Strateji Ekoloji Qiymətləndirmə Protokolunun Tətbiqinə Dəstək üçün

 
 
i 
 
BİRLƏŞMİŞ MİLLƏTLƏR TƏŞKİLATININ 
AVROPA İQTİSADİ KOMİSSİYASI 
 
 
 
 
 
 
 
Strateji Ekoloji Qiymətləndirmə 
Protokolunun Tətbiqinə Dəstək üçün 
Vəsait 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
BİRLƏŞMİŞ MİLLƏTLƏR TƏŞKİLATI 
Nyu-York və Cenevrə, 2012 

 
 
ii 
 
 

 
 
iii 
 
Qeyd 
 
Aşağıdakı  məlumatlar yalnız məlumat kimi təmin edilir və  rəsmi hüquqi və peşəkar 
tövsiyədən ibarət deyildir. Müəlliflər bu vəsaitdə  əksini tapan məlumatlara  əsaslanan 
fəaliyyətlərə görə məsuliyyət daşımırlar.  
Vəsait heç bir birbaşa və ya dolayı  təminatsız, həmçinin vaxt məhdudiyyəti, keyfiyyət 
təminatı  və  hər hansı bir xüsusi məqsədə uyğunluğu qeyd edilmədən və hüquqi 
öhdəliklərə uyğun olaraq “olduğu kimi” təqdim olunur. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı 
Vəsaitin dəqiqliyinə və tamlığı ilə bağlı hər hansı xüsusi zəmanət və ya bəyanat vermir. 
Müəllif hüquqları © Birləşmiş Millətlər Təşkilatı  və  Mərkəzi və  Şərqi Avropa üzrə Regional 
Ekoloji Mərkəz, 2012. İlk nəşr 2006, ikinci nəşr 2012. Bütün hüquqlar qorunur Bu vəsaitdə yer 
alan materialların heç biri bütövlükdə  və ya qismən, vəsait və müəllif hüquqları sahiblərinin 
razılığı olmadan heç bir formada və ya surətçıxarma, yazılma və ya digər məlumat daşıyıcısı və 
axtarış sistemindən istifadə  daxil olmaqla, heç bir mexaniki və elektron yolla istifadə edilə, 
köçürülə  və ya yayıla bilməz. Müəlliflər bilavasitə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Avropa 
İqtisadi Komissiyasının Strateji Ekoloji Qiymətləndirmə Protokolunu imzalamış dövlətlərin 
istifadəsi üçün olan bu təlimatı hazırlarkən müxtəlif mənbələrdən istifadə etmişlər. 
Vəsaitdən həmçinin digər maraqlı  şəxslər yararlana və müəllif hüquqlarına istinad şərti ilə 
sitatlardan istifadə edə bilər. Bu vəsaitdə qeyd edilən  şərh, təfsir və  nəticələr bu təlimatı 
hazırlayan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının  əməkdaşları, məsləhətçiləri və Birləşmiş Millətlər 
Təşkilatının Katibliyinin müşavirlərinə  məxsusdur və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının və üzv 
dövlətlərin mövqeyini əks etdirməyə bilər. 
 Müəlliflər: Bu vəsait Nick Bonvoisin (BMT-nin Avropa İqtisadi Komissiyası), Jiri Dusik, Ausra 
Jurkeviciute ( Mərkəzi və  Şərqi Avropa üzrə Regional Ekoloji Mərkəz) və Barry Sadler 
tərəfindən hazırlanmışdır. Protokol Tərəflərinin iclası zamanı  təsis edilmiş, aşağıdakı  şəxslərin 
daxil olduğu kiçik redaksiya qrupundan tövsiyələr alınmışdır: Ursula Platzer-Schneider 
(Avstriya), Mari van Dreumel (Niderland), Roger Gebbels (ilk öncə Böyük Britaniya və Şimali 
İrlandiya Birləşmiş Krallığı, daha sonra Avropa Komissiyası), Roger Smithson (Birləşmiş 
Krallıq), David Aspinwall (ilk öncə Avropa komissiyası) və Henrieta Martonakova (Birləşmiş 
Millətlər Təşkilatının  İnkişaf Proqramı).  Əlavə tövsiyələr aşağıdakı  şəxslərdən alınmışdır: 
Martina Froben (Almaniya), Tanya Burdett (Birləşmiş Krallıq), Marco Martuzzi və Matt 
Soeberg (Ümumdünya Səhiyyə  Təşkilatı), Thomas Fischer (Liverpul universiteti), Elsa João 
(Stratklayd universiteti), Alan Bond (Şərqi  İngiltərə universiteti), Ben Cave, Paul Tomlinson, 
Martin Smutny, Martin Birley, Tristan Aoustin (Beynəlxalq Müqayisəli Ekoloji Hüquq Mərkəzi, 
Fransa) və digərləri. 
 
ECE/MP.EIA/17 
BİRLƏŞMİŞ MİLLƏTLƏR TƏŞKİLATININ NƏŞRİ
 
ISSN 1020-4563
 

 
 
iv 
 
Mündəricat 
 
 QISALTMA VƏ İXTİSARLAR.................................................................................................ix  
VƏSAİTLƏ TANIŞLIQ ................................................ .............................................................x 
0.1
 
Önsöz.........................................................................................................................................2
 
0.2
 
Məqsəd, hədəf qrup və status ....................................................................................................3
  
0.3
 
Struktur......................................................................................................................................4
 
0.4
 
Vəsaitin təkrar nəzərdən keçirilməsi və adaptasiyası................................................................6
 
HİSSƏ A: PROTOKOLUN TƏTBİQİ .......................................................................................7 
 
Fəsil A1 STRATEJİ EKOLOJİ QİYMƏTLƏNDİRMƏ HAQQINDA 
 QISA TƏQDİMAT.......................................................................................................................8 
A1.1 Fəslə giriş..........................................................................................................................9  
A1.2 SEQ nədir?......................................................................................................................10
 
A1.3 SEQ-in mənfəətləri və xərcləri.......................................................................................12  
A1.4 SEQ-in tətbiqinin başlıca prinsipləri.............................................. ................................15 
A1.5 Bəzi ümumi anlayışlar....................................................................................................16 
Fəsil A2 SEQ-IN PLAN VƏ PROQRAMLARIN HAZIRLANMASI PROSESİNƏ 
İNTEQRASİYASI.......................................................................................................................20 
A2.1 Fəslə giriş........................................................................................................................21 
A2.2 Plan və proqramın hazırlanması, SEQ və onlar arasında 
əlaqəlilik...................................................................................................................................23 
A2.3 SEQ-in plan və proqramların hazırlanması prosesinə inteqrasiyasına praktiki 
yanaşma...................................................................................................................................34  
A2.4 Plan və proqramın hazırlanması zamanı protokolun tətbiqi 
variantları.................................................................................................................................37 
Fəsil A3 PROTOKOLA ƏSASƏN, PLAN VƏ YA PROQRAMLAR ÜÇÜN SEQ-İN 
TƏLƏB OLUNUB-OLUNMADIĞININ MÜƏYYƏN EDİLMƏSİ 
A3.1 Fəslə giriş........................................................................................................................47  
A3.2 Hüquqi öhdəliklər ..........................................................................................................48  
A3.3 Testlərin ətraflı təsviri ....................................................................................................51  
A3.4 Mümkün praktiki tədbirlər .............................................................................................63 

 
 
v 
 
Fəsil A4 PLAN VƏ PROQRAMLARIN STRATEJİ EKOLOJİ 
QİYMƏTLƏNDİRMƏSİ....................... ....................................................................................64 
A4.1 Fəslə giriş .......................................................................................................................65 
 A4.2 Əhatə dairəsinin müəyyən edilməsi və ətraf mühitin  
mühafizəsi haqqında hesabat. .................................................................................................66  
A4.3 İctimaiyyətin iştirakı ......................................................................................................93  
A4.4 Səlahiyyətli orqanlarla konsultasiya.............................................................................100  
A4.5 Transsərhəd konsultasiyalar..........................................................................................103  
A4.6 Qərar.............................................................................................................................105 
 A4.7 Monitorinq ..................................................................................................................107 
Fəsil A5 ƏSAS SEQ VASİTƏLƏRİNİN İCMALI ................................................................110 
A5.1 Fəslə giriş .....................................................................................................................111  
A5.2 Analitik və maraqlı tərəflərin SEQ prosesinə cəlb edilməsi 
alətləri....................................................................................................................................112  
A5.3 Əsas analitik alətlərin icmalı ........................................................................................115  
A5.4 Əsas ictimai iştirak alətlərinin icmalı...........................................................................121 
Fəsil A6 SİYASƏTLƏR VƏ QANUNVERİCİLİK ............................... ...............................123 
A6.1 Fəslə giriş .....................................................................................................................124  
A6.2 Mümkün yanaşmalar.....................................................................................................126 
 
HİSSƏ B: TƏLİMATÇILAR ÜÇÜN VƏSAİT.......................................................................131 
Fəsil B1 PROTOKOLUN İCRASI POTENSİALININ YÜKSƏLDİLMƏSİ 
KONSEPSİYASI........................................................................................................................132 
B1.1 Fəslə giriş .....................................................................................................................133 
B1.2 Protokolun icrası üçün potensialın inkişaf etdirilməsinə giriş......................................134 
 B1.3 Potensialın qiymətləndirilməsi.....................................................................................139  
B1.4 SEQ potensialının inkişaf etdirilməsi strategiyasının hazırlanması üçün 
tövsiyələr................................................................................................................................141  
B1.5 Yekun qeydlər .............................................................................................................142 

 
 
vi 
 
Fəsil B2 PROTOKOLLA ƏLAQƏDAR TƏLİM KURSLARINDA İSTİFADƏ ÜÇÜN 
NƏZƏRDƏ TUTULAN PRAKTİKİ TAPŞIRIQLARIN NÜMUNƏVİ 
STRUKTURU..............................................................................................................................143 
B2.1 Fəslə giriş .....................................................................................................................144 
B2.2 Nümunələr əsasında iş tapşırıqları................................................................................148 
ƏLAVƏLƏR..............................................................................................................................157 
Əlavə A1.1 ƏHALİNİN SAĞLAMLIĞI.............................................................................. 158 
 Əlavə A1.2 SEQ-İN İNKİŞAFINDA MÜHÜM SİYASİ VƏ HÜQUQİ DÖNÜŞ 
NÖQTƏLƏRİ........................................................................................................................180  
Əlavə A1.3 TƏSİRLƏRİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ ÜZRƏ BEYNƏXALQ 
ASSOİASİYANIN SEQ ÜÇÜN EFFEKTİVLİK MEYARLARI........................................184 
 Əlavə A5.1 SEÇİLMİŞ ANALİTİK ALƏTLƏRİN TƏSVİRİ............................................187  
Əlavə A5.2 SEÇİLMİŞ İCTİMAİYƏTİN CƏLB EDİLMƏSİ ALƏTLƏRININ 
TƏSVİRİ................................................................................................................................203 
 Əlavə B1.1 SEÇİLMİŞ ŞƏRQİ AVROPA, QAFQAZ VƏ MƏRKƏZİ ASİYA 
ÖLKƏLƏRİNDƏ PROTOKOLUN İCRASI ÜÇÜN İSTİFADƏ OLUNAN ƏTRAFLI 
POTENSİAL QİYMƏTLƏNDİRMƏSİ NÜMUNƏSİ.........................................................215 
 Əlavə B1.2 SEÇİLMİŞ ŞƏRQİ AVROPA, QAFQAZ VƏ MƏRKƏZİ ASİYA 
ÖLKƏLƏRİNDƏ PROTOKOLUN İCRASI ÜÇÜN MILLI POTENSİALIN İNKİŞAF 
ETDİRİLMƏSİ STRATEGİYALARI ÜÇÜN SADƏ TEXNİKİ TAPŞIRIQ 
NÜMUNƏLƏRİ....................................................................................................................220 
 
Şəkillərin siyahısı 
 
Şəkil A2.1: Plan və proqramların hazırlanmasına aid ənənəvi vəzifələr ................................23 
 Şəkil A2.2: Plan və proqramların strateji ekoloji qiymətləndirməsinin 
elementləri.............................................................................................................................. 26 
 Şəkil A2.3: Plan və proqramın hazırlanması prosesinə aid vəzifələr və SEQ elementləri 
arasında məntiqi əlaqəliliklər.................................................................. ................................27  
Şəkil A2.4: Retrospektiv, plan və ya proqramın hazırlanması prosesi ilə əlaqəsiz SEQ: 
ümumi yanaşma ......................................................................................................................38 
Şəkil A2.5: Plan və ya proqramın hazırlanması prosesinə qismən inteqrasiya edilmiş SEQ: 
ümumi yanaşma......................................................................................................................40  

 
 
vii 
 
Şəkil A2.6: Plan və ya proqramın hazırlanması prosesinə tam inteqrasiya edilmiş SEQ: 
ümumi yanaşma.......................................................................................................................43  
Şəkil A3.1: Protokol çərçivəsində konkret bir plan və ya proqram üçün SEQ-in tələb olunub-
olunmadığının müəyyən edilməsi üçün bələdçi:.................................................................... 52 
Şəkil A4.1: Plan və ya proqramın hazırlanması prosesində nəzərə alına biləcək alternativ 
variantlar..................................................................................................................................69  
Əsas sağlamlıq determinantları ............................................................................................ 161 
Cədvəllərin siyahısı 
 
Cədvəl A1.1: SEQ çərçivəsində yerinə yetirilməli olan ənənəvi vəzifələr, sosial və iqtisadi 
qiymətləndirmələr, eləcə də də davamlılıq qiymətləndirmələri arasında məntiqi 
əlaqəlilik...................................................................................................................................18 
Cədvəl A2.1: SEQ elementləri................................................................................................ 24  
Cədvəl A2.2: Plan və proqramların hazırlanması, SEQ dövlət orqanları ilə konsultasiyalar və 
ictimaiyyətin iştirakı arasında məntiqi əlaqəliliklər................................................................ 28 
Cədvəl A3.1: III Əlavə üçün yolgöstərici (təsirlərin əhəmiyyətinin müəyyən edilməsi 
meyarları)................................................................................................................................ 60 
Cədvəl A4.1: Bəzi mümkün mənbələr və ekoloji məqsədlərə dair 
örnəklər................................................................................................................................... 76 
Cədvəl A4.2: Protokolun IV Əlavəsinə uyğun olaraq, hesabatın 
məzmunu................................................................................................................................. 77  
Cədvəl A4.3: Ətraf mühitin mühafizəsi haqqında hesabatın məzmunu müəyyən edilən zaman 
nəzərə alınmalı olan amillər (maddə 7.2)
 
...............................................................................80  
Cədvəl A4.4: Keyfiyyət təminatı üçün yaddaş siyahısı.......................................................... 87 
 Cədvəl A5.1: Əsas analitik vasitələrin icmalı...................................................................... 118 
 Cədvəl A5.2: Əsas analitik vasitələrin icmalı...................................................................... 120  
Cədvəl A6.1: Kanada tövsiyə sənədindən yol göstərici prinsiplər........................................126 
 Cədvəl B1.1: Protokolun icrası potensialının yüksəldilməsi konsepsiyası.......................... 132 
 Cədvəl B2.1: Plan və ya proqramın hazırlanması prosesinin təkrar nəzərdən keçirilməsinin 
mümkün strukturu................................................................................................................. 146 
Fiziki mühit riski amillərinə nümunələr, əlaqədar xəstəliklər və risklər (ÜST, 2006; AİK 
regionuna uyğunluq məqsədi ilə adaptasiya ilə)................................................................... 165  
Strateji ekoloji qiymətləndirmədə sağlamlıq: plan və proqramların əhalinin sağlamlığına 
mümkün təsirləri................................................................................................................... 168 

 
 
viii 
 
Ətraf mühitin mühafizəsi haqqında hesabatda sağlamlığın ələ alınmasına mümkün 
yanaşmalar.............................................................................................................................174 
Haşiyələrin siyahısı 
 
Haşiyə A4.1: SEQ alternativləri.............................................................................................68  
Haşiyə A4.2: Problemlər, narahatlıqlar və ya problemlər; məqsədlər; hədəflər; göstəricilər və 
ya istiqamətləndirici suallar.................................................................................................... 74 
 Haşiyə A4.3: Sıralanma......................................................................................................... 74  
Haşiyə A4.4: Keyfiyyət — Mümkün praktiki mülahizələr.................................................... 86 
 Haşiyə A4.5: Səlahiyyətli orqanlarla konsultasiya — Mümkün praktiki tədbirlər .............. 99  
Haşiyə A6.1: İnteqrasiya və şəffaflıq barədə təkliflər.......................................................... 125 
Haşiyə A6.2: İctimaiyyətin Orxus Konvensiyasında nəzərdə tutulan iştirakı.......................127 
Çex Respublikasının Sahibkarlıq və innovasiyalara dəstək üçün 2007–2013- cü illər üçün 
təsərrüfat fəaliyyəti proqramının strateji ekoloji qiymətləndirməsi çərçivəsində sağlamlığa 
təsirlərin qiymətləndirilməsi..................................................................................................160  
Sosial iqtisadi vəziyyətin mühüm sağlamlıq determinantları olan ölçü meyarları................161 
 SEQ və Sağlamlığa təsirlərin qiymətləndirilməsi: oxşarlıqlar və fərqlər............................ 172 
 
 

 
 
ix 
 
QISALTMA VƏ İXTİSARLAR 
 
Orxus Konvensiyası
 
BMT-nin Avropa Iqtisadi Komissiyası Avropa İqtisadi Komissiyasının 
(AİK)  Ətraf mühit məsələlərinə dair informasiyanın  əldə edilməsi, 
qərarların qəbul edilməsi prosesində ictimaiyyətin iştirakı  və  ədalət 
mühakiməsinə müraciət ilə bağlı Orxus (Danimarka) Konvensiyası
XGT
 
Xərc-gəlir təhlili
AK
 
Avropa Komissiyası 
AİK Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Avropa İqtisadi Komissiyası (bəzən 
qısa şəkildə qeyri-rəsmi YUNEKE adlandırılır). 
ƏMTQ 
Ətraf mühitə təsirlərin qiymətləndirilməsi 
ƏMTQ Direktivi 
3 mart 1997-ci il tarixli, № 97/11/EС saylı Avropa Şurası Direktivi – 
ƏMTQ Direktivi ilə düzəliş edilmiş müəyyən dövlət və özəl sektor 
layihələrinin  ətraf mühitə  təsirinin qiymətləndirilməsi üzrə 27 iyun 
1985-ci il tarixli, СЕ № 85/337/EEC saylı Avropa Birliyi Direktivi 
Espo Konvensiyası  
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Avropa İqtisadi Komissiyasının 
Sərhədlərarası konteksdə  ətraf mühitə  təsirlərin qiymətlərdirilməsinə 
dair Konvensiya, Espo (Finlandiya), 1991 
Aİ Avropa 
İttifaqı 
GIS Coğrafi Məlumat Sistemləri 
STQ Sağlamlığa Təsirlərin Qiymətləndirilməsi 
İDQ 
İstismar dövrü qiymətləndirilməsi 
ÇMT Çoxmeyarlı təhlil 
QHT Qeyri-hökumət təşkilatı 
İƏİT 
İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı 
REM Mərkəzi və Şərqi Avropa üzrə Regional Ekoloji Mərkəz Strateji 
SEQ 
Strateji Ekoloji Qiymətləndirmə  
SEQ Direktivi 
Müəyyən plan və proqramların 
ətraf mühitə 
təsirinin 
qiymətləndirilməsi haqqında ЕС 2001/42/EC saylı Aİ Direktivi  
SEQ Protokolu 
Espo Konvensiyasının Strateji Ekoloji Qiymətləndirmə Protokolu 
SWOT Güclü 
tərəflər, Zəifliklər, Fürsətlər və Təhlükələr 
BMTİP Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Proqramı 
BMTƏMP Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ətraf Mühit Proqramı 
ÜST Ümumdünya 
Səhiyyə Təşkilatı 
WTA Kompensasiya 
qəbul etmək istəyi 
WTP Ekoloji 
mənfəətlərə görə ödəniş etmək istəyi 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
x 
 
 
 
VƏSAİTLƏ TANIŞLIQ 
 
 
 
0.1
 
ÖNSÖZ 
 
1.
 
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Avropa İqtisadi Komissiyasının (AİK) Sərhədlərarası 
kontekstdə  ətraf mühitə  təsirin qiymətləndirilməsinə dair Konvensiyanın (Espo) Strateji 
Ekoloji Qiymətləndirmə (SEQ) haqqında protokolu 2003-cü ilin may ayında Kiyevdə 
qəbul edilmişdir. Protokol 2010-cu ilin iyul ayında qüvvəyə minmişdir, 22 ölkə  və 
Avropa  İttifaqı 2011-ci ilin ortalarından etibarən Protokolun tərəfləridirlər. Protokolun 
hazırki statusu haqqında məlumatı 
AİK saytından 
əldə etmək olar: 
http://www.unece.org/env/eia/sea_protocol.html
. Protokol AİK regionunun 
ölkələri ilə  məhdudlaşmır; Birləşmiş Millətlər Təşkilatına üzv olan hər hansı ölkə 
Protokolu təsdiq edə bilər
1
. 
2.
 
 Strateji Ekoloji Qiymətləndirmə Protokolunun Tətbiqinə  dəstək məqsədi daşıyan bu 
əlavə  vəsait ("Vəsait") Protokol iştirakçılarının 2004-cü ilin iyun ayında keçirilən 
iclasının qərarına əsasən hazırlanmışdır.  
3.
 
Hüquqi, yaxud digər tövsiyələr ehtiva etməsə  də, vəsait Protokolu tətbiq edənlər və ya 
başqaları tərəfindən tətbiqinə dəstək verənlər üçün rəhbər sənəd rolunu oynayır. 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                      
1
 
Bu terminlərin izahı üçün aşağıdakı ünvanda Birləşmiş Milətlər Təşkilatının Beynəlxalq Sazişlər üzrə  Rəhbər sənədinə  nəzər 
salın:http://treaties.un.org/pages/Publications.aspx?pathpub=Publication/TH/Page1_en. ml.
 
 

 
 
2