Kredit derivativlari –kredit risklarini oldi-sotdi qilish orqali moliyaviy oqimlar qayta taqsimotini ta’minlovchi bozor munosabatlari tizimidir. Kredit riskidan himoyalanish maqsadida turli moliyaviy vositalar orqali oldi-sotdi operatsiyalarini etakchi moliyaviy markazlarda amalga oshirilishi kredit derivativlari bozorini o’zida namoyon etadi.
Kredit derivativlari ko’p funktsiyali moliyaviy vosita hisoblanadi. Ular quyidagi vazifalarni bajarishadi:
Kredit derivativlari o’zining etarlicha murakkabligi bilan 2008 yilda boshlangan jahon moliyaviy inqirozini chuqurlashishiga hamda jadallashishiga olib kelgan asosiy sabablardan biri bo’ldi. Fikrimizcha, kredit derivativlar bozorida inqirozni yuzaga kelishiga asosiy sabab quyidagilardan iborat.
Birinchidan, berilgan kreditlar hajmiga nisbatan kredit derivativlar orqali tuzilgan bitimlar hajmi bir necha barobar ortiq bo’lgan.
Ikkinchidan, ushbu bozor shaffofligining mavjud emasligi, natijada mavjud risklar va bunday vositalar hajmini baholash imkonini yo’qligi.
Uchinchidan, kredit derivativlar bilan bog’liq operatsiyalarga juda ko’p sonli ishtirokchilar jalb etilganligi. Ko’p bosqichli o’zaro bog’liq operatsiyalar chizmasi uning ishtirokchilariga bunday moliyaviy mahsulotni to’liq anglab olish imkonini bermadi va ularni sotib oluvchilar to’liq reyting agentliklari bahosiga ishonishga majbur bo’ldilar.
Hosila moliyaviy vositalarning boshqa turlari Konvertirlanadigan qimmatli qog’ozlar, obligatsiyalar. Konvertirlanadigan qimmatli qog’ozlar ularni chiqargan emitentning oddiy aktsiyalariga yoki boshqa qimmatli qimmatli qog’ozlarini avvaldan belgilangan ma’lum miqdoriga xech qanday to’lovlarsiz almashitirish imkonini beruvchi qimmatli qog’ozlardir. Bu jarayonda konvertsiya koeffitsienti bitta konvertirlanadigan qimmatli qog’ozga to’g’ri keladigan oddiy aktsiyalar miqdorini anglatadi. Konvertsion kurs emitent qimmatli qog’ozlarini lmashtirish paytida foydalaniladigan oddiy aktsiyalar yoki qimmatli qog’ozlarning oldindan belgilangan, e’lon qilingan kursidir. Konvertsion qiymat konvertirlanadigan qimmatli qog’ozlarni emitentning oddiy aktsiyalariga yoki boshqa qimmatli qog’ozlariga almashtirish yoki oldi-sotdi qilish qiymati hisoblanadi. Konvertirlanadigan qimmatli qog’ozlar joriy kursining konversion kursdan oshishi natijasida konversion qiymatdan ko’rilgan foyda konversion mukofot (premiya) deyiladi.
