46. Plan, karta va profil deb nimaga aytiladi va ularni farqi nimadan iborat? Plan - Er yuzasini kichik qismini tekislikdagi proeksiyasini qogozda kichraytirilgan tasviri.
Karta- Karta atamasi orta asrlardan buyon foydalanib kelinmoqda. Bu atama lotincha «chartes» sozidan olinib papirus qogoz varogi degan tushunchani bildiradi. Bazi manbalarda karta - er yuzasini tekislikdagi kichraytirilgan tasviri deb yuritilib kelingan.
Profil- berilgan yonalish boyicha joy vertikal kesimining qogozdagi kichraytirilgan tasviri.
47. Silindrik adialakning tuzilishi. yuzaning tekis-notekisligini aniqlaydigan asbob. Qalamdon shaklidagi taxtacha-ga oʻrnatilgan, ichiga spirt yoki efir toʻldirilib, havo pufakchasi yuradigan shisha naycha. Agar yuza tep-tekis boʻlsa, A.dagi havo pufakchasi naycha oʻrtasida toʻxtaydi. A.ni duradgor ustalar, toshta-roshlar ishlatadilar. Bu asbob "shayton" deb ham yuritiladi. Taxtachadan uchburchak shaklida yasalgan A. vaterpas deb ataladi. Vaterpas tik ustunchali chizgʻich; unga shoqul osilgan.
48. Teodolit yo‘li nuqtalarini koordinatalari bo‘yicha planga tushirish va uning nazorati. ochiq joylarda gorizontal va vertikal burchaklarni oʻlchashda ishlatiladigan koʻchma geodezik asbob. Burchaklarni oʻlchash, triangulyatsiya va poligonometriya ishlarini bajarishda foydalaniladi. Burchak oʻlchash ishlarida gorizontal yoʻnalishda G yoki 30" aniqlikda oʻlchaydigan T.lar qoʻllaniladi. Triangulyatsiya ishlarida (yer sirti holatini aniqlashda) aniqlik darajasi yanada yuqori (0,5" gacha) boʻlgan T.lardan foydalaniladi. Aniqlik darajasi yuqori boʻlgan T.lar universal T. deb ataladi. T.lar bilan ochiq joydagi vertikal burchaklar, masofalar hamda yoʻnalishlar, magnit azimutlarini ham oʻlchash mumkin. T.ning asosiy qismlari — koʻrish trubasi, gorizontal va vertikal doiralar. Gorizontal doira limb va adilakdan iborat. Vertikal doira 15° qiya burchaklarni oʻlchash uchun moʻljallangan. Yangi optik Tlar metall limbli Tlarga nisbatan ixcham, yengil va ishlatish oson. T.lar tuzilishi, aniqligi va boshqa xususiyatlariga koʻra bir necha xil boʻladi (xisob qurilmali, optik mikrometrli, mikroskopli, indeksli va boshqalar).
