1-mavzu. Biznesda axborot tizimlari asoslari. Axborot texnologiyalari yordamida raqobat. Kompyuterlarning texnik ta’minoti. Kompyuter tizimlari reja

Mini Kompyuterlar (kichik Kompyuterlar)- hajmi va bajaradigan amallar
tezligi jihatidan blok Kompyuterlardan kamida bir pog‘ona pastdir. Shuni aytish
joizki, ularning gabariti (hajmi) tobora ixchamlashib, hatto shaxsiy Kompyuterdek
kichik joyni egallaydiganlari yaratilmoqda. Bunday Kompyuterlar turkumiga ilk
bor yaratilgan PDP-11 (Programm Driver Processor-dasturiy boshqaruv
protsessori), ilgari harbiy maqsadlar uchun ishlatilgan VAX, SUN turkumli
Kompyuterlar, IBM 4381, Hewlett Packard firmasining HP 9000 va boshqa mini
Kompyuterlar misol boʻla roladi.
Shaxsiy Kompyuterlar-hozirda
koʻpchilik
foydalanuvchilar IBM rusumidagi Kompyuterlardan keng
foydalanishmoqda.
IBM
rusumiga
mos
Kompyuterlar deganda, ham programma ta‘minoti
mosligi, texnik ta‘minoti mosligi, ya‘ni bir-biriga mos
kelishi nazarda tutilgan. Bunday Kompyuterlar Pentium
3,4 va 750-1000 megagertsni, xotira hajmi 64128, 512
megabaytni tashkil qiladi.
U quyidagi qurilmalardan tashkil topgan:
- sistema bloki
- monitor
- klaviatura
- sichqoncha
- tashqi qurilmalar
- Sistema bloki- yassi (desktop) yoki minora (town) koʻrinishida ishlab
chiqariladi. Kompyuterning asosiy qismlari sistema blokida joylashgan
boʻlib, ular quyidagilardir:
- Tezkor xotira (RAM- Random Access Memory –ixtiyoriy kirish
mumkin boʻlgan mikroprotsessor. Tezkor xotira qurilmasi registrlardan
tashkil topgan.
- Registr-ma‘lumotlarni ikkilik shaklida vaqtinchalik saqlab turish
uchun moʻljallangan qurilma. Har bir registr oʻz navbatida triggerlardan
tashkil topgan. Trigger-bu kichik kondensator boʻlib, u elektr toki bilan
zaryadlangan holda 1 ni , aks holda 0 ni ifodalaydi.
- Registrdagi triggerlarning miqdori Kompyuterni necha razryadli
ekanini bildiradi. Registrlar-bu yacheykalar deb xam yuritiladi. Bu
yacheykalarning xar bir razryadida bir bit axborot joylashadi ya‘ni 0 yoki 1
- Razryadlar soni deganda bir vaqtda qayta ishlanadigan ikkilik
razryadlar soni tushiniladi.
- Qurilmalar nazoratchilari (bu kontrolerlar, adapterlar, elektr manbai
bilan ta‘minlash bloki).
- Yumshoq disk qurilmasi (FDD-Floppy Disk Driver)
- Qattiq disk qurilmasi (HDD-Hard Disk Driver)
- Faqat oʻqish uchun moʻljallangan lazer disk qurilmasi (CD-ROM
Compact Disk Read Only Memory), shinalar, modem va boshqa
qurilmalardan iborat.

---

---

- Sistema blokiga uning parallel (LPT) va ketma-ket (COM) portlari

orqali koʻplab tashqi qurilmalarni ulash mumkin.
- Ular mos ravishda LPT1, LPT4 va COM1 – COM3 deb nomlanadi.
Odatda LPT portga printer va COM portga faks-modem, sichqoncha va
boshqa qurilmalar ulanadi.
- Monitor. Monitor (displey) Kompyuterda matn va grafik
ma‘lumotlarni tasvirlash koʻrish uchun ishlatiladi. Monitorlarning har xil
koʻrinishlari mavjud, ya‘ni ular oʻzidan chiqaruvchi past radiatsiyali (Lowe
radiation) soʻzlarini uchratish mumkin. Shuning uchun inson organizimiga
tas‘iri juda kam miqdorda boʻlgan 17-21 dyuymli SVGA (Super Video Grafic
Adapter-ya‘ni katta video grafik adapter) monitorlar ishlab chiqarilmoqda.
- Tasvirlash qobiliyati ekranning gorizontal va vertikal nuqtalar soni
bilan beriladi. Masalan: 14 dyuymli Kompyuterlarda tasvirlash qobiliyati 800
x 600, 15 dyuymli monitorda 1024 x 768, 17 dyuymli monitorda 1280 x 1024
va 21 dyuymli monitorda 1600 x 1200. Bundan tashqari ularning yana bir
xususiyati piksellar sonining kata kichikligidir. Tasvirlash qobiliyati 800 x
600 ga teng boʻlgan monitorlarda piksel 0,31 mm ga , 1024 x 768 ga teng
boʻlgan monitorlarda esa piksel 0,28 yoki 0,25 mm teng boʻlishi kerak.
Monitorning tez ishlashi adapterga bog‘liq. Matn rejimida monitor tez
ishlaydi, grafik rejimda sekinroq ishlaydi. Ularni tez ishlashini oʻrnatish
mumkin.
- Modem. Kompyuter telefon tarmog‘i orqali axborot almashish
maqsadida ishlayotganida, telefon tarmog‘idan olingan signalni qabul
qiluvchi va uni raqamli axborotga aylantiruvchi qurilma kerak boʻladi.
Qurilmaning kirishida axborot modulyatsiya qilinadi, chiqishida esa
demodulyatsiyaga uchraydi, shundan modem nomi kelib chiqqan.
Modemning asosiy vazifasi Kompyuterdan kelgan signalni telefon tarmog‘i
ish chastotasi diapozoniga mos chastotadagi elektr signaliga aylantirib
berishdan iborat. Bu tarmoqning akustik kanalini modem quyi va yuqori
chastota yoʻlaklariga ajratadi. Quyi chastotali yoʻlak ma‘lumotlarni
uzatishda, yuqori yoʻlakli chastotalar esa qabul qilish uchun qoʻllaniladi. IBM
rusumidagi Kompyuterlarni ishlab chiqaruvchi firmalar:
- IBM, Compaq, Hewlett-Packard, Packard Bell, Toshiba, Apple,