1-Laboratoriya ishi Mavzu: Sifat reaksiyalarini bajarish texnikasi. Laboratoriyada ishlashning umumiy qoidalari

Mavzu: Spektrofotometriya yordamida moddaning konsentratsiyani aniqlash.
Ishdan maqsad: Spektrofotometriya usulida fenol miqdorini aniqlashni o`rganish
Kerakli asbob va uskunalar
1. Areometr.
2. Hajmi 100-250 ml bo‘lgan kolbalar.
3. Natriy karbonat namunasi.
4. HCl va H₂SO₄ kislotalari.
5. Texnik tarozi.
6. Quritish shkafi.
Ishning bajarilish tartibi
Konsentrlangan kislotaning zichligini areometr orqali aniqlab olamiz.
4-jadvaldan HCl va H₂SO₄ mos keladigani eritmadagi kislotani g/l tarkibi topiladi. Shunga asosan ma’lumotlar orqali sarf bo‘lgan kislotani hisoblaymiz (ml).
2-jadval. Konsentratsiyaga mos keladigan zarur kislotaning miqdori (15⁰C)

Xlorid kislota (HCl)		Sulfat kislota (H2SO4)
Zichligi, g/ml	Tarkibi HSl, g /l	Zichligi , g /ml	Tarkibi H2SO4, g/l
1,160	365,6	1,830	1686
1,165	378,5	1,831	1692
1,170	391,5	1,832	1698
1,175	404,4	1,833	1704
1,180	417,5	1,834	1710
1,185	430,3	1,835	1717
1,190	443,1	1,836	1722
1,195	456,2	1,837	1730

HCl ( mol, og‘irlik 36,46 g E_HCl=36,4655 ) 0,1 n HCl kislota ara-lashmasini tayyorlash kerak. Masalan, tajribada areometr orqali aniqlangan kislotaning zichligi 1,19 g/sm³. 4-jadval bo‘yicha HCl zichligi 1,19g/sm³ ga teng. Eritma tarkibidagi HCl miqdori 443,1 g/l . 1 l 0,1n HCl aralashmasiga 3,72 g HCl talab qilinadi.

Tajriba ishi natijasida 20 l HCl ga 3,72∙20=74,4 g HCl talab qilinadi. Ishlatilayotgan 1000 ml kislotada 443,1 g HCl bor.
1000 ─ 443,1
X ─ 74,4
X = 74,4∙1000 / 443,1 = 167,9 ml
Tajriba ishida 20 l 0,1 n HCl aralashmasini tayyorlash uchun 168 ml zichligi 1,19 g/sm³ bo‘lgan HCl olish kerak, ular 20 l disterlangan suvda eritiladi. Aralashma eritib olingandan keyin yaxshilab aralashtiriladi. 0,5 n li HCl tayyorlash uchun 1 l ga 18,23 g HCl talab qilinadi.
Sulfat kislota (M(H₂SO₄ )=98,09, E(H₂SO₄)=49,045 ). Sulfat kislota zichligi 1,84 g/sm³. 20 l 0,1 n sulfat kislota aralashmasini tayyorlash kerak. 0,1 n 1 l H₂SO₄ aralashmasini tayyorlash uchun 4,9045 g sulfat kislota talab qilinadi, 20 l 0,1 n sulfat kislota aralashmasini tayyorlash uchun 20∙4,9045=98,09 g sulfat kislota talab etiladi. 4-jadvaldan zichligi 1,84 g/sm³ bo‘lgan sulfat kislota tarkibida 17,59 g/l bor.
1000 ml ─ 17,59 g
X ─ 98,09 g
X = 98,09∙1000:17,59=55,76 ml
Tajriba ishidan 20 l 0,1 n sulfat kislota aralashmasini tayyorlash uchun zichligi 1,84 g/sm³ bo‘lgan 56 ml sulfat kislota oldik. Kislota ehtiyotkorlik bilan 3-4 l suvga kolba devori bo‘ylab solinadi va yaxshilab aralashtiriladi. 0,5 n sulfat kislota aralashmasini tayyorlash uchun shundan kelib chiqqan holda aytish mumkinki, 1 l eritmaga 24,5 g sulfat kislota talab qilinadi.
Na₂CO₃ + 2HCl=2NaCl + H₂CO₃
Natriy karbonatdan 3-4 bo‘lak olinadi va hajmi 100-250 ml li kolbalarga solinadi va 25 ml suvda eritiladi. Hosil bo‘lgan aralashmaga olov rangli 1-2 tomchi metall aralashmasi qo‘shiladi va pushti rangdan olov rangga o‘tguncha asta-sekin titrlanadi.
Natijalarga ishlov berish
Tayyorlangan aralashmaning koeffitsienti quyidagi formula orqali aniqlanadi: 0,5 n kislota aralashmasi uchun
K=a/V∙0,0265
0,1 n kislota aralashmasi uchun
K=a/V∙0,0533
bunda a-natriy karbonat bo‘lagi, g;
V-titrlashda ishlatilgan kislotaning miqdori, ml;
0,0265 – 0,5 n 1 ml natriy karbonatga mos keladigan kislota aralashmasi, g;
0,053 – 0,1 n 1 ml natriy karbonatga mos keladigan kislota aralashmasi, g;
Nazorat savollari
1. Neytrallash deganda nimani tushunasiz?
2. Ishchi eritma tayyorlash uchun nimani hisobga olish kerak?