1. Fermentlar injenerligining asosiy vazifalari Tozalanmagan, kompleks ferment preparatlarining olinishi

Tozalanmagan kompleks ferment preparatlarining olinishi


Tozalanmagan ferment preparati — mikroorganizm kulturasini mo'tadil sharoitda namligi 8—12% ga olib kclingan va butun oziqa muhiti qoldiqlari bilan birgaiikdagi massasidir.
Tozalanmagan ferment preparati kulturani qattiq yoki suyuq oziqa muhitida o'stirish yoii bilan olinishi mumkin. Suyuq mu-hitda o'sgan kultura quritishdan oldin biomassasi va oziqa muhiti qol-diqlaridan qisman tozalangan yoki shundayligicha quritilgan bo'ladi.
Qattiq oziqa muhitida o'stirilgan mikroorganizm kulturasi, odatda, 35% dan 58% gacha namlikka ega bo'ladi. Bunday mahsulot chidamsiz bo'lganligi sababli, uni tezda ishlab chiqarishga joriy qilish yoki namlik darajasi 10—12% gacha bo'gan holgacha quritib olish kerak. Quritish jarayonidan oldin o'stirish xonasidan olingan mikroorganizm maydalanadi va keyin quritiladi.
Mikroorganizm kulturalarini quritish uchun tasmali, tonnelli, shaxtali, barabanli, javonli (shkafli) va tebranuvchan quritgich-lardan foydalanish mumkin. Ishlab chiqarishda, yuqorida qayd qilinganlarga nisbatan ko'proq, to'g'ri yo'naltirilgan baraban tipidagi quritgichlar ishlatiladi. Bunda ho'l kultura issiqUk beruvchi qurilma bhan birgalikda 80—85°C da quritgichga tushadi. Bunday yuqori haroratda quritiluvchi ho'l mikroorganizmlarning mayda bo'lakla-ridagi namning bug'lanishi hisobiga qattiq qizib ketish holati kuza-tilmaydi va undagi fermentlarning faoUigi deyarli to'Uq saqlanadi. Ko'pchilik barabanli quritgichlarning ichki tomonida parraksimon kurakchalar mavjud bo'lib, baraban 6—8 min^-1 tezlikda aylanishi hisobiga quritilayotgan materialning bir tekisda tarqalishini va quri-tihshini ta'minlaydi. Shuning uchun bunday tipdagi quritgichda quritilgan mahsulot butun massasi bo'ylab bir xil namlikka ega bo'ladi. Ushbu quritgichda mikroorganizm bo'lakchalari 3—7 min davomida quritiladi, berilayotgan issiqlik tezligi 2—3 m/s, kirishdagi harorat 80—85°C, chiqishdagi esa 60—65^0 va quritilayotgan material harorati 40°C ga teng bo'ladi. Quritish jarayonida atigi 3—10% gacha ferment faolligi yo'qotilishi mumkin.
Mikroorganizmlarni quritishda ishlatiladigan quritgichlarning yana bir turi — germetik berk bo'lgan lentah bug' konveyerli qu-ritgichdir. Bunday qurilmalarda fermentning faolhgi ko'p yo'qo-tiladi, lekin ular ixcham va yuqori samaradorlikka ega.
Qattiq oziqa muhitida o'stirilgan mikroorganizmlarni quritish uchun turli konstruksiyali quritgichlardan foydalanish mumkin, qaysiki mahsulotning faolligini minimumgacha tushirishni, uning quritgichda 5~8 min davomida bo'lishi va chiqishida harorat 40— 42°C dan past bo'lishini ta'minlaydi.
Tayyor quruq mikroorganizmlar maxsus qoplash mashinalarida 25—40 kg qilib qoplanadi va tayyor mahsulotlar omboriga yuboriladi.
Ko'pchilik produtsentlar sintez qilgan fermentlarning asosiy qismini suyuq oziqa muhitiga chiqaradilar va to'playdilar. Toza ferment preparatlarini produtsentning biomassasi bilan birgalikda filtrlarda, sentrifugalarda yoki separatorlarda ajratiladi.
Mikrpbiologiya sanoatida asosan tashqi tomoni bilan filtrlovchi yacheykali-barabanli to'xtovsiz ishlovchi vakuum filtrlar ishlatiladi. Bu filtrlar yuqori darajada mexanizatsiyalashtirilgan bo'lib, har xil suspenziyalarni bir xil tezlikda filtrlash imkonini beradi. Bara-banning sirti to'rsimon bo'lib, bo'z yoki filtrlovchi sun'iy gazlama bilan o'ralgan va u filtrlanuvchi suyuqlikka cho'ktirilgan bo'ladi. Filtrlovchi sirtda to'plangan turh erimagan komponent va biomassa maxsus pichoq yordamida tozalanadi.
Baraban filtrlar biomassani ajratish uchun juda qulay, lekin ular past samaradorligi, qo'polligi va aseptika sharoitlarini ta'minlay olmasligi bilan ajralib turadi.
Ferment sanoatida ko'pincha ramali filtr-press ham ishlatiladi. Mahsulot qo'l ishiga asoslangan holda olinadi. Ramali filtr-press-laming filtrlovchi hajmi kichik bo'lganligi sababli barabanli vakuum filtrga nisbatan ham kam samaralidir. Ramali filtrda filtrlash jara-yoni 0,6—0,4 Mpa bosim ostida olib boriladi. Odatda, filtratning birinchi qismi tiniq bo'lmaydi va u qayta filtrlanadi.
Filtr-pressning kamchiliklari gorizontal kamerali tipdagi FPAKM da birmuncha bartaraf etilgan. U ustma-ust joylashgan filtrlovchi plitalar va filtrlovchi gazlamadan iborat. Ushbu usku-naning ishi avtomatlashtirilgan va ish yuzasi 2,5 dan 50 m² hajmga ega. Nisbiy samaradorligi boshqalariga nisbatan 6—8 marta yuqori va ferment faolligi 4—5% atrofida yo'qofiladi. Ularni ishlab chi-qarishga joriy qilish juda istiqbolli va bakteriyalar kultural suyuq-ligini filtrlashda juda qo'l keladi.
Ferment sanoatida 8CM tipidagi separatorlar ham keng qo'l-laniladi. Ular ichiga baraban o'rnatilgan idish ko'rinishida bo'Jadi. Barabanlarning ichida silindrik to'siqlar o'rnatilgan bo'lib, yuqori tezlikdagi markazdan qochma kuch hisobiga uning tagida cho'kma holida biomassa va boshqa komponentlar cho'kadi. Separatoming samaradorligi yuqori bo'Ub, 2000—5000 1/s gacha yetadi. Ko'proq АСЭ-3, АСИ, АСЭ-Б tipidagi separatorlar hamda «Alfa-Laval» (Shvetsiya) fimasining soploli separatorlaridan foydalaniladi.
Biomassani filtrlash samarasi ishlatilayotgan uskuna turiga, oziqa muhit tarkibiga, ajratilayotgan bo'lakchalarning katta-kichik-Ugiga, erimagan fraksiyalar miqdoriga, filtrlovchi materialning fizik-kimyoviy xususiyatlariga, harorat rejimiga va boshqa omillarga uzviy bog'liqdir. Filtrlashjarayoniniyaxshtlashmaqsadida kultural muhit kimyoviy qayta ishlanadi, ya'ni ishqoriyligi pH 8—8,5 ga keltirilib, 0,1 %li CaCl₂ eritmasi va turli kizelgurlar (diatomit, radiolit, mikrozil, klargel va h.k.) qo'shiladj. Bu to'ldiruvchilar filtrlash samarasini oshiradi, lekin ba'zi ferment faoiligiga salbiy ta'sir qiladi. Olingan biomassa (bioshrot) sterilizatsiya qilinadi va quritilib, chorva moUariga yem sifatida ishlatiladi. Kultural suyuqlik filtrati esa toza ferment preparati olish uchun qayta ishlashga yuboriladi.