1 Buxgalteriya hisobining paydo bo‘lishi va rivojlanishi

58.Hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblar hisobi Hisobdor shaxslar — keyinchalik qilinadigan xarajatlar uchun hisobini berish sharti bilan pul mablag‘ini olgan shaxslar. Hisobdor shaxs korxona rahbarining buyrug‘i bilan faqat mazkur korxona (muassasa, tashkilot) xodimlari bo‘lishi mumkin.Hisobdor shaxslar 1Xizmat safari uchun bo‘nak olgan xodimlar2Operatsion va xo‘jalik ehtiyojlari uchun bo‘nak olgan xodimlarBo‘nak (avans) — kelajaqdagi xarajatlar va to‘lovlar hisobidan berilgan pul mablag‘lari. Bo‘nak O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan tasdiqlangan kassa muomalalarini yuritish qoidalariga asosan qat’iy belgilangan maqsad uchun beriladi.Xizmat safari xarajatlari — tasdiqlovchi hujjatlar asosida xizmat safarlari joyiga borish va qaytib ke-lish uchun haqiqatda qilingan xarajatlar, shu jumladan joyni band qilib qo‘yish haqi. Yo‘l hujjatlari bo‘lma-gan taqdirda, xarajatlar temir yo‘l transportidagi yo‘l haqi qiymati miqdorida, lekin avto chipta qiymatining 30 foizidan ko‘p bo‘lmagan miqdorda belgilanadi. Xizmat safari xarajatlari tarkibi quyidagilar:sutkalik xarajatlar; vakillik xarajatlari;uchun (turar jоyni ijarasi bо’yicha) xarajatlar;transpоrt xarajatlari;kо’zda tutilmagan xarajatlar;qоplanishi lоzim bо’lgan xizmat safarining bоshqa xarajatlari.
59.Xodimlar bilan boshqa muomalalar bo‘yicha hisob-kitoblar hisobiKorxona xodimlari bilan ish haqi va deponentlar bo‘yicha hisob-kitoblardan tashqari boshqa hisob-kitob turlarini ham olib borishlari mumkin. Kredit hisobiga sotib olingan tovarlar bo‘yicha hisob-kitoblar, o‘y-joy kurish uchun olingan ssudalar, moddiy boyliklarning kamomadi bo‘yicha zararlarni qoplash uchun berilgan summalar bo‘yicha hisob-kitoblar xodimlar bilan boshqa muomalalar bo‘yicha hisob- kitob muomalalarini tashqil etadi. Ushbu hisob-kitoblarni hisobga olish uchun quyidagi hisobvaraqlar ko‘zda to‘tilgan:
4710 “Kreditga sotilgan tovarlar bo‘yicha xodimlarning qarzlari”;4720 “Berilgan qarzlar bo‘yicha xodimlarning qarzlari”;4730 “Moddiy zararniqoplash bo‘yicha xodimlarning qarzlari”;4790 “Xodimlarning boshqa qarzlari”;4710 “Kreditga sotilgan tovarlar bo‘yicha xodimlarningqarzlari” hisobvarag‘ida korxona xodimlariga kreditga berilgan tovarlar yuzasidan hisoblashishlar hisobga olinadi.Kreditga tovarlar sotib olgan shaxslar ishlovchi korxona bank krediti hisobiga uning ishchilariga berilgan kredit summalarini savdo korxonalariga to‘laligicha o‘tkazadilar.
4730-“Moddiy zararni qoplash bo‘yicha xodimlarning qarzi” hisobvarag‘ida korxona xodimi tomonidan pul mablag‘lari va tovar-moddiy qiymatliklarning kamomadi va talon-taroj qilinishi, yaroqsizlik natijasidayetkazgan moddiy zararni qoplash bo‘yicha hisob-kitoblar, shuningdek boshqa turdagi zararlarni qoplash bo‘yicha hisob-kitoblar hisobga olinadi. Moddiy zararni qoplash bo‘yicha qarzlar hisobi “Inventarizatsiya jarayonida aniqlangan mol-mulk kamomadi va ortiqchasining buxgalteriya hisobi va soliqqa tortish tartibi to‘g‘risida”gi nizom va 21-son BHMSga muvofiq yuritiladi
60. TOVAR-MODDIY ZAXIRALAR HISOBITovar-moddiy zaxiralar - faoliyat yuritish jarayonida keyinchalik sotish maqsadida saqlab turiladigan va ishlab chiqarish jarayonida bo‘lgan, shuningdek, mahsulot ishlab chiqarish, ishlarni bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatish jarayonida yoki ma'muriy va ijtimoiy-madaniy vazifalarni amalga oshirish uchun foydalaniladigan moddiy aktivlardir.Materiallar - ishlab chiqarish jarayonida o‘zining qiymatini to‘la ravishda mahsulot tannariga o‘tkazadi.Ishlab chiqarishning moddiy sharoitlaridan biri mehnat buyumlari hisoblanadi. Amalda ular tovar-moddiy zaxiralar deb ataladi. .Tovar-moddiy zaxiralar quyidagi holatlarda tan olinadiTMZ tannarxiga kiritiladigan xarajatlarni aniqlash, kelgusida xarajatlarni (TMZ ni xarajat sifatida tan olish); - tovar-moddiy zaxiralar qiymatini realizasiya qilishning sof qiymatiga qadar kamaytirish (baholash TMZ chiqib ketishidan moliyaviy natijalarni aniqlash hamda moliyaviy hisobotda ular bo‘yicha axborotni yoritib berish tartibi-aktiv qiymatini ishonchli baholash mumkin bo‘lsaUzoq muddatli aktivlar tarkibidan tovar-moddiy zaxiralar tarkibiga o‘tkazilgan aktivlarning tannarxi ushbu uzoq muddatli aktivlarning balans (qoldiq) qiymati bo‘yicha belgilanadi- bojxona bojlari va yig‘imlari;- tmzni xarid qilish bilan bog‘liq bo‘lgan soliq va yig‘imlar summalari;- tmz ta'minotchi va vositachi tashkilotlar orqali xarid qilinganda ularga to‘lanadigan to‘lovlar (vositachilik haqi);- tmzni xarid qilish bilan bog‘liq bo‘lgan tmzni sertifikatlash va ularni texnik shartlarga muvofiq sinash bo‘yicha xarajatlarTovar-moddiy zaxiralarning ishlab chiqarish tannarxiga ularni ishlab chiqarish bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan, ishlab chiqarish texnologiyasi va uni tashkil etish sifatidagi xarajatlar kiritiladiBunda ushbu xarajatlarga quyidagilar kiradi: bevosita va bilvosita moddiy xarajatlar; bevosita va bilvosita mehnat xarajatlari; ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa bevosita va bilvosita xarajatlar.TMZ (mahsulotlar va ishlar, xizmatlar) tannarxini aniqlash usullari ularning turi, ishlab chiqarish turi, uning murakkabligi, tugallanmagan ishlab chiqarishning mavjudligi, ishlab chiqarishning davomiyligi, tovar-moddiy zaxiralar nomenklaturasiga bogTMZ buxgalteriya balansiga quyidagi holatlarda olinadi: bepul kelib tushish (hadya shartnomasi bo‘yicha);ayirboshlash;uzoq muddatli aktivlar tarkibidan o‘tkazish;ortiqcha tovar-moddiy zaxiralarni aniqlash;ilgari berilgan tovar qarzining qaytarilishi yoki tovar qarzini olish;tashkilotning o‘zida tayyorlanishi;hisobot davri oxirida tugallanmagan ishlab chiqarish sifatida hisobga olinadigan ishlarni bajarish va xizmatlar ko‘rsatish