1. Jahon iqtisodiyotida global muammolarning paydo bо‘lishi Global о‘zaro bog‘liqlik jarayonining ziddiyatlari

Energiya turlarini diversifikatsiyalash. Energiya turlarini diversifikatsiyasi global energetik xavfsizlik doirasida tavakkalchilikni pasaytirish imkoniyatini beradi. Yadro energetikasining rivojlanishi, energiyaning qayta tiklanuvchi turlari bо‘lgan quyosh, shamol, geotermal, gidroenergiya va biomassa turlaridan keng kо‘lamda foydalanishga ruxsat etadi.
Muqobil energiya turlaridan foydalanish darajasini oshishiga qaramasdan, uglevodorodlar ushbu yuz yillikda ham energiya iste’molini umumiy tarkibida asosiy rolni о‘ynaydi. Shu sababli uglevodorodlarni samarali qazib chiqarishni ta’minlovchi innovatsion texnologiyalarni (shu jumladan, nano, bio texnologiyalarni) joriy etishni amalga oshirish, ularni ishlab chiqarish va foydalanishni ekologik ta’sirlarini kamaytirish katta ahamiyatga ega.
Hayotiy muhim energetik infratuzilmani xavfsizligini ta’minlash. Jahon energetik infratuzilmasining xavfsizligi о‘zaro bog‘liq va aloqadordir. Energetik infratuzilmani global xarakterini hisobga olib aytish mumkinki, hech qaysi davlat ushbu sohadagi xavfni о‘zidan soqit qilish kuchiga ega emas.
Hayotiy muhim energetik infratuzilmani xavflari va tahdidlari bilan kurashda quyidagilarni e’tiborga olishi lozim:
- energetik infratuzilma obyektlaridagi eng jiddiy xavfli joylarini aniqlash va kategoriyalarga ajratish;
- terroristik aktlar bilan bog‘liq tahdidlarni baholash;
- energetikaning barcha tarmoqlarida xavfsizlikni ta’minlash borasidagi jahon tajribasini umumlashtirib axborot ma’lumotlarini ishlab chiqish va targ‘ibot qilish;
- infratuzilmani kritik muhim obyektlarini himoyalashni mukammallashtirish doirasida xalqaro hamkorlikni mustahkamlash.
Energetik kambag‘allik kо‘lamini qisqartirish. 2000 yilda BMTning sammitida qabul qilingan Ming yillik maqsadlariga erishish tarkibida barcha mamlakatlarning energiya resurslari ta’minotiga bо‘lgan imkoniyatini oshirish masalasi ham kо‘rilgan. Energetik kambag‘allik muammosini yechmay turib, umuman olganda kambag‘allik hajmini radikal holatda qisqartirishga, sog‘liqni saqlashni rivojlantirishga, insonlarni toza ichimlik suvi bilan ta’minlashga, sanitar holatlarni yaxshilashga, qishloq xо‘jaligi samarasini oshirishga va oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish samarasini oshirishga, rivojlanayotgan mamlakatlardagi korxonalarga investitsiyalarni jalb etish hisobiga yangi ishchi о‘rinlarini yaratishga erishib bо‘lmaydi.
Yonilg‘i-energiya mahsulotlarini narxi oshishi hisobiga sodir bо‘lgan makroiqtisodiy shoklarni rivojlanayotgan mamlakatlar yenga olishiga yordam berish va aholini kambag‘al qatlamini energiya ta’minotiga bо‘lgan imkoniyatini yaxshilash bо‘yicha tezkor chora-tadbirlarni qо‘llash muhimdir. Energetika-mintaqaviy iqtisodiy hamkorlikning muhim qismidir. Energiya resurs bozorlari faqatgina lokal tarmoqda mavjud bо‘lgan holatlari qadimda qoldi. Avval neft, keyinchalik gaz bozorlari mintaqaviy, sо‘ngra global holatda rivojlana boshlandi.
Neft va gaz faqatgina xalqaro savdoda muhim omil bо‘lishidan tashqari, energiya resurslarini ishlab chiqaruvchi va iste’mol qiluvchi davlatlar о‘rtasida о‘zaro iqtisodiy ta’sir etuvchi muhim omilga ham aylandi.
Ushbu masalalarni hal etishda Yevropa Ittifoqining energetika jamg‘armasi alohida о‘ringa ega bо‘lib, u:
• energetik yetishmovchilikni yengib о‘tishga qaratilgan loyihalarni qisman moliyalashtirishga qaratilgan grantlar ajratadi;
• mahalliy energiya manbalarini ishlatishda hamda qayta tiklanuvchi energiya manbalarini energetik samarasini oshirish va tejash doirasida rivojlanayotgan davlatlarga ilg‘or texnologiyalarni berishga yordam beradi.
Shanxay hamkorlik tashkiloti doirasida kelishilgan energetik siyosatni xalqaro forumlarni tashkil etish orqali hamkorlikni amalga oshiradi. Shanxay hamkorlik tashkilotining qabul qilingan Xartiyasida (1-modda) energetika sohasida samarali mintaqaviy hamkorlikni rag‘batlantirish asosiy vazifalaridan biri deb e’tirof etilgan. Bu borada Shanxay hamkorlik tashkilotiga a’zo davlatlarning vazirliklari va idoralari energetika sohasida tayyorlangan loyihalarni amalga oshirish ishlari boshlab yuborildi.
Neft-gaz konlarini aniqlash va neft-gaz transport yо‘laklarini qurish sohalarida ushbu tashkilotda hamkorliklarni amalga oshirishga alohida e’tibor berilmoqda, Shanxay hamkorlik tashkilotining energetik konsepsiyasida energiya xom ashyosini (neft, tabiiy gaz) ishlab chiqaruvchi (Rossiya, Qozog‘iston, О‘zbekiston) va uni iste’mol qiluvchi mamlakatlar (Xitoy, Tojikiston, Qirg‘iziston) e’tirof etilgan.