1-mavzu: Masalalar yechish o‘quvchilarga ta’lim va tarbiya berish vositasidir. Masalalarning klassifikatsiyasi

1-mavzu: Masalalar yechish o‘quvchilarga ta’lim va tarbiya berish vositasidir. Masalalarning klassifikatsiyasi . (2soat)

Fizikaga doir masalalar ko‘p belgilariga qarab, masalan, ularning mazmuniga, qanday maqsadda berilganligiga, biror masalani qanday darajada tatbiq qilinishiga, yechish usullariga, shartlarning berilish usullariga, qiyinlik darajasiga va boshqa belgilariga ko‘ra klassifikatsiyalash mumkin.

Masalalari mazmuniga qarab ulardagi fizikaviy materiallarga ko‘ra ajratish mumkin. Mexanikaga, molekulyar fizikaga, elektrga doir va h.k. masalalar bo‘lishi mumkin.
Bunday turlarga bo‘lish shartli, chunki ko‘pincha, masalaning shartida fizikaning bir necha bo‘limlaridagi ma’lumotlardan foydalaniladi.
Masalalar abstrakt va konkret mazmunli bo‘lishi mumkin. Abstrakt mazmunli masalalarga quyidagilar misol bo‘ladi: agar qiya tekislikning uzunligi l, balandligi h bo‘lsa, undan m massali jismni ko‘tarish uchun qanday kuch qo‘yish kerak? Jismning tekislikka bosim kuchi qanday bo‘ladi?
Agar masalada aynan qanday tekislikdan foydalanilayotgani, jismning o‘zi nima va u tekislik bo‘ylab qanday ko‘tarilishi ko‘rsatilgan bo‘lsa, u holda bu masala konkret mazmunli masala bo‘ladi.
Abstrakt mazmunli masalalarning afzalligi shundaki, unda fizikaviy mohiyati ajratilib qayd qilinadi va uning aniqlanishiga ahamiyatsiz detallar to‘sqinlik qilmaydi. Konkret masalalarning afzalligi shundaki, ular aniq va turmush bilan bog‘langan bo‘ladi.
Texnika, sanoat yoki qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishi, transport va aloqaga oid materiallar bo‘lgan masalalar politexnik mazmundagi masalalalar deb ataladi. Bunday masalalar fizika masalalarining katta qismini tashkil qilishi kerak.
Shuningdek, qiziqarli masalalar ham keng tarqalgan. Ular odatdan tashqari paradoksal yoki qiziqarli dalillarning bo‘lishi bilan ajralib turadi.(Ya.I. Perelman.)
Fizikaga oid masalalarni, shuningdek, murakkablik darajasiga qarab ham kalsifikatsiyalash mumkin. Mazmunan murakkab bo‘lmagan, masalan, formulalarning ma’nosini tahlil qilib berish, birliklar sistemasini tanlash, tayyor formuladan biror fizikaviy kattalikni topish singarilarni, odatda, mavzuni o‘rganish jarayonida yechiladi.
Murakkabroq masalalar esa muammoli vaziyatni va yangilik elementlarini o‘z ichiga oladi. Fizika mashg‘ulotlarida ana shunday masalalarga katta ahamiyat beriladi. Ularni yechish uchun maxsus vaqt, jumladan, masalalar yechishga doir alohida darslar ajratiladi.
Masalalarning bu ko‘rsatilgan turlari orasida keskin chegara yo‘q. Masalalarni toboro murakkablashtira borib, ko‘pincha turmushda bo‘ladigandek, faqat muammo qo‘yilgan va “hech qaysi kattalik berilmagan” masalalar ham mavjud bo‘lib, odatda ular “ijodiy” masalalar deyiladi. Ijodiy masalalar sifatga oid, hisoblashga doir yoki eksperimental masalalar bo‘lishi mumkin.
Xarakteri va masalalarni tadqiq qilish metodlari jihatidan masalalarni sifatga oid va miqdoriy masalalarga bo‘linadi. Fizikaviy kattaliklar orasida faqat sifatga oid bog‘lanishlar aniqlanadigan masalalarni sifatga oid masalalar deyiladi. Odatda bunday masalalarni yechishda hisoblashlar bajarilmaydi. Ba’zida bu masalalarni metodik adabiyotlarda boshqacha: savolli masalalar, mantiqiy masalalar, sifata oid savollar deb ataladi.
Izlanayotgan fizikaviy kattaliklar orasidagi bog‘lanishlar miqdoriy aniqlanadigan va masalaning javobi formula yoki aniq son sifatida olinadigan masalalar miqdoriy masalalar deyiladi. Bunday masalalarni yechishda hisoblashlashlar olib borish zarur. Masaladagi savolga beriladigan oxirgi javob miqdoriy hisoblashlarsiz bo‘lmaydi.