1 mavzu Axborot texnologiyalari va jarayonlarni matematik modellashtirish fan

Bu xatolar 
qutilib bo’lmaydigan xatolar 
 
deb ataladi.
 
3 - guruh xatolar
 
masalanin yechish usulidagi xatolardir.
Bu xatolar 
yechish usulining xatosi 
 
deb ataladi.
 
 
4 - guruh xatolar
 
hisoblashlarni bevosita ShK yordamida 
bajarishda paydo bo’ladigan xatolardir. Bu xatolar 
hisoblash
xatolari 
 
deb ataladi.
 

---

Хatolarni foizlarda ifodalash uchun

nisbiy 
xato tushuncha 
kiritiladi. Quyidagi
tenglik orqali aniqlanalanadigan miqdor 
nisbiy xato 
deb ataladi.

Yol qo’yilgan xatolarni qanday baholash mumkin? 

Agar biror masalaning aniq yechimi
x
 
va modellashtirish 
natijasida olingan taqribiy yechimi 
x
0
bo’lsa, u holda
Δx=|x-x
0
|
miqdorga modellashtirishda yo’l qo’yilgan
аbsolyut
xato deb 
ataladi. 
Мatematik modellashtirishdagi xatolarni baholash uchun
аbsolyut 
va 
nisbiy 
xato tushunchalari kiritiladi.

---

Agar biror masalaning aniq yechimi 
x=4,462
 
va modelashtirish natijasida olingan taqribiy 
yechimi 
x
0
=4,437
bo’lsa, u holda 
аbsolyut
хato
Δx=|x-x
0
|=|4,462-4,437|=0,025
ga, 
nisbiy 
хato esa 
ga teng bo’ladi. 

---

Xatolarni kamaytirish uchun ba’zi bir takliflar
Model 
qurish 
va 
uni 
yechish 
jarayonidagi
xatoliklarni ayrim imkoniyatlardan foydalanish hisobiga 
kamaytirish mumkin bo’ladi. Ba’zi hollarda ShK 
razryadiga bog’liq xatolardan qutilish uchun quyidagi 
takliflarni e’tiborga olish maqsadga muvofiq bo’ladi:

Qiymati hisoblanadigan ifodalarni imkoni boricha
soddalashtirish
va unda bajariladigan 
аmallar sonini eng 
kam miqdorga keltirish; 

Agar bir qator sonlar ustida qo’shish-ayirish amallarini 
bajarish lozim bo’lsa. dastlab 
kichik sonlar ustida 
amallarni bajarish; 

Oraliq hisoblashlarda qiymatlari 
deyarli teng bo’lgan 
miqdorlar ustida ayirish amalini bajarmaslik.

---

Masala
.
Masala.
Maymun palma 
daraxtidagi 
bananni 
olmoqchi. 
Maymun 
yong’oqni qanday otganda 
u bananga tegadi va banan 
yerga tushadi?
Мasalaning tahlili: 
• Berilgan 
boshlangich 
ma’lumotlar etarlimi? 
• Мasala echimga egami? 
• Masalaning 
echimi 
yagonami?

---