1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar
Regional hadisələrin Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinə təsiri
Yüklə 1,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
34
Regional hadisələrin Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinə təsiri dəyişdi. Xarici siyasətində “nə Qərb, nə də Şərq” prinsipini qəbul edən İran ABŞ-ı “Böyük şeytan”, Sovet İttifaqını isə “Kiçik şeytan” elan etdi. İran İslam rejiminin ixracını əsas məqsəd kimi qarşısına qoydu. Bu məqsədlə ətrafında və dünyanın bir çox regionunda onu dəstəkləyən qruplar yaradıb. Nəticədə, İran Qərb dövlətləri tərəfindən sanksiyalara məruz qalıb və dünya dövlətləri tərəfindən təcrid olunub. İran xarici siyasətində Türkiyə iki istiqamət üzrə qiymətləndirib: 1. İranın “Böyük şeytan” adlandırdığı ABŞ və onun təşkilatı NATO-nun regiondakı müttəfiqi; 2. Əhalisinin əksəriyyəti müsəlman olduğu üçün rejimini ixrac edə biləcəyi yer. Sovet İttifaqı dağıldığı dövrdə İran Qərb dövlətləri tərəfindən iqtisadi sanksiyalara məruz qaldığı üçün dünyadan təcrid olunmuşdu, iqtisadi problemlərlə qarşı-qarşıya qalmışdı və rejim ixracını həyata keçirməyə çalışırdı. Sovet İttifaqının dağılması nəticəsində İran üçün yaxın ətrafında iqtisadi təcridi yara biləcək təzə bazar yaranmışdı və əhalisi müsəlman olan dövlətlər rejimin ixracı üçün yeni fürsətlər vəd edirdi. Müstəqilliyini əldə edən türk-müsəlman dövlətləri Türkiyə və İran arasında yeni rəqabət meydanına çevrildi. İran Azərbaycanın İslam, Türkiyə isə dünyəvi rejimi qəbul etməsini istəyirdi. Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin Cənubi Azərbaycan siyasəti Türkiyədəki millətçi qruplar tərəfindən də dəstək görürdü. Qarabağ müharibəsi isə Azərbaycan və Türkiyədə olduğu kimi Cənubi Azərbaycanda da millətçi hissləri artırmışdı. Bu dövrdə Qarabağ döyüşlərində cənubi azərbaycanlılar da iştirak edir, cənubda Azərbaycana dəstək mitinqləri də keçirilirdi. Azərbaycanın müstəqilliyini əldə etməsi isə İranda yaşayan azərbaycanlılar üçün mənəvi bir dəstək idi. Azərbaycanın Türkiyə modelini seçməsi və türkçülük siyasəti həyata keçirməsi İranı regionda iki türk dövlətinin məngənəsinə saldı. Azərbaycan hələ müstəqil olmamışdan əvvəl enerji ehtiyatlarının çıxarılıması üçün Türkiyə, ABŞ və Avropa şirkətləri ilə görüşmələrə başladı. İran Qərb imperializminin vasitələri olaraq gördüyü bu şirkətlərin yaxın qonşusu olan Azərbaycanda fəaliyyətə başlamasını özünə təhlükə hesab edirdi. Yenicə müstəqillik əldə etmiş Azərbaycanın isə “off shore” enerji yataqlarında neft və qazı çıxarmaq üçün sərmayəsi və texnologiyası yox idi və Rusiya-İran sərmayəsi və texnologiyasına etibar etmirdi. Bundan başqa, Azərbaycan Türkiyə, ABŞ və Avropa şirkətlərinin regiona gəlməsini Rusiya və İrana siyasi təzyiqlərini balanslaşdırmaq məqsədi ilə istifadə edirdi. Enerji ehtiyatlarının çıxarılması üçün Qərb dövlətləri ilə Azərbaycanın imzaladığı müqavilələri əngəlləmək məqsədilə İran “Alov-Azəri-Şərq” |