1 Bismillahir rohmanir rohiym Muqaddima

 
Umrlari 
Rosululloh sollallohu alayhi vasallam qirq yoshliklarida 
paygʻambar etib joʻnatildilar. Makkada oʻn uch yil daʻvat 
qildilar. Soʻng hijrat qilishga buyurildilar va Madinaga hijrat 
qildilar. U yerda oʻn yil turdilar. Keyin oltmish uch yoshlarida 
vafot etdilar. 
U zot sollallohu alayhi vasallam qirq yoshlarining boshida 
paygʻambar boʻlganliklariga ulamolar ijmoʻ qilishgan
1
. 
U zot sollallohu alayhi vasallam Madinaga 
koʻchganlaridan 
soʻng 
oʻn 
yil 
yashaganlariga, 
paygʻambarlikdan oldin Makkada qirq yil yashaganlariga 
ulamolar ittifoq qilishgan. U zot paygʻambar boʻlganlaridan 
keyin Makkada qancha turganlaridagina ulamolar ixtilof 
qilishgan. Toʻgʻrisi, u zot oʻn uch yil turganlar. Shunda u zot 
sollallohu alayhi vasallamning umrlari oltmish uch yil boʻladi.
 
Vafotlari 
Vafot kunlari 
Musulmonlar Abu Bakr roziyallohu anhu imomligida 
bomdod namozini oʻqiyotganlarida Rosululloh sollallohu 
alayhi vasallam Oisha roziyallohu anho hujrasining pardasini 
ochdilar. Ular namozda safda turganlarida u zot ularga qarab 
1
Muqriziy, “Imta’ul asma’”, 1/64. 

---

47 
turardilar. U zotning yuzlari huddi musʻhaf varogʻi kabi goʻzal 
edi. Keyin u zot sollallohu alayhi vasallam tabassum qilib 
kuldilar. Shunda Abu Bakr Rosululloh namozga chiqadilar 
deb oʻylab, safga qoʻshilish uchun orqaga tisarildi. 
Musulmonlar Rosulullohni koʻrib hursandliklaridan 
namozlaridan chiqib ketay deyishdi. Rosululloh sollallohu 
alayhi vasallam ularga qoʻllari bilan: “Namozingizni oʻqing”, 
deb ishora qildilar. Keyin hujraga kirib ketdilar va pardani 
tushirdilar
1
. 
Rosululloh sollallohu alayhi vasallam Oishaga: “Ey 
Oisha, Xaybarda yegan taomimni ogʻrigʻini hali ham his 
qilyabman. Anashu zahar tufayli yurak tomirimni uzilganini 
his qilyabman”, dedilar
2
. 
Yaʻni u zot sollallohu alayhi vasallamga Xaybarda bir 
yahudiy ayol zaharlangan taom beradi. U zot oʻsha taomni 
nazarda tutyabtilar. 
Nabiy sollallohu alayhi vasallam Fotima roziyallohu 
anhoni chaqiribdilar. Fotima: “Oh, alam tortgan otaginam!” 
dedi. Shunda u zot unga: “Bugundan keyin otangga alam 
boʻlmaydi”, dedilar. U zot unga bir narsani pichirlab 
aytgandilar yigʻladi. Keyin bir narsani pichirlab aytgandilar u 
kuldi. Shunda undan bu haqida soʻrashdi. Aytadiki: “Nabiy 
sollallohu alayhi vasallam mana shu kasalliklari tufayli vafot 
1
Buxoriy, 4448. Muslim, 419. 
2
Buxoriy, 4428. 

---

48 
etishlarini pichirlaganlarida yigʻladim. Keyin menga pichirlab, 
u zotga ergashadigan eng avvalgi ahli oilasi men ekanimni 
aytganlarida kuldim”
1
. 
U zot sollallohu alayhi vasallam musulmonlarni namozni 
muhofaza qilishga buyurdilar. “Namozni, namozni (muhofaza 
qiling). Va qoʻlingizda mulk boʻlganlarni (haqlariga rioya 
qiling)”, dedilar
2
. 
U zotning huzurlariga Abdurahmon Ibn Abu Bakr kirdi. 
Qoʻlida misvak bor edi. Oisha boʻlsa u zot sollallohu alayhi 
vasallamni tirab turgandi va unga qarayotganlarini koʻrdi. U 
zot misvak qilmoqchi boʻlganlarini bilib, “Uni olib beraymi?” 
dedi. U zot sollallohu alayhi vasallam boshlari bilan ishora 
qilib “ha” degandilar, uni oldi. U zotning ogʻriqlari kuchayib 
ketdi. Oisha roziyallohu anho: “Yumshatib beraymi?” degandi, 
boshlari bilan “ha” deb ishora qildilar. Yumshatib bergandilar, 
u zot sollallohu alayhi vasallam u bilan misvak qildilar. 
Oldilarida bir idishda suv bor edi. U zot qoʻllarini suvga tiqib 
yuzlariga surtardilar. Aytardilarki: “Allohdan oʻzga iloh yoʻq. 
Albatta, oʻlimning bir mastliklari bor”. U zotning boshlari 
Oishaning sonida turar, shu payt xushlaridan ketib qoldilar. 
Oʻzlariga kelgach koʻzlarini uy shiftiga qaratib, qoʻllarini 
koʻtardilarda: “