1-mashg’ulot mikroskopning

Topshiriqlarga javob bering va bilimingizni baholang
1. Quyidagi nematodalaming qaysi birini rivojlanish sikliga oraliq xo’jayin qatnashadi?
~A. Ostrisa; B. Rishta; S. Askarida; D. Ankilostamini;
2. Bolalar gijjasi qaysi yo'l orqali yuqadi?
A. Iflos qo'l orqali; B. Qaynatilmagan suv orqali; S. Oziq- ovqat orqali; D. Kiyim-kechak orqali;
127



3. Bolalar gijjasi tuxumlarini qayerga qo'yadi?
A. Xo'jayin ichagiga; B. O't yo'llariga; S. Tashqi muhitga;
D. Xo'jayin anusi atrofidagi teri burmalariga;
4. Qiyshiq boshli nematoda odamda qanday kasallikni keltirib chiqaradi?
A. Zotiljam; B. Kamqonlik; S. Gepatit; D. Askaridoz;
5. Rishtaning rivojlanish siklidagi oraliq xo'jayinni aniqlangan?
A. Mollyuska; B. Zuluk; S. Chumoli; D. Siklop;
6. Akantatsefallami har tomonlama o'rgangan olimni aniqlang?
A. Skryabin; B. Petrochenko; S. Paramonov; D.To'laganov;
7. Akantatsefalning invazion lichinkasi nima deb ataladi?
A. Akantor; B. Onkosfera; S. Adoleskariya; D. Akantella;
8. Rishtaning lotincha nomi qanday?
A. Dracunculus medinensis; B. Ascaris lumbricoides;
S. Fasciola hepatica; D. Enterobius vermicularis;
9. Teri muskul xaltasiga ega hayvonlar?
A. Chuvalchanglar; B. G’ovaktanlilar; S. Bo’g’imoyoqlilar;
D. Mollyuskalar;
Mustaqil ish uchun topshiriqlar
1. Ostrisa qanday tuzilishga va ahamiyatga ega.
2. Rishta qanday tuzilishga, rivojlanishga va potogen aha-. miyatga ega.
3. Trixinella qaysi hayvonlarda va qanday parazitlik qiladi.
4. Parazit nematodalarning muhim vakillari va ulaming ekologiyasi.
5. Yumaloq chuvalchanglarning ayrim vakillarida parteno-
genetik ko’payishning mavjudligi.
6. Bolalar gijjasi, rishta, trixinellaning tuzilishi va rivojlanishi aks ettirilgan rasmlami chizing.

128

24-MASHG’llLOT
VA Q13M CH\jVALCHANGIARIMISOLIDA KO'TTLKU CHIlV ALCHANGLAHNING TLZILISHi
Tip- HalqaVi chuvalclianglar - Annelida Kenja tip Belbog'sixlar - Aclitellata SinL Ko'ptuklilar - Polychaeta
Kenja sinf. Daydib yuruvcbi polixetlar - Errantia Avlod. Mereisiar - Nereis
T ur. Kereis ••Nereis pelagica
Kenja sinf. O’troq hayot kechiruvchiiar - Sedentaria Avlod. Arenikolalar - Arenicola
T ur. Qtaji chuvalchangi - Arenicola marina
G’quv mashg'uloiining maqsadi: halqali chuvaichang- lardan Lo’ptuklUam'\ng, ya’nt nereisning tuzilishini o’rga- nish, uiaming xilma-xil turlari biian tanishish.
KerakU jihozlar: ftksasiya qilingan nereis va qum chuvalchanglar, preparatlar, lupalar, mikroskoplar, ko’rgaz- mali vositaiar, petri kosachasi, soat vahuyum oynalari.
Khning mazmuni. Nereis dengiz va okeaniarda hayot kechiradi. Uuing gavdasi bosh, metamer bo’g’in\arga bo'lingantanava dum (pigidiy) qismiardan iborat (45-rasm). biereis \0-\5sm uzunUkda bo’\ib, gavdasi E0-\00 ta segmentlar (xalqalar) dan tasbkil topgan. Bosb qismi tkki segmentdan-og’iz o\di (ptostomium) va og’iz (peristomium) dan iborat Og’\z o\di boTimida (prostomiumda) ikki juft ko’z\ar, bid biiisb chuqurchasi, bir juft paypaslagicblar va 2ta palpiar joylasbgan. Bular sezisb organiaridir. Bosb qismining ikkincbi bo’g’im\-peristom\um deb atalib boshqa bo’g’im- larga nisbatan uzunroq, parapodiyalari yo’q, ammo oldlngi ikki yon tomonida 4 tadan mo’ylovcba\ari boTib, qori
tomoo'da og’iz joylasbgan.

129

n

A

45-rasm. Nereis - Nereis pelagicaning tuziiishi

A-nereisning oldingi va B-keyingi tomoni: 1-paypaslagichlar (antennalar); 2-palp; 3-og’iz yoki mo’ylovlari; 4-ko’zlar; 5-prostomium; 6-hidIash chuqurchasi; 7-peristomium; 8-parapodiylar, 9-qilIar; 10-orqa mo’ylov; 11-pigidiy; 12-anal mo’ylovlari; 13-orqa qon tomiri.
Dum yoki pigidiy qismida anal teshigi va bir juft anal paypaslagichlari mavjud. Tananing ikkita bosh bo’g’im- laridan tashqari, hamma gavda bo’g’imlari bir xil tuzilgan. Gavdaning bosh qismdagi ikki bo’g’indan tashqari har qaysi bo’g’imi yon tomonida bir juftdan parapodiylar joylashgan. Bular kalta, sermuskulli va harakatchan tana organlari boTib, nereislar ular yordamida harakat qiladi. Parapodiy ikki. boTakchadan, ya'ni yelka (notopodiya) va qorin (nevro- podiya) tomonlaridan iborat. Parapodiya boTaklarining har birida bittadan uzun mo’ylovlar va tutam-tutam boTib joylashgan tuklar mavjud (shu sababli bularni ko’p tukli chuvalchanglar deyiladi). Har boTakchadagi tuklar orasida bittadan ancha yo’g'on va parapodiyalarning asosidan chiqadigan tukcha boTib, tayanch tukcha deb ataladi. Nereis mayda organizmlar va chiriyotgan organik moddalar bilan oziqlanadi.
130



Qon aylanish sistemasi mavjud bo’lib, u tananing orqa va qorin tomoni bo’ylab joylashgan qon tomirlardan iborat. Qon aylanish sistemasi yopiq. Ayirish sistemasi har bir bo’g’imda bir juftdan joylashgan metanifridiylardan iborat.
Nereis ayrim jinsli, tuxumlari tashqi muhitda urug’lanadi. Tuxumdan troxofora deb ataluvchi lichinka chiqadi.
Qum chuvalchangi (Arenicola marina) ham dengiz va okeanlarda o’troq holda hayot kechiradi. Uzunligi 15-20 mm keladi. qum ichida o’troq hayot kechirgani uchun uning tana tuzilishi ancha o’zgargan, xususan parapodiyalar soni kam va yaxshi rivojlanmagan. Gavdaning o’rtasidagi parapodiyalar jabralar bilan qo’shilib ketgan.
Jshning bajarilishi: fiksasiya qilingan nereisni petri kosachasiga soling va uning tuzilishini (lupalar yoki binokulyar yordamida) diqqat bilan kuzating, xususan gavdaning yelka (dorzal) va ventral (qorin) tomonlarini, bosh qismdagi birinchi bo’g’imda joylashgan sezgi organlarini aniqlang. Peristomiumdagi og’iz teshigini toping, tana segmentidagi parapodiyalaming tuzilishiga e'tibor bering.