1. Mahmudxo Ja Behbudiy

Bizga saodatdurki, turkiy va forsiyni tahsilsiz bilurmiz. Har turkni forsiy va har forsni turkiy bilmog'i lozimdur. Forsiy bilgan kishi Rrdavsiy, Bedil, Sa’diy, «Masnaviy»dan qanday lazzat olsa, turkiy bilganlar Fuzuliy, Navoiy, Boqiy, Somiy, Abdulhaq Homid, Akrambek, Sanoyi, Nobiy, Nojiylardan, yana Tolstoy, Jul Vem va ulamoyi zamoniy asarini turkiy taijimasidan lazzat shunday oladur. Farang va rus donishmandlarining asarlaridan foydalanmoq turkiy yo rusiy va farangiy bilmak ila mumkin bo‘lur, na uchunki bugun usmonli, Kafkaz va Qazon turklari zamona ulamosi asarini turkiyga tarjima qilib, ko‘paytirgandurlar, ya’ni turkiy bilgan kishi zamonni bilur. Turk tilig‘a har bir yangi va naf’lik kitoblar barcha tilda taijima bo'lgandur. Arab madaniyati yunoniy Suqrot, Buqrot, Falotunlardan foydalanganidek, zamoni hozira madaniyati Tolstoy, Jul Vem, Kepler, Kopemik, Nyutonlardan foydalanur. Maqsaddan uzoq tushdik. Bizg‘a lozimki, o ‘z nafyimiz uchun ruscha bilayluk, hukumat maktablarinda o'quylik. Davlat mansablarig‘a kirayluk. Vatanimizg'a va o ‘z dinimizg'a xizmat etayluk. Musulmon boiub turib taraqqiy qilayluk. Bu zamon tijorat ishi, sanoat va mamlakat ishlari, hatto, dini islom va millatga xizmat ilmsiz bolmaydur. Masalan, bugungi «podsholik duma»g‘a o ‘z din va millatimiz nafyig'a so‘zlamoq bizlar uchun mumkin bo‘lur. Ammo anda borib so'ylaguvchi kishi bizg'a yo‘q. Anda borib nafyi bir o ‘n sana o'qumoq kerak, zamondan, qonundan xabardor boimoq kerakdur. Xulosa, bugun bizlarga to‘rt tilga tahrir va taqrir etguvchilar kerak, ya’ni arabiy, rusiy, turkiy va forsiy. Arabiy til din uchun na daraja lozim boisa, rusiy ham tiriklik va dunyo uchun lozimdur.

• 
  Bizga saodatdurki, turkiy va forsiyni tahsilsiz bilurmiz. Har turkni forsiy va har forsni turkiy bilmog'i lozimdur. Forsiy bilgan kishi Rrdavsiy, Bedil, Sa’diy, «Masnaviy»dan qanday lazzat olsa, turkiy bilganlar Fuzuliy, Navoiy, Boqiy, Somiy, Abdulhaq Homid, Akrambek, Sanoyi, Nobiy, Nojiylardan, yana Tolstoy, Jul Vem va ulamoyi zamoniy asarini turkiy taijimasidan lazzat shunday oladur. Farang va rus donishmandlarining asarlaridan foydalanmoq turkiy yo rusiy va farangiy bilmak ila mumkin bo‘lur, na uchunki bugun usmonli, Kafkaz va Qazon turklari zamona ulamosi asarini turkiyga tarjima qilib, ko‘paytirgandurlar, ya’ni turkiy bilgan kishi zamonni bilur. Turk tilig‘a har bir yangi va naf’lik kitoblar barcha tilda taijima bo'lgandur. Arab madaniyati yunoniy Suqrot, Buqrot, Falotunlardan foydalanganidek, zamoni hozira madaniyati Tolstoy, Jul Vem, Kepler, Kopemik, Nyutonlardan foydalanur. Maqsaddan uzoq tushdik. Bizg‘a lozimki, o ‘z nafyimiz uchun ruscha bilayluk, hukumat maktablarinda o'quylik. Davlat mansablarig‘a kirayluk. Vatanimizg'a va o ‘z dinimizg'a xizmat etayluk. Musulmon boiub turib taraqqiy qilayluk. Bu zamon tijorat ishi, sanoat va mamlakat ishlari, hatto, dini islom va millatga xizmat ilmsiz bolmaydur. Masalan, bugungi «podsholik duma»g‘a o ‘z din va millatimiz nafyig'a so‘zlamoq bizlar uchun mumkin bo‘lur. Ammo anda borib so'ylaguvchi kishi bizg'a yo‘q. Anda borib nafyi bir o ‘n sana o'qumoq kerak, zamondan, qonundan xabardor boimoq kerakdur. Xulosa, bugun bizlarga to‘rt tilga tahrir va taqrir etguvchilar kerak, ya’ni arabiy, rusiy, turkiy va forsiy. Arabiy til din uchun na daraja lozim boisa, rusiy ham tiriklik va dunyo uchun lozimdur.
  

Behbudiy matbuotimiz tarixida maqolanavis sifatida alohida mavqega ega. Uning hozircha aniqlangan maqolalarining soni 300 ga yetadi. Ular xilma-xil mavzuda. Ilk maqolalaridayoq kommunistik mafkurani keskin rad etgan, „xayoliy“, „bu toifaga qoʻshulmoq biz, musulmonlar uchun nihoyatda zararlik“ deb yozgan edi („Xayrul umuri avsatuho“ — „Ishlarning yaxshisi oʻrtachasidir“, „Xurshid“ gazetasi 1906-yil, 6son). Oʻzlikni anglashni muhim biladi. "Qabilasini(ng) ismini va yetti otasining otini bilmaydurgonlarni "qulq „marquq“ derlar", deb yozadi („Sart soʻzi majhuldur“, „Oyna“ jurnali, 1914, № 23). 1917-yilning oxiri 1918-yilning boshlarida jadidlar qurgan ilk demokratik davlatchilik namunasi Turkiston muxtoriyatining taqdiri hal boʻlayotgan bir paytda oʻlka xalqlarini birlikka chaqiradi.