1-mavzu: Kirish. Mustaqillik davrida “O‘zbek xalq og'zaki ijodi”ni o'rganilishi. Folklor ma’naviv tarbiyaning poydevori. Reja

Murakkab loflar sodda loflarga qaraganda juda kam uchraydi. Loflarni mavzu yo‘nalishiga ko‘ra ikkiga bo‘lib o ‘rganish mumkin:

1. Siyosiy loflar.

2. ljtimoiy-maishiy loflar.

Siyosiy loflarlardaxalq vakillaridan tanlab olingan Boqi-Soqi yoki E sb o y -B ek b o y o b razlari o r q ali siyosiy tu s o lg an v o q ealar mubolag‘alashtiriiib keltiriladi. Ularda siyosiy ruh, siyosiy kayfiyat, voqelikka siyosiy munosabat ustunlik qiladi: «Amerikalik» sug‘u rtach i lo fch ilar bilan to sh k en tlik lofchi sug‘urtachilar uchrashib qolishibdi:

— Ishni hal etishda hech kim bizga teng kelolmasa kerak, — debdi toshkentlik lofchi. — Bizda dushanba kuni vafot etgan mijozning merosxo‘ri seshanba kuni ertalab sug‘urta pulini sanab olaveradi.

— Namuncha imillamasalaring, — debdi xorijlik lofchi. — ldoramiz o sm ono‘par binoning 45-qavatida joylashgan. 0 ‘tgan hafta bir mijozimiz 70-qavatdan o ‘zini tashladi. Biz esa unga derazamiz oldidan uchib o'tayotganida aqcha chekini q o ‘liga tutqizib yubordik». Bu lofda jamiyat qusurlari-sansolarlik, buyruqbozlik, qog‘ozboz1ik kabi illatlar ustidan kulinmoqda.

ljtim oiy-m aishiy loflar uyda, k o ‘c h a - k o ‘yda, o ‘zaro q o ‘n i- qo‘shnichilikda, ma’lum qishloq aholisi o ‘rtasida d o ‘st-birodarlar orasida bo‘ladigan mubolag‘ali hangomalardan tashkil topadi. Lofning kompozitsion asosini dialog tashkil etadi. Lof uzoq — yillar davomida o‘zbek folklorshunosligida epik tur tarkibiga kiruvchi mustaqil janr sifatida e’tirof qilindi. Lekin bu talqin asossizdir. Chunki lofda askiya va latifaga o kxshash hoziijavoblik, zukkolik yetakchilik qilishini, umumjanr miqyosida hajv va yumoming hukmronligini e’tiborga olsak, uning xalq qiziqchilik san’ati tarkibida rivoj topganligini, aniqrog‘i, dramatik turga mansub bo‘lganligini kuzatish mumkin. Qolaversa, lof kompozitsiyasining dialog shaklida qurilganligi. ijro jarayonida ijrochi va tomoshabin — tinglovchilaming mavjudligi kabi xususiyatlar ham uning dramatik tui^a mansubligini tasdiqlab turadi.

Loflarning badiiyati o‘ziga xosdir. Unda mubolag‘aning har uchala tu ri — g ‘uluv, ta b lig \ ig‘roq, o ‘xshatish, lito ta, jo n lan tirish , qarshilantirish behad serob. Ayniqsa, mubolag‘a loflarda alohida o ‘rin tutadi. Lofdagi mubolag‘alash usuli ertak va dostonlarda ham uchrab turadi. Lo flard a ak sariy at h o llard a q ah ram o n lam in g ism i o ‘zaro qofiyalangan b o ‘ladi. Ali, Vali, Soli kabi. Tovushlarning bunday uyg‘unligi zamirida ham yumoristik kulgi yotadi. Xullas, lof — xalq qiziqchilik san ’atining nodir namunasi bo'lib, hozirgi davrda ham faol yaratilmoqda.