1-mavzu. Fanga kirish. Qadimiy dinlarning iqtisodiy jihatlari. Qadimgi dunyo iqtisodiy g’oyalari


ichinglar, xadya kilinglar, ammo isrof



Yüklə 84,53 Kb.
səhifə7/15
tarix12.10.2023
ölçüsü84,53 Kb.
#154896
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   15
1-mavzu. Fanga kirish. Qadimiy dinlarning iqtisodiy jihatlari. Q-fayllar.org

ichinglar, xadya kilinglar, ammo isrof kilmanglar» degan oyatlar asosida olib 

boriladi (bu xozirgi davrda eng aktual masalaga aylangan). «Daryo buyida taxorat 

kilsalaringiz xam 

suv

ni isrof kilmanglar» kabi koidalar aynan xozirgi Iqtisodiyoti va 

ekologiyasi uchun nixoyatda axamiyatli. Islom xukukshunosligida foyda mikdori 10 

foiz kilib belgilangan (buni boshka fikrlar bilan solishtiring). SHark Iqtisodiy 

tafakkurining rivojlanishida arab mutaffakiri Ibn Xaldun Abduraxmon Abu 

Zayd (1332-1406)ning xissasi benixoya katta (Tunisda tugilgan, Fes sultonida 

xattot-kotib bulgan). 1382 yili Koxiraga kelib mudarrislik kilgan, keyinrok kozi 

bulgan. Asosiy asari «Kitob-ul-ibar» («Ibratli misollar kitobi», 1370y.). U 

birinchilardan bulib tarixiy-ijtimoiy tarakkiyotning moddiy tamoyillarga asoslanishi 

xakidagi fikr yuritdi, Garb olimlari Makiavelli, Monteskega katta ta’sir kursatdi. 

Olimning kontseptsiyasi «ijtimoiy tabiat»ga yakin, jamiyat rivoji (evolyutsiyasi) 

oddiylikdan tsivilizatsiya saridir. Ibn Xaldunning bu asaridan tarjima «Ijtimoiy fikr» 

jurnalining 1998 yil 1-sonida (158-165-betlar) keltiriladi. Asarning «Kitobi avval» 

kismida «inson jamoasining farkli tomonlari: shoxlik xokimiyati, odamlarning 

daromadlari»ni urganish asosiy vazifv kilib kuyilgan. Olim: «Insonga xos bulgan 

jixatlarga yashash uchun mablag, narsa topishga intilish, bu uchun mexnat kilish 

zaruriyati xam kiradi», deb yozadi. Davlatning yashash davr va boskichlari 

keltiriladi, u beshga bulinadi va nixoyatda ibratlidir. Mexnat kilinmasa 

«bozor Iqtisodiyoti xam barxam topadi». 

«Davlatning kuchi va kudrati, axolining soni boylik va farovonlikka boglikdir», deb 

yozadi olim. Soliklar zarurligi uktiriladi, soliklar yana axolining uziga kaytib keladi. 

«Axolinig boylik manbaini bozor va savdo munosabatlari tashkil etadi», deganda 

olim xuddi bugungi Iqtisodiy goyani qullab-kuvvatlaydi. Merkantilistik goya klassik 

maktab fikrlari bilan tuldiriladi. «Savdogar moliga narx kuyishda barcha sarf-

xarajatlarini xisoblab narx yozadi». Olimning bexosiyat, mevasiz daraxtlar ekishdan 

chetlanish xakidagi fikri xam kimmatlidir. 



Italiyalik roxib Foma Akvinskiy (1225-1274) ta’limotida Iqtisodiy goyalar 

ma’lum tartibga solingan. U uzining asarlarida qullik va krepostnoylikni oklaydi, 

bunda u Aristotel va mukaddas kitoblarga asoslanadi. U xudoni barcha boyliklar 

egasi deb e’lon kiladi, lekin xususiy mulkchilik xam ximoya kilinadi, chunki bunda 

insonning uz toifasi, tabakasiga mos ravishda yashashiga imkoniyat yaratiladi. Davr 

takozosiga mos (natural xujalik xukmron) ravishda davlat uz-uzini ta’minlash 

goyasini qullaydi, natura shaklidagi boylikka asosiy e’tiborini karatadi, oltin va 

kumushlarni sun’iy boylik deb biladi. Mexnatsiz yaratilgan boylik (savdo, sudxurlik) 

xarom deb xisoblangan. 

Asosiy va xudo tomonidan belgilangan bu narsa «adolatli baxo» masalasi edi. 

Kanonistlar amalda baxoni mexnat sarflarining yigindisidan iborat deb tan 

olganlar. Agar proportsional tenglik saklanmasa, jamiyat yemirilishi mumkin, degan 

tugri xulosa chikarildi. Savdo foydasi va foiz olish «adolatli baxo» buyicha 

almashuvni buzadi, shu sababdan yirik savdo va sudxurlikni takiklash talab etiladi. 

Foma Akvinskiy «adolatli baxo» masalasini foydalar, tugrirogi naf, manfaatlar 

tengligi asosida xal etdi va uni sub’ektiv vakt deb baxoladi. U aytadiki, agar narsa 

biror odam foydasiga, lekin boshka odam ziyoni xisobiga utsa, bu xolda buyumni 

uzining xakikiy baxosidan yukorirok sotish xukuki paydo buladi. SHu bilan birga bu 

buyum baribir xakikiy egasidagidan kimmatrok sotilmaydi, chunki kushimcha baxo

shu buyumdan xoli bulgan ziyonni koplaydi. F.Akvinskiy yukori tabaka axolisini 

mexnatkashlarning manfaatini ximoya kiluvchilar kilib kursatadi. SHu sababli bu 

tabakaga buyumlarni uz xakikiy baxosidan kimmatrok sotishga ruxsat 

beradi. Protsent (foiz)ni tavakkalchilik tulovi yoki karz oluvchiga beriladigan 

«begaraz sovga» deb tushuntiradi. U rentaning ekspluatatorlik moxiyatini buyab 

kursatadi va renta yer egasiga uz qul ostidagilarni boshkarishdagi mexnati uchun 

tulanadigan xak deb baxolaydi. Bu bilan cherkov (eri bor) va feodallarning 

manfaatlarini ximoya kiladi. 

Показать больше ... 

Эту лекция ещё не готова к просмотру. 

Описание 




Yüklə 84,53 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   15




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin