1. Banklarning vujudga kelishi va mohiyati Banklarning funksiyalari

Banklar  bajaradigan  funksiyasi  (operatsiyalari)  jihatidan  –emission,  tijorat, 

investitsion,  ipotekali  va  jamg‘arma  banklar  sifatida  tasniflanadi.  Emission  banklar 

mamlakat  iqtisodiyotiga  pullarni  emissiya  qilish,  shuningdek,  kredit  muassasalari 

faoliyatini  tartibga  solish  va  pul  –  kredit  siyosatini  amalga  oshirish  bilan 

shug‘ullanadi. Bunday vazifani hozirgi paytda mamlakat Markaziy banklari bajaradi. 

Markaziy  banklar  bevosita  mijozlarga  bank  xizmatlarini  ko‘rsatmaydi  va  tijorat 

faoliyati bilan shug‘ullanishi ta’qiqlanadi. 

 

Tijorat  banklari  mamlakat  bank  tizimi  va  kredit  muassasalari  tarkibidagi  muhim 

ahamiyatga  ega  bo‘lgan  moliyaviy  muassasalar  hisoblanadi.  Ushbu  banklar  banklar 

bajarishi mumkin bo‘lgan barcha operatsiyalarni bajaradi. 

 

Investitsion 

banklarning 

asosiy 

faoliyati 

passiv 

operatsiyalari 

natijasida 

shakllantirgan  moliyaviy  mablag‘larini  asosiy  ulushini  qimmatli  qog‘ozlarga 

investitsiya  qilishdan  iborat  bo‘ladi.  Mamlakatda  investitsion  banklar  faoliyat 

yuritishi uchun qimmatli qog‘ozlar bozori rivojlangan va etarli darajada investitsion 

muhit yaratilgan bo‘lishi lozim. 

 

Ipoteka  banklari  jismoniy  va  yuridik  shaxslarga  garov  asosida  uzoq  muddatli 

kreditlar  berish  bilan  shug‘ullanadi.  Ipoteka  atamasi  ko‘chmas  mulklarni  garovga 

qo‘yish  natijasida  vujudga  keladigan  moliyaviy  munosabat  bo‘lib,  uning  o‘ziga  xos 

xususiyatlaridan biri garovga qo‘yilgan ko‘chmas mulk kredit (qarz) 

---

12 

 

oluvchining  tasarrufida  qolishidir.  Odatda  ipoteka  banklari  faoliyatining  asosiy 

yo‘nalishini  ipoteka  krediti  berishga  qaratilgan  bo‘lishi  lozim.  Biroq,  amaliyotda 

ushbu  qoida  doimo  ham  o‘zining  isbotini  topmaydi,  chunki  hozirgi  kunda  faoliyat 

yuritayotgan  ipoteka  banklari  kredit  portfeli  tarkibida  nafaqat  ipoteka  krediti,  balki 

boshqa maqsadlarga yo‘naltirilgan kreditlarning hajmi salmoqli ulushni tashkil etadi. 

 

Jamg‘arma  banklarining  asosiy  mijozlari  jismoniy  shaxslar  bo‘lib,  ushbu 

banklarning  asosiy  faoliyati  aholidan  muddatli  omonatlarni  jalb  qilishga  qaratilgan 

bo‘ladi.  Jamg‘arma  sifatida  shakllantirilgan  mablag‘larni  yirik  tijorat  banklariga, 

savdo va qurilish tashkilotlariga investitsiya va kreditlar ko‘rinishida joylashtiradi.