1-mavzu. Fan ijtimoiy – madaniy xodisa. Fanlarning tasnifi. Reja

Birinchi vaziyatda biz tashkilotlar tizimi va tashkil qilish shakllarini boshqarish tizimi (rahbar va uning qo’l ostidagilarining lavozimlari), ierarxiya tizimi (unvon va darajalar), tashkilotlar tizimi (kafedralar, ilmiy, institutlar, jamiyat, akademiyalar, semenarlar tizimi, konferenciyalar, kongresslar, kengashlar), xuquqiy nazorat qilish tizimi (mualliflik xuquqi haqidagi qonun, olim va ilmiy jamoalarning maqomi), ishlab chiqarish vositalari tizimi (instrumental-eksperimental asboblar, laboratoriya xonalari, axborot tizimi) kabilarni nazarda tutganmiz.
İkkinchi vaziyatda biz olimlar jamoasida har qanday insoniyat jamoasining tipik xususiyatlarini ko’rishimiz mumkin. İlmiy jamoada insonlar yashaydilar va ishlaydilar. (Seneka aytganidek, insonga xos barcha narsalar ular uchun begona emas). Xaqiqat peshvolari bo’lmish bu jamoada g’oyalar etakchilari va oddiy bajaruvchilar, qullar va hukmdorlar (olimlarning bir-birlariga nisbatan moddiy–ma`muriy qaramligiga u yoki bu darajada asoslangan munosabatlar), an`analar va xulq-atvor normalari, umume`tirof etilgan etika va rasmiy munosabatlar bayoni, ilmiy bilishning norma va ideallari, mafkurasi (masalan, tabiatshunoslikdagi matematik mafkura, kimyodagi fizik mafkura), o’g’ri va munofiqlar (g’oya o’g’rilari, ko’chiruvchilar, makkorlar, ongli ravishda eksperimentlar natijalari va nazariy fikrlarni bo’rttiruvchilar), modaga amal qiluvchilar fandagi ilmiy yo’nalishni ilmiy vijdonga, ichki ehtiyojga emas, balki tashqi foyda va manfaatda ommaviy ekologizaciya va fanning kompьyuterlashuviga qarab tanlovchilar bor. Va nihoyat, ilmiy jamoada, nafaqat aqllilar, balki axmoqlar ham bor.
Olimlar jamoasi, fan institutlariga xos munosabat shakllari va xususiyatlaridan maxsus tahlilni talab qiluvchi turli muammolarning mavjudligini ko’rish mumkin. Fanshunoslik muammolari ushbu ishning predmeti bo’lmaganligi uchun, biz yuqoridagi izohlar bilan chegaralanamiz va quyida ilmiy bilish shakllanishining tarixiy-mantiqiy tamoyillariga tayanib, aksariyat holda falsafa va fan metodologiyasi muammolarini tahlil qilamiz.
Fan va ilmiy bilish bir butun tizim sifatida turli sohalarning qismlaridan (elementlaridan) tashkil topgan. Bilish predmetini dastlabki tahlilida ilmiy bilim va fanni ikki asosiy bo’limga: tabiatshunoslik va ruh haqidagi fanlarga bo’lish mumkin.