1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar
Yüklə 1,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ɔ Türkiyə-Azərbaycan münasibətləri və İran İran yüz illər boyu Cənubi Qafqazı idarə etmək üçün regiondakı dövlətlərlə mübarizə aparıb. XVIII və XIX yüzillərdə Cənubi Qafqaz Rusiya Çarlığı, Osmanlı İmperatorluğu və Qacar dövləti 43 arasında paylaşdırılıb. Gülüstan və Türkmənçay müqavilələri ilə Azərbaycan İran və Rusiya arasında iki hissəyə parçalanıb. Bu parçalanmadan sonra indi sayı 30 milyona çatan azərbaycanlılar o vaxtkı Qacar dövlətinin sərhədləri içində qalıb. 1925-ci ildə İranda ingilislərin dəstəyi ilə fars əsilli Rza Şah Pəhləvi hakimiyyətə gələnə qədər İran coğrafiyası türk kökənli tayfalar tərəfindən idarə olunub və İranda baş verən sosial, mədəni və siyasi hadisələrdə orada yaşayan azərbaycanlılar mühüm rol oynayıb. 1905-1908-ci illər arasında baş verən Konstitusiya hərəkatında azərbaycanlılar mühüm rola malik olub, 7 aprel 1920-ci ildə Seyid Məhəmməd Xiyabani Azadıstan dövlətini və 1945-ci ildə Sovet İttifaqının dəstəyi ilə Seyid Cəfər Pişəvəri Azərbaycan Milli Hökumətini qurmuşdu. 44 1979-cu ildə İranda baş verən İslam inqilabında İranda yaşayan azərbaycanlılar əhəmiyyətli rol oynayıb, hazırda İranın siyasi, iqtisadi və hərbi strukturunda minlərlə azərbaycanlı işləyir. Azərbaycan şəhəri olan Təbrizin İran siyasi həyatında oynadığı rol İran seçkilərində özünü büruzə verir. Soyuq müharibə dövründə (1945-1991) İranda şah rejimi hökm sürüb və NATO üzvü olmasa da, Yaxın Şərqdə NATO üzvü kimi ABŞ-dan dəstək görüb. Bu səbəbdən İran ilə Türkiyə arasında ciddi bir problem yaşanmayıb. Hətta Türkiyə və İran Sovet İttifaqının Yaxın Şərqdə kommunizmi yayma fəaliyyətlərinə qarşı ABŞ-ın qurduğu “Yaşıl kəmər” siyasətinin bir parçası idi. 1979-cu il İslam inqilabı ilə birlikdə İranda rejim və onun müttəfiqləri 42 Avrupa’ya gaz 2018’ de ulaşacak, CNNTurk, 26 .11.2011. 43 İndiki İran dövləti. 44 Arif Keskin, “Güney Azerbaycan Milli Harekatının Tarihi Temelleri”, Avrasya Dosyası, Cilt 5, Sayı. 3. 1999. |