni tarmoq ichidagi
oqim yo‘nalishi-parallel usuli bilan birlashtirish juda samarali. Dastlab, yo‘l
384
uchastkasining keng jabhasida, Tx vaqtda ta’mirlashga tayyorgarlik ko‘rish uchun
oddiy ish olib boriladi. Bu davrda ixtisoslashgan oqim tayyorlanadi. Keyingi
ta’mirlash oqimi usuli har bir uchaskada amalga oshiriladi.
Ishning umumiy muddati ushbu formula bilan topiladi
T
0
=T
l
+ T
2
=T
l
+ t
p
+ 2tm+t
H
.
Ishni tashkil qilish usullarining yana bir kombinatsiyasi tanlanishi mumkin.
Bu yoki boshqa usul texnik-iqtisodiy asoslash asosida tanlanadi.
Dostları ilə paylaş: |