1-mavzu. Jahon iqtisodiyoti rivojlanishida xalqaro moliya munosa
Veksellar va cheklardan foydalangan xolda xisob-kitoblarni amalga oshirish. Xalqaro xisob-kitoblarda eksportyor tomonidan importyorga qarata chiqarilgan o‘tkaziladigan veksellar ishlatiladi. Tratta – bu, qonun bilan belgilangan shaklda tuzilgan xamda o‘zida kreditor (trassant)ning qarz oluvchi (trassat)ga belgilangan muddatda ma’lum bir summani vekselda qayd etilgan shaxs (remitent)ga yoki taqdim etuvchiga to‘lash to‘g‘risidagi shartsiz buyrug‘ini mujassam etgan xujjatdir. Veksel bo‘yicha to‘lov javobgarligi importyor yoki bank sifatidagi akseptant bo‘ynidadir. Banklar tomonidan akseptlangan trattalarni “xisobga olish” operatsiyasi orqali naqd pulga oson aylantirish mumkin. Trattalar chiqarilishi va ularga xaq to‘lanishining shakllari, rekvizitlari va shartlari 1930 yilda Jeneva veksel konvensiyasi tomonidan qabul qilingan “Birxillashtirilgan veksel qonuni” ga asoslangan veksel qonunchiligi bilan muvofiqlashtiriladi. XII–XIII asrlarda paydo bo‘lgan va taqdim etuvchi (odatda savdogar)ga maxalliy valyutada ma’lum bir summa to‘lash to‘g‘risidagi iltimosni o‘zida mujassam etgan yo‘llanma xatlar - trattalarning dastlabki shakllari edi. Tovar-pul munosabatlarining taraqqiy etishi va xo‘jalik aloqalarining globallashuvi munosabati bilan veksel universal kredit xisob-kitob xujjatiga aylandi. Trattadan inkasso va akkreditivga qo‘shimcha ravishda foydalanish, kredit va valyuta tushumini olish xuquqini beradi.
Vekseldan foydalangan xoldagi xisob-kitoblarda eksportyor tratta va tovar xujjatlarini, importyordan valyutani oluvchi, o‘z bankiga inkassoga beradi. Importyor faqatgina to‘lovni amalga oshirga1. Akkreditiv ochishga arizani taqdim etish. 2.Emitent-bank tomonidan akkreditivning ochilishi va akkreditivni avizo qiluvchi bank orqali benefitsiarga yuborilishi. 3. Benefitsiarning, uning foydasiga akkreditiv ochilganligi to‘g‘risida ogox etilishi (avizo qilinishi). 4. Tovarning eksportga jo‘natilishi. 5. Akkreditiv bo‘yicha to‘lovni olish maqsadida benefitsiar tomonidan xujjatlar komplektining rasmiylashtirilishi va bankka taqdim etilishi. 6. Avizo qiluvchi bank tomonidan xujjatlarning emitent-bankka yuborilishi. 7. Olingan xujjatlarning emitent-bank tomonidan tekshirilishi va ularga xaq to‘lash (akkreditivning barcha shartlari bajarilganidan so‘ng). 8. To‘lov amalga oshirilib bo‘lingan xujjatlarning emitent-bank tomonidan akkreditiv bo‘yicha buyruq beruvchiga topshirilishi. 9. Eksport tushumining avizo qiluvchi bank tomonidan benefitsiar xisobvarag‘iga olinishi.
