1-mavzu: Falsafa fanining predmeti, mazmuni va ilm-fan, madaniyat taraqqiyotidagi o‘rni reja

Mehnatsevarlik. Inson barcha mavjudotlar ichida xatti–harakatlarining, faoliyatlarining ko’pligi va xilma–xilligi bilan ajralib turadi. Mehnat ana shu xatti–harakatlarning aniq maqsadga yo’naltirilgan qismidir. To’g’ri, mehnatga o’xshash xatti–harakatlarni qaldirg’ochning in qurishida ham, polaponiga baliq tutib keltirayotgan chorloqda ham, yer kavlayotgan yumronqoziqda ham ko’rishimiz mumkin. Lekin bu xatti–harakatlar savqi’ tabiiy – tabiiyyatga (instinktga) asoslangan. Inson mehnati esa, aql vositasida amalga oshadi, u o’zi, yaqinlari, o’z jamiyati va kelajak avlodning yaxshi yashashi uchun mehnat qiladi. SHu sababli mehnatni sevgan odam ijtimoiy–iqtisodiy sharoit risoladagidek yo’lga qo’yilgan jamiyatda o’z ehtiyojlarini qondirib, farovon yashashga muyassar bo’la oladi, ishyoqmas odam esa aksincha, har qanday sharoitda ham hech qachon biri ikki bo’lmaydi. Bundan tashqari, mehnatsevar inson jamiyat a’zolari tomonidan e’zozlangani barobarida, dangasa odam ijobiy shaxs sifatida qabul qilinmaydi.
Mehnatsevarlik tamoyili mehnat jarayonida shaxsning o’z–o’zini namoyish etishiga, o’zligini ro’yobga chiqarishiga, o’zgalar bilan munosabatlar o’rnatishiga imkon yaratuvchi axloqiy fazilatdir. U insondan halollikni, intizomni, ishtiyoq va intilishni talab etadi, mehnatga nisbatan sub’ektiv tarzdagi ijobiy munosabatni taqozo qiladi.
Ma’lumki, mehnatdan maqsad – ehtiyojni qondirish. Lekin bu ehtiyojni qondirishning qay tarzda, qanday ma’naviy–ruhiy sharoitda amalga oshuvi muhim. Faqat tor manfaatparastlik nuqtayi nazaridan mehnat qilish, tinimsiz tirishib–tirmashish, mehnatga pul topish vositasi sifatidagina munosabatda bo’lish, tabiiyki, kishiga ma’naviy qoniqish, huzur baxsh etmaydi: bunday «tinib–tinchimas» odamda xushomadgo’ylik, torlik, asabiylik, nolish singari holatlar ko’zga tashlanadi. O’z kasbini yoki mehnat sohasini sevib mehnat qilgan odam majburiylik emas, ixtiyoriylik asosida ish ko’radi, mehnatining natijasigina emas, balki mehnat jarayonining o’zi ham unga quvonch, qoniqish bag’ishlaydi. Zero, bunday hollarda mehnatsevarlik zamirida o’z manfaati bilan birgalikda Vatanga, xalqqa, yaqinlariga xizmat qilishdek olijanob maqsadlar yotadi; ana shunday maqsadlar insonni «chumolilik» doirasidan kenglikka va yuksaklikka olib chiqadi.
Mehnatsevarlikni tarbiyalab borishda, uni kuchaytirishda raqobat alohida ahamiyatga ega. Zero, raqobat faqat moddiy ustunlikni emas, balki ma’naviy ustunlikni ham taqozo etadi, ya’ni unda moddiylik va ma’naviylik teng ishtirok etadi. Biz o’tmishda boshdan kechirgan «sotsialistik» deb atalgan tuzum shaxs mehnatini qadrlamaslik, mehnatsevar bilan dangasani tenglashtirish – ularga bir xil umumiy haq to’lash, «hech kimni kamsitmaslik» shiori ostida ish ko’rish singari mohiyatan inson tabiatiga zid qoidalar va me’yorlarga asoslangan edi. «Sotsialistik musobaqa»ning soxtaligi, insoniyat jamiyatiga singib keta olmaganligiga sabab ana shunda. Zero, shaxs mehnatini qadrlash – shaxsning mehnatsevarligini, uning o’zini qadrlash demakdir. Mustaqilligimiz sharofati bilan mehnat yana erkin shaxsning o’ziga va atrofdagilarga individual munosabatiga aylandi, mohiyatan «besh qo’l barobar bo’lsin» degan tenglashtirish siyosati barham topdi. Mehnatsevarlik esa Yangi jamiyatimiz kishisining, jahoniy kenglikka chiqish huquqiga ega bo’lgan shaxsning sevimli va huzurbaxsh tamoyiliga aylandi.