1-Mavzu. Fanning asosiy maqsadi va vazifasi

1-Mavzu. Fanning asosiy maqsadi va vazifasi.
1.1. Fanning asosiy maqsadi va vazifasi.
1.2. Boshqa fanlar bilan bog‘liqligi.
1.3. “Shahar qurilishi hamda kommunal infratuzilmani tashkil etish va boshqarish” ta’lim yo‘nalishi bo’yicha mutaxassis tayyorlashda fanning ahamiyati.
Tayanch iboralar: Shaharsozlik, Uyg’onish, Gotika, Rusta, Xuanxe, Qala, Koxinlar, Navkorlar, Vazifa.

«Shaharsozlik tarixi» tahsilining tarkibiy qismi shaharsozlik tarixidir. Mazkur fanning jaxon shaharsozligi tarixiga tegishli umumiy qismlari ko’prok ikki jildli o’quv qo’llanma asosida bajarilgan. O’rta va Yaqin Sharq hamda Markaziy Osiyo shaharsozligida tegishli qismlarni yozishda boshqa manbalardan foydalanilgan.

XIV –XV asrlar arafasida g’arbiy Yevropada yangi me’moriy sistema, stil, uyg’onish vujudga kela boshladi. Uyg’onish davri arxitekturasi jahon arxitektura taraqqiyotida yangi pog’onani belgiladi.
Uyg’onish davri arxitekturasini asosiy bir ko’rinishlaridan biri Gotika konstruksiyadagi toshli karkasdan voz kechish, yangi konsturktiv sistemaga sodda, tejamli, me’mor mehnatini yengillashtirdi.
Erta uyg’onish davri arxitekturasini xarakterli axamiyatli momenti quyidagilarni kiritish mumkin. unga katta bo’lmagan kalonalardagi arkalar romlarda simmetrik to’ldirilgan arkomentlar yoki shuni ifoda etuvchi relyefli xaykaltaroshlik pilyastralar sichachkali arnomentlar rusta yo’nalishi (rustavka qayta ishlash) uslubi katta tomli devar to’g’ri to’rtburchak devorga ishlov berish uchun bino fasadi karnizi osilib orqalari egallaydi.
Ilm fan taraqqiyoti yangi qitalar dengiz yo’llari xalqlarning o’zaro aloqasi jadallashuviga imkoniyat yaratdi. Jahon xalqlarini ijtimoiy hayoti faollashdi. Yevropa mamlakatlarida taraqqiyot bir muncha tezlashdi. Ular ko’pgina o’lkalarni bosib olib o’z xukumronliklarini o’rnatdilar Fransiya Ispaniya, Partugaliya, Angliya, Gollondiya va boshka Yevropa mamlakatlari uchun arzon xom ashyo ishchi kuchi va yangi bozarlar ochilib ular tez rivojlana boshladi.
Shaharlarning ko’pchiligi ibtidoiy-qabilachilik davrida davlatchilikka o’tar vaqtda hunar dehqonchilikdan ajralib chiqa boshlagan davrda vujudga keldi. Tabiiyki, bu jarayon ko’proq dehqonchilik rivojlangan joylarga to’g’ri keladi. Ular esa yirik daryolarning: Dajla, Frot, Nil (Xind), Xuanxe xududlari hamda Suriya, Eron tog’oldi yerlaridir. Bu joylar yerning shimoliy kengligining 23⁰-40⁰ gacha bo’lgan mintaqasida joylashgan. Bular dehqonchilik uchun nisbatan qulay bo’lgan yerlardir.
Dastlabki shaharlarning paydo bo’lishi miloddan avvalgi 4-3 ming yilliklar chegarasiga to’g’ri keladi.
Dastlabki shaharlar ma’muriy va diniy markaz edi. Ba’zilari ibodatxonalar oldilarida vujudga kelgan edi. Qala yoki urda sifatida ham qurilgan. Dastlabki shaharlarda hunarmandchilik qaror topgan. Keyinchalik savdo rivojlandi, savdo shaharlari paydo bo’ldi.
Shaharlar axolisi amaldorlar, Koxinlar, navkorlar, savdogarlar, hunarmandlar va qullardan tashkil topgan edi.
“Shahar qurilishi va xo’jaligi” mutaxassisligida «Shaharsozlik tarixi» asosiy ixtisoslashtiruvchi fanlardan biri xisoblanadi.
«Shaharsozlik tarixi» fani maqsadi, amaliy va ilmiy bilmlarni o’rganib, shahar xududlarini muxandisona obodonlashtirish sohasidagi shaharsozlik tarixidagi amaliy yutuqlarni va hisoblash usullarini o’rganish, axoliga madaniy-maishiy xizmat ko’rstish, dam olish va ishlashi uchun yaxshi shart-sharoit yaratish maqsadida muxandislik ishlarini jamlab, yaxshi turlarini tanlab olib, amalda qo’llash usullarini o’rgatishdir.
Xozirgi vaqtda shaxar qurilishining rivojlangan davrida «Shaharsozlik tarixi» fani juda katta rol uynaydi.
“Shaharsozlik tarixi” fani o’rganishdan maqsad, shaxarsozlar oldiga qo’yiladigan asosiy vazifalardan biri, shunday shaxarlarni yaratish kerakki, ular xozirigi davr ilmiy va amaliy talablariga to’liq javob berishi va axoliga madaniy-mayshiy xizmat ko’rsatish dam olish va ishlashi uchun yaxshi shart-sharoit yaratishi kerak. Bu vazifalarni yechishda, shahar atrof-muhitini, yangi ilmiy texnik yutuqlarni va shahar xududlarni muxandisona obodonlashtirish soxasidagi muxandislik tadbirlarini to’liq har tomonlama o’rganib, xisobga olgan holda yechish mumkin.
Shahar qurilishi ishlarida, ya’ni shahar xududida yaxshi shart-sharoit yaratishda, sog’lom va iqtisodiy jixatidan arzon bo’lgan shaharlarni qurishda, shahar xududlarini muxandisona obodonlashtirish yuqori o’rinlardan birini egallaydi. Turar-joy uylarini, madaniy-mayishiy va kommunal qurilishidagi kapital qurilishga ajratilgan mablag’ning 20-30 % xududlarni muxandisona jixozlash va obodonlashtirish uchun sarflanadi. Muxandisona obodonlashtirish masalasini yechishda, kapital qurilishga ajratilgan mablag’ni juda yaxshi foydali ravishda ishlatishni va yuqori ko’rsatkichda muxandisona jixozlashni har taraflama moxirlik bilan yechish zarur.
Atrof-muhitni sifatli baxolash, rejalashtirishning yaxshi tomonlarini xisobga olish, shahardagi harakatlarni va qurishni, xududni muxandisona obodonlashtirishning eng yaxshi turini tanlashdagi texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarni o’rganish fanning asosiy vazifasidir. Amaliy dars va kurs loyixa ishi talabalarni shu vazifalarni yechish usullari bilan, hamda shu soxadagi ilmiy-tekshirish ishlardagi yangiliklar bilan talabalar tanishadi.
“Shahar qurilishi va xo’jaligi” mutaxassisligida «Shaharsozlik tarixi» asosiy ixtisoslashtiruvchi fanlardan biri xisoblanadi.
«Shaharsozlik tarixi» fani maqsadi, amaliy va ilmiy bilmlarni o’rganib, shahar xududlarini muxandisona obodonlashtirish sohasidagi shaharsozlik tarixidagi amaliy yutuqlarni va hisoblash usullarini o’rganish, axoliga madaniy-maishiy xizmat ko’rstish, dam olish va ishlashi uchun yaxshi shart-sharoit yaratish maqsadida muxandislik ishlarini jamlab, yaxshi turlarini tanlab olib, amalda qo’llash usullarini o’rgatishdir.
Xozirgi vaqtda shaxar qurilishining rivojlangan davrida «Shaharsozlik tarixi» fani juda katta rol uynaydi.
“Shaharsozlik tarixi” fani o’rganishdan maqsad, shaxarsozlar oldiga qo’yiladigan asosiy vazifalardan biri, shunday shaxarlarni yaratish kerakki, ular xozirigi davr ilmiy va amaliy talablariga to’liq javob berishi va axoliga madaniy-mayshiy xizmat ko’rsatish dam olish va ishlashi uchun yaxshi shart-sharoit yaratishi kerak. Bu vazifalarni yechishda, shahar atrof-muhitini, yangi ilmiy texnik yutuqlarni va shahar xududlarni muxandisona obodonlashtirish soxasidagi muxandislik tadbirlarini to’liq har tomonlama o’rganib, xisobga olgan holda yechish mumkin.
Shahar qurilishi ishlarida, ya’ni shahar xududida yaxshi shart-sharoit yaratishda, sog’lom va iqtisodiy jixatidan arzon bo’lgan shaharlarni qurishda, shahar xududlarini muxandisona obodonlashtirish yuqori o’rinlardan birini egallaydi. Turar-joy uylarini, madaniy-mayishiy va kommunal qurilishidagi kapital qurilishga ajratilgan mablag’ning 20-30 % xududlarni muxandisona jixozlash va obodonlashtirish uchun sarflanadi. Muxandisona obodonlashtirish masalasini yechishda, kapital qurilishga ajratilgan mablag’ni juda yaxshi foydali ravishda ishlatishni va yuqori ko’rsatkichda muxandisona jixozlashni har taraflama moxirlik bilan yechish zarur.
Atrof-muhitni sifatli baxolash, rejalashtirishning yaxshi tomonlarini xisobga olish, shahardagi harakatlarni va qurishni, xududni muxandisona obodonlashtirishning eng yaxshi turini tanlashdagi texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarni o’rganish fanning asosiy vazifasidir. Amaliy dars va kurs loyixa ishi talabalarni shu vazifalarni yechish usullari bilan, hamda shu soxadagi ilmiy-tekshirish ishlardagi yangiliklar bilan talabalar tanishadi.