1-kurs talabalari uchun Xiva – 2022 yil 1-mavzu. Kirish. Qadimgi Sharq tarixi manbashunosligi

9-mavzu. Qadimgi Ossuriya
Raja:

1. 
   Qadimgi Ossuriya davlatini yuzaga kelishi. Iqtisodiy yuksalish.
   
2. 
   O‘rta Ossuriya podsholigi.
   
3. 
   Yangi Ossuriya podsholigi.
   
4. 
   Ossuriya davlatining qulashi.
   

Qadimgi Ossuriya davlatini yuzaga kelishi. Iqtisodiy yuksalish. Qadimgi Ossuriya davlatchiligi mil. avv. II ming yillikda Ashshur shahri asosida Mesopotamiyaning shimoli ya’ni yuqori Dajla qirg‘oqlarida paydo bo‘ladi. Dastlab shahar-davlatga nisbatan “alum Ashshur” ya’ni Ashshur jamoasi (yoki Ashshur xalqi) sifatida tilga olinadi. Ossuriyada ziroatchilik va savdo-sotiq yetakchi o‘rin egallagan. Bu yerga qadimda semit xalqlari Arabiston yarim orolidan ko‘chib kelganlar va mahalliy etnoslar bilan aralashib ketadilar. Ossuriyaliklar Akkad tilining shimoliy lahjasida so‘zlashganligi manbalarda keltiriladi. Ossuriya orqali savdogarlar Kavkazortidan Dajla daryosi bo‘ylab, Janubiy Mesopotamiya va Elamga, so‘ngra O‘rtayer dengizi qirg‘oqlariga chiqqanlar.

Qadimgi Ossuriya jamiyatida evolyutsion ravishda mulkiy tabaqalanish jarayoni quldorlikni yuzaga kelishiga olib keldi. Podsho va ibodatxona yerlarida jamoachi va qullar mehnat qilgan. Ossuriyada yerning asosiy qismini jamoa yer egaligi tashkil qilgan. Xo'jalikda qullarning asosiy qismi mulkiy tabaqalanish natijasida ozod jamoachilarning qarzi uchun qul qilish va urushlar natijasida chetdan mamlakatga keltirilgan.
Boshqaruvda hokimiyatning yuqori organi yirik quldorlardan tug‘ilgan oqsoqollar kengashi bo‘lgan. Kengash a’zolari ichidan bir yil muddatga alohida lavozimli shaxs “limmu” tayinlangan, aynan u shahar xazinasini nazorat qilgan. Yangi yil hisobi uning ismi bilan yuritilgan. Ashshur shahar-davlatda ma’muriy ishlar va sud bilan oqsoqollar kengashi shug'ullanadigan, mansabdor amaldor “ukulluma”ni aynan ular tayinlagan. Ashshurda yana en (“Ishshiakkum”) lavozimi ham bor edi. Uning asosiy vazifasi diniy marosimlarini o‘tkazish bo‘lgan. Davlat xavf ostida qolganda (harbiy bosqin paytida) u harbiy qo‘mondon hisoblangan.
Mil. avv. XIX asr oxirlarida Mesopotamiyaning shimolida muhim savdo markazlaridan biri bo‘lgan Mari shahar-davlatiga egalik qilishga Terka shahri hokimi Belkabi urinib ko‘radi. Ammo mag‘lubiyatga uchrab, o‘z mulklariga qaytadi, so‘ngra Mari podshosi Yaggid-Lim, Terka shahrini egallaydi. Belkabini o‘g‘li Shamshi-Adad dastlab Ekallatum shahriga qochib ketishga majbur bo‘ladi. Bu yerda u 3 yilga yaqin hukmronlik qiladi. Mil. avv. 1807-yil Ashshur shahri hokimi Erishum II ni taxtdan qulatadi. O‘zini esa Ashshur podshosi deb e ’lon qiladi. Ko‘p o‘tmay Nineviya ham zab etiladi va Shamshi-Adad I davlati tarkibiga kiritiladi. O‘z bitiklarida unga Ossuriya ustidan hukumronlikni Enlil xudosi taqdim etganligini alohida ta’kidlaydi.
Ko‘p o‘tmay Mari yerlariga ham yurish uyushtiradi va shahami egallaydi. Mari podshosi Yaxdun-Limni o‘g‘li Zimrilim, Yamxad davlatiga qochishga muvaffaq bo'ladi. Marini shahrini bo‘ysundirib, u yerga kichik o‘g‘li Yasma-Adadni hokim qilib qo‘yadi. Karxemish shahri bilan o‘zaro ittifoq tuzadi. Natijada Shamshi-Adad I, Yamxad podshosi Sumuepux bilan doimiy urush holatiga tushib qoladi. Shunday bo‘lsa-da Shamshi-Adad I, Yamxad davlatini O‘rtayer dengiziga chiqish yo‘lidan biroz vaqt bo‘lsa-da mahrum qilishga muvaffaq bo‘ladi.
So‘ngra xurritlardan bo‘lgan turrukku (Zagros tog‘lari aholisi)larga qarshi yurishlar uyushtiradi. Unga qadar shahzoda Ishme-Dagan turrukkular bilan uzoq urush olib borgan edi. Shamshi-Adad I turrukkular sardorlari Bin-Adad, Vilanum, Liday va Zaziylami mag‘lub qilsada, lekin turrukkularni butunlay yenga olmadi.
Shamshi-Adad I Ashshur shahrini o‘zining Yuqori Mesopotamiyadagi davlati markaziga aylantiradi. Ashshur, Ikki daryo oralig‘ining shimolidagi shaharlami bosib oladi. Shamshi-Adad I ko‘proq katta farzandi Ishme-Daganni taxt vorisi sifatida tarbiyalab boradi. Aksariyat Suriya shaharlarini zabt etishga erishadi. Ashshur g‘arb savdosida vositachilikni o‘z qo‘liga oladi. Davlat boshqaruvida podshoning mavqeyi kuchayadi. Shamshi-Adad I davlat boshqaruvini bevosita o‘z qo‘liga olib, mutloq hukmdor sifatida davlat boshlig‘i, oliy harbiy boshliq va sudya vazifasini o‘taydi. Boshqaruvni takomillashtirishga zaruriyat tug‘iladi. Mamlakat hududi, aholisi tumanlarga bo‘linib, ularni boshqarish uchun podsho hokimlari yuboriladi. Shamshi-Adad mil. avv. 1774-yilda vafot etishi bilan 6 yildan so'ng, Mari shahri shahzodasi Zimri-Lim qaynotasi Yarnxad podshosidan ko‘mak olib, Yasma-Adaddan taxtini qaytarib oladi. Ashshur podshosi Ishme-Dagan ukasiga yordam ko‘rsatmaydi. Mil. avv. 1757-yilda kuchsizlanib qolgan Ossuriya podsholigi Ishme-Dagan davrida Bobilning qudratiga bas kela olmadi. Ashshur Xamurappi tomonidan zabt etildi.
Mil. avv. 1740-yil atrofida ko‘chmanchi kassit qabilalarining Mesopotamiyaga hujumi davrida Shamshi-Adad I ning avlodlari hokimiyatni yana o‘z qo‘llariga oladilar. Ammo tez orada taxminan mil. avv. 1700-yillarda hokimiyatni Adasilar sulolasi egallaydi. So‘ngra Ossuriya, Bobilga keyin Mitanniga qaram davlatga aylanib boradi.
Mil. avv. XVI asrda Bobilda amoriylar sulolasi quladi va bu hududda kassitlar hukmronligi boshlandi. Mil. avv. 1500-yillar atrofida Mitanni davlati Shimoliy Suriya viloyatlarini bosib oldi va o‘z qudratining yuqori cho‘qqisiga chiqdi. Zaiflashib qolgan Ossuriya Mitannining hokimiyatini tan olishga majbur bo‘ldi. Ossuriya qudratli Mitannining tazyiqiga qarshi Misr bilan diplomatik aloqa o‘rnatdi. Ammo mil. avv. XIV asr o‘rtalarida Mitanni podshosi Shaushtatar Ashshurni bosib olib, uni Mitanniga qaram qiladi. Mitanni Ashshurni g‘arbga chiqadigan savdo yo‘lidan butunlay mahrum qiladi. Ashshur posholari Puzur-Ashshur III (mil. avv. 1521-1497-yy), Ellil-natsir I (mil. avv. 1497-1484-yy)lar davrida Ashshur shahri Mitanni qo‘shinlari tomonidan talon-taroj qilinadi. Natijada Bobil bilan do‘stona munosabat o'rnatishga majbur boMadi. Shunday bo‘lsa-da podsho Eriba-Adad I (mil. avv. 1392-1366-yy) Mitanni davlatining vassallaridan biri bo‘lgan. Hatto Mitanni hulandori Shuttarna II ga amakisiga qarshi kurashda yordam bergan. Mitanniga qaramlik davrida Ashshur hukumdorlari “ishshiyakum” unvonida qolaverganlar. Keyinchalik Ossuriya o‘z mustaqilligini tiklash uchun Bobil podsholigi bilan yaqinlashib, Mitanniga qarshi urush olib bordi.
O‘rta Ossuriya podsholigi. Ashshur ishshiyakumasi Ashshurubalit I (mil. avv. 1365-1330-yy) xettlar podshosi Suppiluliuma I qo‘shinlari Mitanni poytaxti Vashukannani egallaganidan foydalanib qoldi. U shimoliy Mesopotamiya yerlarini o‘z mulklariga qo'shib olib, Ossuriyani Mitanni ta’sir doirasidan chiqaradi. Shu tariqa Ossuriya mustaqil podsholikka aylanadi. Ashshurubalit I endi o‘zini buyuk podsho deb nomlar edi. Bu esa kassitlardan bo‘lgan Bobil podshosi Bumaburiash I ga yoqmadi. Chunki Bobil davlati Ossuriyani erkin mamlakat sifatida ko‘rishni istamas edi. Misr esa yangi tuzilgan Ossuriyani davlat sifatida tan oladi. Ossur savdogarlari va elchiiari Misrga hech qanday to'siqsiz kirib boraverar edi.
Oxir oqibat Bumaburiash I, Ossuriya mustaqilligini tan oladi va o‘z o‘g‘li Karaindashga, Ashshurubalit I ning qizini nikohlab ikki davlat o‘rtasida tinchlikni o‘matadi. Ammo ko‘p o‘tmay ikki davlat o‘rtasida harbiy harakatlar boshlanib ketadi. Unda Ashshurubalit I ning qo‘li baland keladi. Bobil davlati vaqtincha kuchsizlantiriladi. Tez orada ossurlar xettlarni Yuqori Mesopotamiyadan siqib chiqarib, Frot daryosi qirg‘oqlariga qadar hududlarini kengaytiradilar. Natijada oldin Mitanniga qaram bo‘lgan Nineviya shahrini bosib oladilar. Janglarda Ossuriya askarlari o‘zlarini o‘ta beshafqatligi bilan shuhrat qozongan edilar.
O‘rta Ossuriya podsholigining yuksalishi podsho Arik-den-ilining o‘g‘li Adad-Nerari I (mil. avv. 1295-1264-yy) davrida kuchayadi. Ashshur shahri oqsoqollar kengashining podsho hokimiyatiga ta’siri kamayadi. Hukmdor endi ishshiyakumma unvoni o‘miga o‘ziga podsho unvonini berib, hatto “Buyuk podsho” unvoniga da’vo ham qiladi. Shu bilan birga kassitlardan bo‘lgan Bobil podshosi Nazimarut-tashni jangda yengib, Ossuriyaning janubiy chegaralarini mustahkamlaydi. Turrukku va Nigimxi (Zagros tog'lari etaklari) mamlakatlarini bosib olishga erishadi. So‘ngra Mitannini kuchsizlanib qolganidan foydalanib, Tayda, Amasak, Kaxat, Shuri, Nabulu, Shaduxu va Vashukanna shaharlarini bosib oladi. Mitanni taxtiga o‘zing tarafdori Shattuar II ni o‘tqazadi. Mitanni davlati o‘lpon to‘lashga majbur bo‘ladi.
Adad-Nerari 1 dan keyin Ossuriya taxtiga Salmanasar I (Shulmanu-asharedu I) keladi. Uning davrida Mitanni yerlari ossurlar tomonidan bosib olinadi. Mitanniliklar tomonida xettlar ham jang qilganligi manbalarda ta’kidlanadi. Natijada 14400 ga yaqin dushman askarlari asir olinib, Salmanasar I ning buyrug‘i bilan ko‘zlari ko‘r qilinadi. Bu orada Xett davlati Misr bilan sulh tuzib, Bobil bilan ittifoqni qayta tiklashga erishadi. Oqibatta Old Osiyo mintaqasida kuchlar muvozanati tiklanadi.
Ossuriya podshosi Tukulti-Ninurta I (mil. avv. 1233-1197-yy) Bobilga va Kavkazortiga g‘olibona harbiy yurishlar uyushtirdi. Xett davlati podshosi Tudxali IV Sharqdagi mulklarini himoya qilish uchun Tukulti-Ninurta I ga qarshi qo‘shin tortdi. Ammo yozma manbalarda Tudxali IV o‘z qo‘shiniga ishonmaganligi ta’kidlanadi. Oqibatda Ossuriya podshosi Tukulti-Ninurta I Erbil shahri yonida g‘alaba qozonadi. Yozma manbalarda Tukulti-Ninurta I jangdan so‘ng xettlardan 28 800 kishini asir olgani ta’kidlanadi. Xettlar davlati kuchsizlana boshlaydi.
Bu orada janubda Bobil davlati urushga tayyorlana boshlaydi. Bobil va Ossuriya harbiy kuch jihatdan teng edi. Mil. avv. 1223-yilda Tukulti-Ninurta I, Bobilga yurish qilib, podsho Kashtiliash IV ni asir oladi va uni kiyimsiz kishanlangan holda Ashshurga olib ketadi. Bobildan yana Marduk ilohi haykalini ham Ossuriyaga olib ketishga muvaffaq bo‘ladi. Podsho Ashshurdan 3 km shimoli-Sharqda o‘zi uchun yangi poytaxt Kar-Tukulti-Ninurta (“Tukulti-Ninurta savdo qo‘nalg‘asi”) shahrini qurdirdi. Ashshurda Ishtar xudosi ibodatxonasini qayta tiklaydi. Ammo Ossuriya zodagonlari podshoning Bobil ilohlariga qarshi qilgan shakkokligini bahona qilib, unga qarshi fitna uyushtiradilar. Oqibatda Tukulti-Ninurta I aqldan ozgan deb e’lon qilinadi va uy qamog’iga olinib o‘ldiriladi. Taxtga fitna ishtirokchisi podshoning o‘g‘li Ashshur-nadin-apal o‘tqaziladi. U otasidan farqli o‘laroq Marduk xudosi haykalini Bobilga qaytarib yuboradi. Ammo bu bobilliklami tinchlantira olmaydi. Ko‘p o'tmay Bobilda qo‘zg‘olon boshlanib, ossuriyalik noib shahami tark etadi. Kassitlardan bo‘lgan zodagonlardan biri shahami ossurlardan ozod bo‘lganini e’lon qiladi.
Keyinchalik Bobil davlati kuchayib, Ossuriyani bosib olgan hududlaming katta qismini egalab oladi. Mamlakat uzoq tashqi urushlar natijasida zaiflashib, ichki nizolar bo‘lib o‘tadi. Ossuriya davlati siyosiy tushkunlikka uchraydi.
Podsho Tiglatpalasar I (taxminan mil. avv. 1115-1076-yy) hukmronligi davrida Ossuriya yana kuchayadi. Bu davrda Xett podsholigi frigiyaliklar (dengiz xalqlaridan biri) hujumidan halokatga uchrab, Misr kuchsizlangan edi. Yirik qo‘shni davlatlar Ossuriyaga xavf solmas, Tiglatpalasar I esa vaziyatdan foydalanib, Shimoliy Suriya va Shimoliy Finikiya, Kichik Osiyoning janubiy-Sharqiy qismlariga harbiy yurishlar uyushtiradi. Mamlakat 38 yil davomida qo‘shni xalqlar bilan urush olib bordi. Tiglatpalasar I o‘z jang aravalarini Kichik Osiyoning tog‘li o‘lkalariga ham boshlab bordi. Bir kun ichida Karkemish shahri Ossuriyaliklar tomonidan zabt etildi. Hatto Misr fir’avni Tiglatpalasar I ga sovg‘a sifatida timsohni yuboradi.
Tiglatpalasar I Bobil podshosi Marduk-nadin-axxega qarshi ikki marotaba harbiy yurish qilib, vaqtincha uni kuchsizlantirishga erishadi. Lekin bobilliklar o‘z mustaqilligini saqlab qoladi. So‘ngra aramey qabilalariga qarshi 28 ta yurish uyushtiradi. Ammo arameylami shimoliy Mesopotamiya yaylovlariga kirib borishiga butunlay to'sqinlik qila olmadi. Tiglatpalasar I vafotidan keyin uning vorislari davrida Ossuriya siyosiy tushkunlikni boshdan kechiradi. Ossuriyaning gullab-yashnashiga mil. avv. XI asrlarda Arabistondan ko‘chib kelgan chorvador aramey qabilalari chek qo‘yadi. Shu tariqa 0 ‘rta Ossuriya podsholigi siyosiy mavqeyidan ajrala boshlaydi.
O‘rta Ossuriya podsholigining so‘nggi hukmdori Ashshur-dan II (mil. avv. 934-911-yy) davrida irrigatsiya ishlari tartibga solinadi. Podsho Ashshur-dan II shaharlami qayta quradi va dehqonlarga mehnat qurollari yetkazib berish bilan shug‘ullanadi. Ossuriya qo‘shini podsholar Salmanasar II va Ashshur-rabi II davridagi chegaralarga chiqadi. Ammo arameylar bilan siyosiy munosabatlar o‘zgaruvchan bo‘lgan. Shimoldagi qolgan yerlar hanuz oromiylar nazoratida qolgan edi.
Yangi Ossuriya podsholigi. Mil. avv. X asr oxirlarida tarixda “Ossuriya renessansi” deb nom olgan davr boshlandi. Yuqorida ta’kidlanganidek podsho Ashshurdan II mamlakat taraqqiyotini qayta yo‘lga qo‘yadi. Natijada ossuriyaliklar Shimoliy Mesopotamiyada o‘z hukmronliklarini qayta tikladilar va faol istilochilik yurishlarini boshlash uchun zamin yaratadilar. Bu vaqtda Ossuriya armiyasi o‘zining soni, yuqori darajada tashkilashtirilganligi, qurollanish darajasi va jangovor qobiliyati bilan Old Osiyodagi birinchi o‘ringa chiqib oladi. Ossuriya podshosi Tukulti-Ninurta II ning o‘g‘li Ashshurnatsirpal II (mil. avv. 884-859- yy) davrida dastlab shimoli-g‘arbga Dajla qirg‘oqlariga yurish qiladi. Mil. avv. 882-yilda Xulay boshchiligidagi qo‘zg‘olonni shafqatsizlik bilan bostiradi. O‘rtayer dengizi qirg‘oqlariga yurish qiladi. O‘zining qarorgohini yangi poytaxti Kalxu(Kalax)ga ko‘chiradi. Mil. avv. 886- yilda Bit-Zamani o‘lkasi podshosi Ilanu boshchiligidagi qo‘zg‘olonni bostiradi.
Ashshurnatsirpal II podsholigi darida Ossuriya yana imperiyaga aylanadi. U Nineviya shahrini davlatinirig shimolidagi tayanch nuqtasiga aylantirdi. Dajla daryosi qirg‘oqlarida Kalxu shahrini qayta tiklab, poytaxtga aylantirdi. Ashshur shahridan mohir ustalar va bog‘bon!ar olib kelinib shahar obodonlashtirildi. Hukumatni ham shu yerga ko‘chiradi. Mil. avv. 876-yilda Ossuriya qo‘shinlari Finikiya qirg‘og‘iga chiqdilar. Salmanasar III (mil. avv. 859-824-yy) Suriyaga yangi yurish uyushtirdi. Bu hududda Ossuriyaning ekspansiyasiga qarshi bir necha shahar-davlatlaming Damashq podsholigi boshchiligida ittifoqi tashkil topdi. Suriya, Falastin, Finikiya, Kilikiya va Damashqning birlashgan qo‘shinlari ossur qo‘shinlarini jangda mag‘lubiyatga uchratdilar (mil. avv. 853-yildagi Oront daryosi yonidagi jang). Mil. avv. 845-yilda Salmanasar III 120 ming kishilik qo‘shin bilan Suriyada yana jang harakatlarini boshladi. Lekin bu harbiy harakatlar ham muvaffaqiyatli chiqmadi. Ossuriyaliklar vaqtinchalik Suriyadan chekinishga majbur bo‘ldilar. Ammo tez orada ittifoqchi shahar-davlatlar o‘rtasida kelishmovchiliklar boshlanib, ossurlar bundan juda yaxshi foydalandilar hamda mil. avv. 841-yilda harbiy harakatlarni boshlab, Suriyada o‘z hukmronliklarini o‘rnatishga erishdilar. Mil. avv. 840 yildagina Frot daryosi ortida 16 yurishdan so‘ng, Damashq podsholigi bo‘ysundiriladi. G‘olibona yurishlar boy o‘ljalami qo‘lga kiritish imkoniyatini tug‘dirdi. Ossuriya hukmdorlari Ashshur va Kalxu shaharlarida ulug‘vor saroy va ibodatxonalar bunyod qildilar.
Mil. avv. 824 yili Salmanasar III ga qarshi o‘g‘li Ashshur-dan boshchiligida Ossuriyaning 27 shahari birlashib, isyon ko‘targan payti olamdan o‘tadi. Taxt vorisi etib boshqa farzandi Shamshi-Adad V (Bobil malikasining eri) ni tayinlab ketadi. Ammo tez orada Ashshurdan ukasini quvib yuborib taxtni egallaydi. Shamshi-Adad V Bobil podsholigiga qochib ketadi. Bobil poshosi Marduk-zakir-shumi (qaynotasi) bilan kelishuv imzolab, Ashshumi zabt etdi. Ammo Bobil rahnamoligida podsho unvonidan pastroq darajadagi unvonga sazovor bo‘ladi. Shunday boMsa-da Ossuriya ichki va tashqi siyosatni mustaqil amalga oshirar edi.
Ossuriya o‘zining iqtisodiy, harbiy qudratini qayta tiklab, siyosiy markazlashuv va barqarorlikka erishdi. Istilochilik urushlari natijasida Ossuriya iqtisodiyoti uchun zarur bo‘lgan xomashyo (metall va yog‘och)ga boy bo‘lgan hududlar egallandi. Natijada qullar mehnatiga ehtiyoj tez o‘sa boshlaydi. Ossuriyaning istilochilik urushlari olib borishining yana bir sababi, mamlakat quruqlik va dengiz savdo yo‘llari kesishgan hududda joylashgani uchun yetakchi o‘rinni egallashga harakat qildi. Ossuriya Kichik Osiyo va asosan O‘rtayer dengizining sharqiga o‘z ta’sirini kuchaytirishga urindi. Bu hududlarda savdo hunarmandchilik, dengiz savdosi keng yo‘lga qo‘yilgan, tabiiy boyliklarga boy edi. Sharqiy O‘rtayer dengizi qirg‘oqlaridan muhim xalqaro savdo yo‘llari o‘tgan bo‘lib, bu yerda boy savdo - hunarmandehilik markazlari Tir, Sidon, Arvad, Bibl, Damashq va Karxemish kabi shaharlar mavjud edi.
Mil. avv. 783-yili Ossuriya podsho taxtiga Salmanasar IV o‘tirib to‘qqiz yil hukmronlik qiladi. Uning boshqaruvi davrida Ossuriya armiyasi avvalgi g‘alabalarga erisha olmaydi. Aksincha tashqi dushmanlardan himoyalanishga majbur bo‘ladi. Damashq shahri aramey davlatining poytaxtiga aylangan bo‘lib, kuch qudrati oshgan edi. Bu davlat hatto Ossuriyaga ham tazyiq o‘tkazganligi manbalarda ta’kidlanadi. Ushbu urushlardan birida Ossuriya hukmdori Salmanasar IV, Isroil hukmdori Ieroam II bilan ittifoq tuzib, arameylarga qarshi harakat olib boradi. Ossuriya davlatining shimoliga xurritlar va urartlar ham xavf tug‘dira boshlashdi. Podsho Salmanasar IV ni vorislari davrida urartuliklar Ossuriyaning katta hududlarini egallashga muvaffaq bo‘lishgan. Mil. avv. VIII asrda Ossuriya vaqtincha iqtisodiy tushkunlikka yuz tutadi. Ichki zidaiyatlar, qo‘zg‘olon va isyonlar boshlanadi. Ossuriya uzoq vaqt olib borilgan urushlar natijasida zaiflashib qoldi.
Ossuriyaning qayta yuksalishi mil. avv. 746-727-yillarda hokimiyatni to‘ntarish yo‘li bilan olgan Kalxu hokimi harbiy boshliq Pul (taxtdagi ismi podsho Tiglatpalasar III) davrida boshlandi. Kuchli sarkarda, Tiglatpalasar III podsho hokimiyatini mustahkamlash uchun qator islohotlar o‘tkazadi. U Ossuriya tarkibidagi o‘lkalami kichikkichik noibliklarga bo‘lib yuboradi. Noiblar ustidan markaziy hokimiyatning nazorati o‘matiIib, noiblaming vazifalari cheklandi.
Podsho Tiglatpalasar III davlatdan maosh oladigan kuchli muntazam qo‘shin tuzadi va ko‘ngillilami harbiy xizmatga chaqirmay qo‘yadi. Ossuriya armiyasiga aholining o‘rta va past tabaqalari xizmatga tortiladi. Qo'shinlar bir necha qismlarga bo‘lingan edi. Ya’ni, piyodalar qo‘shinda aksariyatni tashkil qilib, yengil va og‘ir qurolli qismlarga bo‘lingan. Qo‘shinda avalgidek jang aravalaridan foydalanib kelingan. Keyinchalik otliqlar qismlaridan keng foydalanila boshlandi.
Undan keyin taxtga o‘g‘li Salmanasar V (mil. avv 727-722-yy) voris etib tayinlanadi, uning hukmdorlik davri haqida ma’lumotlar kam keltirilgan. Ichki siyosatda Salmanasar V poytaxt Ashshur aholisiga, boshqa shaharlar qatori turli soliqlar va majburiyatlami yuklaydi, bu esa poytaxt aholisi tomonidan o‘z huquqlariga nisbatan hurmatini yo'qotadi. Tashqi siyosatda esa podsho Salmanasar V besh yil davomida Finikiya shahri Tirni qamal qilgani, shu yillar arafasida o‘lpon to‘lashdan bosh tortgan Isroil davlatini yo‘q qilishga qaror qiladi, lekin hukmdor bu urushda halok bo‘ladi.
So‘ngra Ossuriya taxtiga mashhur Sargon II (mil. avv. 722-705- yy) chiqadi. Hukmronligining dastlabki yillarida Bobil va Elam ittifoqiga qarshi yurish qiladi. Ammo muvaffaqiyatsizlikka uchrasada chegaradagi Der shahri Ossuriya tarkibida qoladi. So‘ngra Sargon II mil. avv. 721-yilda Isroilga yurish qiladi bu mamlakatni talon-taroj qilib aholisini Ossuriyaga asir qilib olib ketadi. Yaqin Sharq yerlari ossurlar tomonidan birin ketin xonavayron qilindi.
Shundan keyin Sargon II Suriyaning Xamat shahri hukmdorini asir olgach, uni Ashshurga olib keladi. So‘ngra Karkar shahrini ishg‘ol qilib, talon-tarojdan keyin shaharga o‘t qo‘yiladi. O‘rtayer dengizidagi Kipr orolidagi ioniyalik yunonlami o‘lpon to’lashga majbur qiladi. Nineviya shahri yaqinida o‘ziga yangi poytaxt Dur Sharrun (Sargon shahrini)ni qurdiradi. Mil. avv. 714-yilda Urartuga qarshi boshlaydi. U bu harbiy yurishga puxta tayyorlanib, Urartuga Sharq tomondan kirib boradi va ulaming podshosi Rusa I ni yengadi. Ushbu harbiy yurish olti oy davom etib Sargon II ning g‘alabasi bilan tugaydi. Ushbu g‘alaba uning buyukligini yuqori shohsupaga olib chiqadi. Ossuriya hukmdori qarorgohiga Misr, Efiopiya, hatto Arabistondan elchilar tabriklar bilan kelishadi.
Keyinchalik Sargon II mil. avv. 710-yili Bobilga yurish boshlaydi. Bu yurishda Sargon II deyarli jangsiz ikki hukmdor xaldeylar podshosi Merodax-baladan va Elam podshosi Shutruk Naxxunte II ni bo‘ysundiradi. Bu voqealardan keyin Sargon II yirik Ossuriya imperiyasini tuzgan ikkinchi Sargon sifatida tarixga kiradi. Bobilni ishg‘ol etib besh yil o'tgach Sargon II vafot etadi.
Sargon II dan so‘ng taxtga uning o‘g‘li Sinaxxerib (mil. avv. 704- 681-yy) keladi. Ossuriyaga qaram yerlar ozod bo‘lishni istar edilar. Birinchi bo‘lib Bobilda, zodagon Merodax-baladan rahbarligida qo‘zg‘olon boshlanib ketadi. Bobilliklar xaldeylar, arameylar va elamliklar bilan ittifoq tuzadilar. Birlashgan qo‘shin Ossurlarga qarshi Kish shahri tomon yurish qiladi. Ammo Sinaxxerib ularning birlashgan qo‘shinini mag‘lubiyatga uchratadi. Merodax-baladan esa qochishga majbur bo‘ladi. Ossur qo‘shini Bobilga kirib keladi. Podshoning buyrug‘i bilan isyonda qatnashgan odamlarga tegishli ekinzorlar yo‘q qilinadi. Ko‘plab asirlar Ossuriyaga olib ketiladi. U poytaxtni Nineviyaga ko'chirdi.
Ko‘p o‘tmay Falastinda, Ekron shahri isyon ko'taradi, uning ortidan Finikiyaning Tir va Sidon shahar-davlatlari Ossuriyaga bo‘ysunmay qo‘yadi. Bu orada Misr yordamiga ishongan Yahudiya podshosi Xizikiya ham Ossuriyaga qarshi chiqadi. Sinaxxerib esa tezlik bilan isyonlami bostirishga kirishadi. Yahudiya poytaxti Quddus (Ierusalim) shahri qamal qilingach, Xizikiya ossurlarga 11 tonna kumush va 1 tonnaga yaqin oltin miqdorida o‘lpon to‘laydi. Sinaxxerib o‘z qo‘shinlarini misrliklarga qarshi yo‘naltiradi, ikki armiya Eltekey yonida uchrashadi. Afsuski jang natijalari bizga ma’lum emas. Shunday bo‘lsa-da Misr qo‘shini ortga qaytib ketadi. So‘ngra podsho Sinaxxerib isyon ko‘targan Ekron shahrini egallaydi va Quddusni uzoq qamal qiladi. Yahudiya yerlari talon-taroj qilinadi. Ammo ossur qo‘shini orasida vabo kasalligi tarqaladi, natijada Quddus zabt etilmay qoladi. Yangi Ossuriya podsholigining hukmdorlari semit qabilalaridan, arameylardan bo‘lgani uchun butun davlatda va Mesopotamiyada aramey yozuvi va tili keng tarqaladi.
Ossuriyaliklarning tayanchi ularning kuchli harbiy qo‘shini bo‘lgan. Agar avvalari har bir harbiy askar, davlat tomonidan ajratib berilgan yerda dehqonchilik bilan shug‘ullangan bo‘lsa, endilikda Yangi Ossuriya podsholigida harbiylar mamlakat xazinasidan maosh olar edi. Ular asosan temirdan yasalgan qurollar bilan ta’minlanganlar. Shaharlami qamal qiladigan, qal’a devorlarini buzadigan moslamalar bilan ham qurollanganlar. Ossuriya hukmdorlari harbiy siyosati o‘ta 64 beshafqatlik bilan ajralib turgan, qarshilik qilgan shaharlar aholisi qilichdan o‘tkazilgan. Isyon rahbarlari esa asirga olinib, qiynoqqa solinib, qatl qilingan. Bundan ko‘zlangan maqsad bo‘ysundirilgan xalqlami qo'rquvda saqlab turishdan iborat edi. Shuning uchun Ossuriya poytaxti Nineviyani “Qonga botgan shahar” deb ta’riflashgan. Agar aw algi Ossuriya hukmdorlari zabt etgan shahar va xalqlami bosh xudolarini xurmat yuzasidan ular sharafiga qurbonliklar keltirishsa, Yangi Ossuriya hukmdorlari aksincha zabt etgan xalqlami ibodatxonalarini butunlay vayron qilib tashlashgan, aholisi boshqa o‘lkalarga surgun qilinar edi. Bunga Sinaxxeribning Bobil va Elamga qarshi urushi yorqin misol bo‘la oladi. Masalan Sinaxxerib uzoq qarshilik qilgan Bobilni egallab uni vayron qiladi va shahar suvga bostiriladi. Ossuriya Kichik Osiyoning janubi-sharqiy qismlari ustidan hukmronlikni qoMdan chiqaradi. Mil. avv. 681 yili Nineviyada, Nabu (xattotlar homiysi ) xudosiga qurbonlik keltirish marosimi paytida ikki kichik o‘g‘li tomonidan o‘Idiriladi. Podsho Asarxaddon (mil. avv. 680-669 yy)davrida vayron qilingan Bobil qayta tiklanadi. Bobil garchand qaram bo‘lsa-da, Ossuriya bilan ittifoqda bo‘lgan alohida podsholik sifatida tan olinadi. Asarxaddon Eron yerlarining shimoliy-g‘arbida yashagan skiflar bilan mil. avv. 672-yilda ittifoq tuzdi. Suriya hududi qayta zabt etiladi. So‘ngra Nil bo‘ylariga harbiy yurish uyushtiriladi va ichki urushlardan charchagan Misr vaqtincha bo‘ysundiriladi. Ossuriya ulkan ko‘p millatli imperiyaga aylanadi.
Ma’muriy jihatdan Yangi Ossuriya hukmdorlari bosib olingan hududlami mayda ma’muriy birliklarga bo‘lib tashlashganlar. Ossuriyaliklaming asosiy maqsadi kelajakda bu hududlami imperiya tarkibidan ajralib chiqishini oldini olish bo‘lgan. Bundan tashqari ma’muriy birliklarga noib qilib, farzand qoldirish qobiliyatiga ega bo‘lmagan saroy og‘alaridan hukmdorlar qo‘yilgan edi. Bundan maqsad keyinchalik yangi kichik hukmdorlar sulolasi paydo bo'lishiga yo‘l qo‘ymaslik bo‘lgan. Asarxaddonning vorisi Ashshurbanipal (mil. avv. 669-629-yy) bosqinchilik yurishlari natijasida tashkil topgan ulkan imperiyani saqlab qoladi. U hatto Elamga ham g‘olibonona yurish uyushtiradi. Ammo podsho Ashshubanipal hukmronligining so‘nggi yillarida imperiyaning yemirilishi boshlandi. Ashshurbanipal mil. avv. 627- yilda vafot etdi. Janubda Nabopalasar boshchiligida xaldeylar isyon ko‘taradi. Bobil va Midiya podsholiklari birgalikda Ossuriyaga qarshi ittifoqda, mil. avv. 614-yilda Ashshumi, mil. avv. 612-yilda Nineviyani zabt etib vayron qildilar. Mil. avv. 605-yilda Ossuriya davlati butunlay tugatiladi. Uning yerlari Bobil va Midiya tomonidan bo‘lib olinad,