1-Mavzu Kimyoviy tushuncha va qonunlar Moddalar masasining saqlanish qonuni

bu erda: μ – dipol moment. U_or – orientatsion taxsir energiyasi, r – dipollarning markazlararo masofasi, N – Avogadro soni, R – universal gaz doimiysi, T – absolyut harorat.
Orientatsion taxsir energiyasi katta dipol momentli moddalar (masalan, suv, ammiak) orasida kuchli namoyon bo’lib, baxzi modda (masalan, uglerod (P-oksid) orasida (chunki uning dipol momenti kichik) kuchsizdir.
Induksion kuchlar qutbli va qutbsiz zarrachalar orasida vujudga keladi. Qutbsiz molekula yaqiniga qutbli molekula kelganida qutbsiz zarracha qutblanadi. Uning qutbli zarrachaga yaqin qismida qarama-qarshi ishorali, uzoq qismida esa bir xil ishorali zaryadlar hosil bo’ladi. Natijada qutbsiz molekula induksion dipolga ega bo’lgan zarrachaga aylanadi. Ikkita qutbli molekula orasida ham induksion taxsir vujudga kelishi mumkin, chunki ular bir-biriga yaqinlashganda o’zaro induksiyalanish tufayli ularning qutbliligi ortadi. Qutbliligi o’zaro teng bo’lgan ikki zarracha orasida vujudga keladigan induksion taxsir energiyasi Debay taklif etgan quyidagi formula bilan hisoblanadi:
(18)
bu erda: α – molekula elektron qobig‘ining qutblanuvchanligi (deformatsiyalanuvchiligi), r — masofa, μ — dipol momenti; U_ikd – induksion taxsir energiyasi.
Induksion taxsir energiyasi orientatsion taxsir energiyasidan deyarli 10–20 marta kichik. Yuqoridagi formu-laga muvofiq induksion taxsir energiyasi haroratga bog‘liq bo’lmasligi kerak, bu formulada ikkinchi molekula izotrop deb faraz qilingan.
Molekulalararo kuchlar kimyoda katta ahamiyatga ega, chunki moddalarning fizik xossalari (suyuqlanish haroratsi, eruvchanligi, qattikdigi, issiqdan kengayish koeffitsientlari, pishiqligi, moddalarni o’zida eritish qobiliyati va hokazolar ayni shu kuchlarga bog‘liq.
¹

1